„Modernizacja gorzelniana” terenów wiejskich w świetle piśmiennictwa polskiego pierwszych dekad zaborów

• Authors: Monika Stankiewicz-Kopeć

Title variants

EN

“Modernization of Distilleries” in Rural Areas in the Light of Polish Literature of the First Decades of the Partitions

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Do wybuchu powstania listopadowego przez ziemie polskie przetoczyły się dwie główne fale modernizacyjne: przed- i porozbiorowa. Okres zaborów okazał się czasem prawdziwych wyzwań modernizacyjnych – zachodzących już w nowych warunkach politycznych. Wśród licznych przeobrażeń moder­nizacyjnych mających miejsce na obszarze dawnej Rzeczypospolitej w pierw­szych trzech dekadach okresu zaborów (do roku 1830) należy m.in. wymienić zmiany społeczno-polityczne, administracyjne, cywilizacyjno-przemysłowe, gospodarcze, urbanistyczne, naukowe, oświatowo-edukacyjne, kulturowe, estetyczne, obyczajowe, moralne, aksjologiczne, mentalnościowe. W niniejszym artykule uwagą został objęty jeden z rodzajów ówczes­nych procesów modernizacyjnych mających miejsce na obszarach wiejskich w pierwszych trzech dekadach zaborów (do wybuchu powstania listopa­dowego w 1830 r.) – związany z aktywnością gospodarczą ziemian: zjawi­sko nazwane tutaj „modernizacją gorzelnianą”. Tego rodzaju niebezpieczna modernizacja przestrzeni wiejskich była ważną wersją tendencji moderniza­cyjnych w omawianym okresie, posiadającą istotne i długofalowe skutki dla całego społeczeństwa polskiego. Problem ten znalazł swoje odzwierciedlenie w szeroko rozumianym piś­miennictwie polskim pierwszych dekad zaborów: zarówno w dziełach o cha­rakterze fikcjonalnym, jak też w utworach mających charakter informacyjny, publicystyczny, perswazyjny, wspomnieniowy.

EN

Until the outbreak of the November Uprising, two major tides of moderniza­tion swept across Poland pre- and post-Partitions. The Partitions turned out to be a period of real modernization challenges, taking place in the new politi­cal conditions. Among the many transformations taking place in the area of the former Republic of Poland in the first three decades of the Partitions (until 1830) there are socio-political, administrative, industrial, economic, urban, scientific, educational, cultural, aesthetic, moral, moral, axiological, and men­tal changes. In this article, attention was placed on one type of these modernization processes of the time, taking place in rural areas in the first three decades of the Partitions (until the outbreak of the November Uprising in 1830). They were related to the economic activity of landed gentry: a phenomenon called here “the modernization of distilleries”. This kind of dangerous modernization of the countryside was a poignant version of modernization in the period having significant and long-term consequences for the entire Polish society. This problem was reflected in the wider Polish literature of the first dec­ades of the Partitions: both in fiction, as well as in informative, journalistic and persuasive literature on top of journals.

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Perspektywy Kultury
• Year: 2020
• Volume: 31
• Issue: 4
• Pages: 225-242

Dates

published

2020-12-31

Contributors

author

Monika Stankiewicz-Kopeć

References

• [Anonim]. (1822/23). Opisanie gorzelnianego aparatu Pistoriusza według podania samego wynalazcy (z dwiema tablicami). Izys Polska, czyli Dzien­nik Umiejętności, Wynalazków, Kunsztów i Rękodzieł, Poświęcony Krajo­wemu Przemysłowi, tudzież Potrzebie Wiejskiego i Miejskiego Gospodarstwa, t. 3, cz. 1, s. 98–124.
• [Anonim]. (1823/24). O zesłodzeniu krochmalu kartoflanego i użyciu go na wódkę i piwo, czyli sztuka wyrabiania wódki i piwa z kartofli bez goto­wania tychże. Izys Polska, czyli Dziennik Umiejętności, Wynalazków, Kun­sztów i Rękodzieł, Poświęcony Krajowemu Przemysłowi, tudzież Potrzebie Wiejskiego i Miejskiego Gospodarstwa, t. 3, cz. 1. s. 419–424
• [Anonim]. (1818). O sposobach poskramiania nałogu pijaństwa w pospól­stwie. Pamiętnik Lwowski, t. 2, nr 7, s. 234–238.
• Balińska, G.M. (2004). Obiekty przemysłu dworskiego w krajobrazie rezy­dencji ziemiańskiej. W: A. Sieradzka (red.), Dwór polski. Zjawisko histo­ryczne i kulturowe. Materiały VII Seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twór­czych w Kielcach, 16–18 października 2003 (s. 167–174). Warszawa: Stowa­rzyszenie Historyków Sztuki.
• Besala, J. (2017). Alkoholowe dzieje Polski: czasy rozbiorów i powstań. Poznań: Zysk i S-ka.
• Bobrzyński, M. (1888). . Kraków: Drukarnia Prawo propinacyi w dawnej PolsceUniwersytetu Jagiellońskiego.
• Bocheński, A. (1966). Wędrówki po dziejach przemysłu polskiego (t. 1). War­szawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
• Bołdyrew, A. (2019). Pijaństwo i alkoholizm w piśmiennictwie Królestwa Pol­skiego w XIX i na początku XX wieku. Aspekty społeczne, pedagogiczne i kul­turowe. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Bołdyrew, A. (2016). Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec patologii społecz­nych w latach 1864–1914. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Bujak, F. (1924). Rozwój gospodarczy Galicji. Studia historyczne i społeczne, Lwów.
• Burszta, J. (1950). Wieś i karczma. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Burszta, J. (1951). Wieś i karczma – Społeczeństwo i karczma. Propinacja, kar­czma i sprawa alkoholizmu w społeczeństwie polskim XIX wieku. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Bystroń, J.S. (b.r.w.). Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII. T. 1. Warszawa: Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego.
• Caban, W. (2010). O potrzebie badań nad udziałem ziemiaństwa Królestwa Pol­skiego doby przeduwłaszczeniowej w działaniach na rzecz rozwoju prze­mysłu. Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX Wieku, t. 8: 9–18.
• Chodźko, J. (1824). Pan Jan ze Świsłoczy kramarz wędrujący. Dziełko uznane przez Rząd Cesarskiego Wileńskiego Uniwersytetu za pożyteczne dla szkół parafialnych. Wilno: J. Zawadzki.
• Fabianowski, A. (2010). Karczmy i zajazdy. Literackie opisy przestrzeni wiel­kokulturowej. Ars Iinter Culturas, nr 1: 147–154.
• Jasińska, M. (1993). Alkoholizm: bibliografia, t. 1: Od XVI do 1969 r. War­szawa: SKP ZG.
• Kloczkowski, J. i Szułdrzyński, M. (red.). (2006). Drogi do nowoczesności. Idea modernizacji w polskiej myśli politycznej. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.
• Koc, B. (2000). Reymont. Opowieść biograficzna. Warszawa: Ludowa Spół­dzielnia Wydawnicza, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
• Kołodziejczyk, R. (1970). Leon Newachowicz (1778–1831). Rocznik War­szawski, t. 8: 143–173.
• Koźmian, K. (1839) Ziemiaństwo polskie. Poema w czterech pieśniach. Wroc­ław: Wydanie E. Raczyńskiego.
• Krasicki, I. (1860). Pan Podstoli. Kraków: Nakładem Drukarni „Czas”.
• Kubiczek, F. i in. (2006). Historia Polski w liczbach. T. 2: Gospodarka. War­szawa: Główny Urząd Statystyczny.
• Lachnicki, E. (1815). Biografia włościanina nad brzegami Niemna powyżej Łosośnej mieszkającego. Warszawa: Drukarnia Wiktora Dąbrowskiego.
• Lachnicki, E. (1817). Statystyka guberni litewsko-grodzieńskiej. Wilno: J. Zawadzki.
• Lipiński, T. (1883). Zapiski z lat 1825–1841. Kraków: Nakład K. Bartoszewi­cza, Drukarnia A. Koziańskiego.
• List W.S. Reymonta do Jana Lorentowicza z 5 września 1896, za: Koc, B. (2000). Reymont. Opowieść biograficzna. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
• Magryś, R. (2014). Szlachcic, pleban, kupiec… rzecz o społecznych tożsa­mościach Ignacego Krasickiego na podstawie jego twórczości literackiej. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria Filologiczna, Dydak­tyka 9, nr 86: 13–34.
• Mochnacki, M. (1984). Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831 (t. 1). Warszawa: PIW.
• Nalepa, M. (2010). „Oto mój dom ubogi”. Powroty Polaków na prowincję po 1793 roku. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Filolo­giczna. Historia Literatury 5, nr 65: 111–145.
• Nieć, G. (2006). Jakub Szymkiewicz „Szlachcic na Łopacie”, satyryczny reporter „Wiadomości Brukowych”. Kraków: Collegium Columbinum.
• Nowak, A. (2013). Polskie wieki XIX: fantazje, pamięci, porównania. W: T. Epsztein, M. Gawin i B. Dopart, Historie Polski w XIX wieku. T. 1: Kominy, ludzie, obłoki: modernizacja i kultura (s. 7–40). Warszawa: Wydawnictwo DIG.
• Ostrowska, T. (1977). Pierwszy polski traktat o pijaństwie z 1818 r. Archiwum Historii Medycyny, nr 2.
• Pobłocki, K. (2014). Wódka jako forpoczta kapitalizmu: propinacja a proces klasotwórczy w perspektywie globalnej. W: W. Dohnal (red.), Od etno­grafii wsi do antropologii współczesności (s. 128–139). Poznań: Nauka i Innowacje.
• Rożenowa, H. (1961). Produkcja wódki i sprawa pijaństwa w Królestwie Pol­skim 1816‑1863. Warszawa: PWN.
• Schultes, J.A. (1898). Lettres sur la Galizie ou La Pologne utrichienne. W: S. Schnür-Pepłowski, Cudzoziemcy w Galicji (1787–1841) (s. 83–146). Kraków: Spółka Wydawnicza Polska.
• Sołtykowicz, J. (1815). O przyczynach wewnętrznych i najbliższych tudzież zewnętrznych i dalszych nędzy naszych włościan. Kraków.
• Stankiewicz-Kopeć, M. (2018). Miasto i modernizacja w kontekście sporów modernizacyjnych w piśmiennictwie polskim lat 1800–1830. Studia. Kra­ków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
• Stawiski, E. (1843). Kronika pewnej wioski od roku 1790 do r. 1842. Biblio­teka Warszawska. Pismo Poświęcone Naukom, Sztukom i Przemysłowi, t. 4, 659–660.
• Szymkiewicz, J. (1817/1818). Wędrówka na łopacie. Wiadomości Brukowe, nr 56.
• Szymkiewicz, J. (1818). Dzieło o pijaństwie. Wilno: Drukarnia XX. Pijarów.
• W.D. (1818). Coś o gorzelniach przez W.D. Pamiętnik Lwowski, t. 2.
• Żychlińska, J. i Głowacka-Penczyńska, A. (red.) (2016). Jedzą, piją, lulki palą. Kulturowe aspekty korzystania z używek na przestrzeni wieków. T. 3: Używki w sztuce i literaturze. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW.

Identifiers

DOI

10.35765/pk.2020.3104.15