Północna wieża kościoła Mariackiego w Krakowie w perspektywie ulicy Floriańskiej. Przyczynek do badań nad planowaniem osi widokowych w średniowieczu

• Authors: Piotr Pajor

Title variants

EN

Northern Tower of St Mary’s Church in Kraków on Floriańska Street’s Axis. Contribution to the Research into Planning the Terminating Vistas in the Middle Ages

Abstracts

EN

Considerations around the urban status of the westwork of St Mary’s Church are presented. The Church is placed diagonally to the Market Square, while its western tower protrudes in front of the street frontage in the way optically blocking the view on the axis of Floriańska Street. The church’s towers were raised at the turn of the 14th century in the course of intense development and transformation of the city. It seems likely that such a location of a parish church was intentional and meant to maximally expose a building important for the city’s commune.

PL

Artykuł prezentuje rozważania nad sytuacją urbanistyczną masywu zachodniego kościoła Mariackiego w Krakowie. Kościół stoi ukośnie względem Rynku, a jego północna wieża jest wysunięta przed linię pierzei, w taki sposób, że optycznie zamyka perspektywę ulicy Floriańskiej. Wieże powstały na przełomie XIII i XIV w., w okresie intensywnej rozbudowy i przekształceń miasta. Wydaje się, że takie usytuowanie kościoła parafialnego było zabiegiem obliczonym na jak najlepsze wyeksponowanie ważnej dla komuny miejskiej budowli.

Keywords

PL

Kraków; urbanistyka; architektura gotycka; architektura municypalna; oś widokowa

EN

Kraków; urban planning; gothic architecture; municipal architecture; viewing axis

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2021
• Volume: 83
• Issue: 2
• Pages: 253-283

Dates

published

2021

Contributors

author

Piotr Pajor

• Kraków, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000219578326

References

• Adamski, Jakub. Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200–1420. Główne kierunki rozwoju. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2017.
• Adamski, Jakub. “Über den Anteil Schlesiens und Kleinpolens an der Entwicklung und Verbreitung der architektonischen ‘Moderne’ um 1300. Wege und Akteure des Kunsttransfers in der mitteleuropäischen Gotik.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 83 (2020): 139–172.
• Böker, Hans J. Die mittelalterliche Backsteinarchitektur Norddeutschlands. Damstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1988.
• Crossley, Paul. Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great. Church Architecture in Lesser Poland 1320–1380. Kraków: Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, 1985.
• Dreścik, Jan. „Zegar wielki na wieży wyższej kościoła Mariackiego, jego dzieje i znaczenie.” Rocznik Krakowski 65-66 (1999-2000): 39–64.
• Eysymontt, Rafał. Kod genetyczny miasta. Średniowieczne miasta lokacyjne Dolnego Śląska na tle urbanistyki europejskiej. Wrocław: Via Nova, 2009.
• Eysymontt, Rafał. “Brugia, Gandawa, beffroi, stadthuis i co z tego wynika dla śląskich ratuszy.” W Katedra, ratusz, dwór. Wielkie miasta a władza świecka i kościelna w kulturze średniowiecznej Europy, redakcja Jacek Kowalski, Tomasz Ratajczak, 259–277. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2014.
• Firlet, Janusz, Andrzej Kadłuczka, i Zbigniew Pianowski. “Kościół Mariacki w Krakowie. Problem początków i przekształceń architektonicznych w średniowieczu (preliminaria badawcze).” Czasopismo Techniczne. Architektura 23 (2011): 331–356.
• Friedman, David. Florentine New Towns. Urban Design in the Late Middle Ages. Cambridge-London: The MIT Press, 1988.
• Goras, Magdalena. Zaginione gotyckie kościoły Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003.
• Grabski, Władysław, i Wiktor Zin. “Wczesnośredniowieczne budowle Krakowa w świetle ostatnich badań.” Rocznik Krakowski 28 (1966): 33–73.
• Grzybkowski, Andrzej. Między formą a znaczeniem. Studia z ikonografii architektury i rzeźby gotyckiej. Warszawa: DiG, 1997.
• Grzybkowski, Andrzej. “Architektura polska około 1300 roku.” W Polska około roku 1300. Państwo – społeczeństwo – kultura, redakcja Wojciech Fałkowski, 155–198. Warszawa: Neriton, 2003.
• Grzybkowski, Andrzej. Gotycka architektura murowana w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
• Jarzewicz, Jarosław. Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2019.
• Komorowski, Waldemar. “Krakowski ratusz w średniowieczu i domniemany Dwór Artusa w Krakowie.” Rocznik Krakowski 64 (1998): 7–34.
• Komorowski, Waldemar. “Ratusz krakowski.” W Urbs celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa, 173–202. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2008.
• Komorowski, Waldemar. Średniowieczne domy krakowskie (od lokacji miasta do połowy XVII wieku). Kamienice, pałace miejskie i rezydencje kanoniczne. Trwałość gotyckiego modelu w nowożytności. Kraków: Historia Iagiellonica, 2014.
• Kozaczewski, Tadeusz. “O Krakowie lokacyjnym inaczej. Studium urbanistyczne.” W Wielkość i program budowy miasta średniowiecznego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1972.
• Krantz-Domasłowska, Liliana. “Miasta podwójne w państwie krzyżackim – przykład Torunia.” RIHA Journal 0067 (8 March 2013), https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/rihajournal/article/view/69811/67253
• Krasnowolski, Bogusław. “Układ przestrzenny krakowskiego Kazimierza w wieku XIV.” Rocznik Krakowski 54 (1988): 17–57.
• Krasnowolski, Bogusław. Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2004.
• Krasnowolski, Bogusław. “Lokacje na prawie niemieckim a układy urbanistyczne i architektura Krakowa w wiekach XIII i XIV.” W Urbs celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa, 23–84. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2008.
• Kurkowski, Michał. Ryte i malowane dekoracje maswerkowe w architekturze średniowiecznej na terytorium ziemi chełmińskiej. Studium typologiczno-formalne. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2017.
• Lepiarczyk, Józef. “Fazy budowy kościoła Mariackiego. Wieki XIII–XV.” Rocznik Krakowski 34 (1957-1959): 181–254.
• Lilley, Keith D. City and Cosmos. The Medieval World in Urban Form. London: Reaktion Books, 2009.
• Łukacz, Marek. „Zabudowa pierzei Rynku Głównego w Krakowie w okresie średniowiecza.” Krzysztofory 28 (2010): 75–98.
• Markiewicz, Anna, Marcin Szyma, i Marek Walczak. “Sztuka w kręgu klasztoru Dominikanów w Krakowie.” W Sztuka w kręgu krakowskich Dominikanów, redakcja Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, 15–82. Kraków: Esprit, 2014.
• Niemiec, Dariusz. “Trzynastowieczne fortyfikacje Krakowa.” W Studia nad dawną Polską, t. 5, 87–124. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2017.
• Niewalda, Waldemar, Halina Rojkowska, i Emil Zaitz. Średniowieczne fortyfikacje Krakowa. Odcinek północny w świetle ostatnich badań. Kraków: Urząd Miasta Krakowa, 2001.
• Niewalda, Waldemar, i Halina Rojkowska. “Układy urbanistyczne Okołu do połowy XIV wieku.” W Atlas historyczny miast polskich, redakcja Roman Czaja, t. 5: Małopolska, redakcja Zdzisław Noga, z. 1: Kraków, 27–29. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2007.
• Pajor, Piotr. “Co wiemy o pierwszym gotyckim kościele Mariackim? Rekonstrukcja, fazy budowy, styl.” W „Jako serce pośrodku ciała”. Dzieje artystyczne kościoła Mariackiego w Krakowie, redakcja Marek Walczak, 115–125. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2020.
• Pencakowski, Paweł. “Kiedy powstał gotycki korpus bazylikowy kościoła Mariackiego w Krakowie i kto go budował?” W Magistro et amico amici discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, 245–256. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2002.
• Pianowski, Zbigniew. “Architektura monumentalna wczesnośredniowiecznego Krakowa.” W Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII wieku, redakcja Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, 163–220. Kraków: Muzeum Historyczne m. Krakowa, 2006.
• Piekalski, Jerzy. “Uwagi o strukturze przestrzennej Wrocławia w XI–XIII w.” Archeologia Historica Polona 23 (2015): 215–227.
• Piwowarczyk, Elżbieta. Dzieje kościoła Mariackiego (XIII–XVI w.). Kraków: Papieska Akademia Teologiczna, 2000.
• Prix, Dalibor. Dlouhý presbytář kostela v Žárech: k sakrální architektuře moravsko-slezského pomezí kolem roku 1300. Opava: Slezská univerzita, 2011.
• Prix, Dalibor. Kružbová okna presbytáře městského kostela v Uničově. O cestě jednoho motivu napříč 13. stoletím z Francie na Moravu. Opava: Slezská univerzita, 2014.
• Radwański, Kazimierz. Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny. Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 1975.
• Rajman, Jerzy. Kraków. Zespół osadniczy – proces lokacji – mieszczanie do roku 1333. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2004.
• Rajman, Jerzy. “‘Unsere liebe Fraue’. Wspólnota miasta i kościoła w Krakowie w XIV wieku”, Średniowiecze polskie i powszechne 4 (2012): 150–201.
• Schurr, Marc C. Gotische Architektur in mittleren Europa 1220–1340. Von Metz bis Wien. München–Berlin: Deutscher Kunstverlag, 2007.
• Szyma, Marcin. “Datowanie i pierwotna funkcja zachodniego skrzydła klasztoru franciszkanów w Krakowie.” W „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, redakcja Wojciech Walanus, Marek Walczak, Joanna Wolańska, 25–34. Kraków: s. n., 2008.
• Szyma, Marcin. “Transept, zakrystia i korpus nawowy w systemie komunikacyjnym krakowskiego kościoła Franciszkanów.” W Sztuka w kręgu krakowskich franciszkanów i klarysek, redakcja Marcin Szyma, Marek Walczak, 129–140. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2020.
• Szyma, Marcin. “O początkach zespołu klasztornego franciszkanów w Krakowie i niektórych uwarunkowaniach jego rozbudowy w XIII wieku.” W In principio. Mit początku w kulturze średniowiecznej Europy. Tom dedykowany pamięci prof. Jacka Wiesiołowskiego, redakcja Jacek Kowalski, Witold Miedziak, 181–218. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2020.
• Trachtenberg, Marvin. Dominion of the Eye. Urbanism, Art and Power in Early Modern Florence. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Walczak, Marek. “Hełm wieży wyższej (hejnałowej).” W Wokół Wita Stwosza. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Krakowie 2005, 158–161. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2005.
• Walczak, Marek. Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego. Kraków: Universitas, 2006.
• Węcławowicz, Tomasz. “Bohemi Cracoviam muraverunt.” Umění 46 (1998): 410–419.
• Węcławowicz, Tomasz. “Fazy budowy kościoła Mariackiego. Modele rekonstrukcyjne dla Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.” Krzysztofory 28 (2010): 65–76.
• Węcławowicz, Tomasz, i Andrzej Włodarek. “Krakowski kościół oo. Franciszkanów w wieku XIII.” Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych. Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie 33/2 (1989): 329–331.
• Wyrozumski, Jerzy. “Lokacja czy lokacje Krakowa na prawie niemieckim?” W Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, redakcja Jerzy Wyrozumski, 121–151. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2007.
• Zarębska, Teresa. “Kontekst urbanistyczny ratusza Głównego Miasta w Gdańsku.” W Ratusz w miastach północnej Europy. Materiały z sesji ‘Ratusz w miastach nadbałtyckich’, Gdańsk 23–25 XI 1993, redakcja Stanisław Latour, 53–77. Gdańsk: Marpress, 1997.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.996

Biblioteka Nauki

23945000