Bolesław Halewski (Heller) (1919–1999) – wyjątkowo okrutny czy typowy funkcjonariusz UB?

• Authors: Mirosław Pietrzyk

Title variants

EN

Bolesław Halewski (Heller) (1919–1999) – Exceptionally Cruel or a Typical Security Service Officer?

Abstracts

EN

Following the end of World War II, a large group of people with a Jewish background joined the justice system, the propaganda apparatus and the security services in the Polish People’s Republic. Bolesław (Heller) Halewski was one case in point. He spent the war in the Soviet Union and returned to Poland in 1944. After a several months of training as a political army officer, he was assigned to work for the Ministry of Public Security. During his time as an officer in the Security Department, he exhibited exceptional brutality and callousness. This led to several deaths, which he was also involved in covering up. After several years he was expelled from service and sentenced for criminal offences committed while in service. An investigation into his crimes was launched after October 1956, then discontinued. The criminal justice system did not investigate his crimes again until after 1989. However, Halewski avoided liability by legally emigrating to Israel, where he remained until his death. He was one of a group of several hundred Jewish people who left a particularly negative mark on the Polish public opinion after 1945 as a result of their involvement in the Communist regime.

PL

Po zakończeniu II wojny światowej liczna grupa osób pochodzenia żydowskiego rozpoczęła służbę w wymiarze sprawiedliwości, propagandzie i aparacie bezpieczeństwa PRL-u. Jednym z nich był Bolesław (Heller) Halewski, który po spędzeniu wojny na terenie ZSRR powrócił do Polski w 1944 r. Po kilkumiesięcznym kursie dla oficerów politycznych wojska został skierowany do służby w MPB. Jako funkcjonariusz UB wykazywał się szczególną brutalnością i bezwzględnością, co doprowadziło do śmierci kilku osób. Uczestniczył także w zacieraniu śladów zbrodni. Po kilku latach został usunięty ze służby i skazany za przestępstwa kryminalne popełnione w związku z wykonywaniem obowiązków. Śledztwo wszczęte przeciw niemu po Październiku ’56, a dotyczące zbrodni, w których brał udział, zostało umorzone. Dopiero po 1989 r. wymiar sprawiedliwości wszczął przeciw niemu kolejne śledztwo w tej sprawie. Halewski uniknął jednak odpowiedzialności, gdyż legalnie wyjechał do Izraela, gdzie pozostał do śmierci. Był jednym z kilkusetosobowej formacji żydowskiego pochodzenia, która po 1945 r. szczególnie negatywnie zapisała się w świadomości Polaków ze względu na swe zaangażowanie po stronie komunizmu.

Keywords

EN

Voivodeship Office of Public Security in Bydgoszcz; members of the Home Army in Pomerania after 1945; Security Department Crimes; victims of communism; Security Department officers in Bydgoszcz; Jews in the Security Department

PL

Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy; członkowie Armii Krajowej na Pomorzu po 1945 r.; zbrodnie UB; ofiary systemu komunistycznego; funkcjonariusze UB w Bydgoszczy; Żydzi w UB

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989
• Year: 2020
• Issue: 18
• Pages: 647-684

Dates

published

2020

Contributors

author

Mirosław Pietrzyk

• https://orcid.org/0000000228361540

References

• Archiwum Akt Nowych (AAN)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy (AIPN By)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi (AIPN Ld)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
• Golgota wrocławska 1945–1956, oprac. K. Szwagrzyk, Wrocław 1996
• Lista bezpieczniaków, „Gazeta Polska”, 6 VI 1996, 13 VI 1996, 20 VI 1996, 27 VI 1996, 18 VII 1996, 25 VII 1996, 1 VIII 1996, 26 IX 1996
• Polska w dokumentach z archiwów rosyjskich, 1949–1953, wybór i oprac. A. Kochański et al., przeł. E. Rosowska, Warszawa 2000
• Proces Romana Romkowskiego, Józefa Różańskiego i Anatola Fejgina w 1957 roku, cz. 1–2, wybór, oprac. i przygotowanie do druku M.Jabłonowski, W.Janowski, Warszawa 2011
• Protokoły z odpraw, zjazdów i narad kierownictwa Departamentu Więziennictwa Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego z naczelnikami więzień i obozów pracy (1944–1954),wybór, oprac. i przygotowanie do druku M.Jabłonowski, W.Janowski, Warszawa 2006
• Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu i Kujawach (luty–grudzień 1945), red. nauk. B. Binaszewska, P. Rybarczyk, Warszawa–Bydgoszcz–Gdańsk 2010
• Służba Bezpieczeństwa Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w latach 1944–1978, Warszawa 1978 (wydawnictwo wewnętrzne MSW)
• Struktury aparatu bezpieczeństwa w województwach pomorskim/ bydgoskim, toruńskim i włocławskim [w:] Twarze bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwie pomorskim/bydgoskim, toruńskim i włocławskim. Informator personalny, oprac. K. Churska et. al., red. M. Szymaniak, Bydgoszcz–Gdańsk 2010
• Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944–1946, oprac. T. Cariewskaja et al., przeł. E. Rosowska, Warszawa 1998
• Armia Krajowa w Borach Tucholskich, Bydgoszcz 1993
• Cała A., Mniejszość żydowska [w:] Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów politycznych (1944–1989), red. P. Madajczyk, Warszawa 1998
• Chrzanowski B., Delegatura Rządu RP na Kraj na Pomorzu. Nieznane karty z frontu walki cywilnej podczas okupacji niemieckiej i po jej zakończeniu, Toruń 2011
• Chrzanowski B., Lipski Bolesław [w:] Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, cz. 2, red. E. Zawacka, Toruń 1996
• Chrzanowski B., Tragiczne losy Leszka Białego w 1945 roku – szefa Wydziału V (Łączności) Komendy Okręgu Pomorskiego Armii Krajowej, „Biuletyn Fundacji Gen. E. Zawackiej” 2012, nr 62
• Drozdowski K., Ostatnia droga Leszka Białego, „Biuletyn Fundacji Gen. E. Zawackiej” 2011, nr 60/61
• Fijałkowska B., Borejsza i Różański. Przyczynek do dziejów komunizmu w Polsce, Olsztyn 1995
• Gutman I., Krakowski S., Unequal Victims. Poles and Jews During World War Two, New York 1986
• Hurwic-Nowakowska I., Żydzi polscy (1947–1950). Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej, Warszawa 1996
• Krzyżanowski M.J., Kurierzy AK, „Pomerania” 1989, z. 11.
• Lewińska A., Stankiewicz A., Od prochu do wybuchu, „Gazeta Wyborcza. Magazyn bydgoski”, 2 II 2018
• Nowicka H. – Jagielska, Okręgowa Delegatura Rządu na Pomorzu kryptonim „Zatoka” i jej powojenne losy [w:] Powojenne losy konspiracji na Pomorzu, red. E. Zawacka, R. Kozłowski, Toruń 1995
• Osiński K., Leszek Biały „Jakub” (1919–1945), Warszawa 2017
• Paczkowski A., Żydzi w UB. Próba weryfikacji stereotypu [w:] Komunizm. Ideologia, System, Ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001
• Różycki P., Kontrolowany upadek stalinowskich oprawców, „Gazeta Wyborcza”, dodatek „Ale Historia”, 25 IX 2017
• Sadowski J., Mówi numer 31806. Wspomnienia więźnia obozu koncentracyjnego w Mauthausen i kaźni komunistycznych w PRL, Warszawa 1999.
• Szejnert M., Śród żywych duchów, Londyn 1990
• Szwagrzyk K., Kadry aparatu bezpieczeństwa [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. nauk. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
• Wolsza T., W cieniu Wronek, Jaworzna i Piechcina… 1945–1956. Życie codzienne w polskich więzieniach, obozach i ośrodkach pracy więźniów, Warszawa 2003
• Zakrzewska A., Biały Leszek Kazimierz [w:] Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, cz. 2, red. E. Zawacka, Toruń 1996
• http://froondalux.pl/bartosz-kapusciak-dzialalnosc-wywiadu-ikontrwywiadu--wojskowego-w-indochinach-w-okresie-polski-ludowej, dostęp 23 IX 2020 r.
• https://billiongraves.pl/grave/%D7%91%D7%95%D7%9C%D7%A1%D7%9C%D7%91-7%94%D7%9C%D7%91%D7%A1%D7%A7%D7%99/16525564, dostęp 20 XI 2020 r.
• www.pomorska.pl/serwisy/album-bydgoski/art/7257816,mord-na-kresowym-pralacie/id.html, dostęp 15 XII 2016 r.

Identifiers

DOI

10.48261/ARPRL201822

Biblioteka Nauki

27312268