Analiza drewna ćwieków szewskich z obuwia nowożytnego

• Authors: Wiesław Nowosad , Jakub Michalik , Filip Nalaskowski , Małgorzata Grupa

Title variants

EN

Analysis of the wood of shoemaker’s pins from early modern footwear

Abstracts

EN

Layers of leather that formed heels of early modern footwear were connected with small wooden pins which were more useful than metal nails. This was due to the following properties of the wood: strength, elasticity, resistance to changes in temperature and soil moisture. Leather heels and soles were selected for xylological analysis, the conservation of which was carried out in the laboratory of the Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University in Toruń. The material was yielded by archaeological research of early modern crypts in churches in Białowąs, Kraśnik, Szprotawa, Piaseczno and Szczuczyn, as well as from excavations at urban sites in Elbląg and Gdańsk dating from the 14th to the 16th century. The largest number of wooden pins were made of spindle, then birch, dogwood, alder and Scots pine. Interestingly, in one heel all the pins were made of the same wood. It has been also noticed that diffuse-porous dicotyledonous wood was more common; only one heel had pins made from coniferous wood.

PL

Warstwy skóry tworzące obcasy w obuwiu nowożytnym łączone były drobnymi ćwiekami z drewna, które lepiej spełniały swoją rolę niż gwoździe metalowe. Wpływ na to miały takie właściwości drewna jak: wytrzymałość, sprężystość, odporność na zmiany temperatury i wilgotność podłoża. Do przeprowadzenia badań ksylologicznych wybrano skórzane obcasy i podeszwę, których konserwację przeprowadzono w laboratorium Instytutu Archeologii UMK w Toruniu. Pochodziły one z badań archeologicznych nowożytnych krypt z kościołów w Białowąsie, Kraśniku, Szprotawie, Piasecznie i Szczuczynie, a także z wykopalisk na stanowiskach miejskich w Elblągu i Gdańsku, datowanych od XIV do XVI wieku. Najwięcej drewnianych ćwieków wykonano z trzmieliny, następnie brzozy, derenia, olszy i sosny zwyczajnej. Co interesujące, w jednym obcasie wszystkie ćwieki były z tego samego drewna. Zauważalny jest też dobór drewna liściastego rozpierzchłonaczyniowego, tylko z jednego obcasa pochodziły ćwieki z drewna iglastego.

Keywords

PL

archeologia; obuwie; gwoździki drewniane; średniowiecze; okres nowożytny; miasta; kościoły; Polska

EN

archaeology; footwear; wooden nails; Middle Ages; early modern period; towns; churches; Poland

• Publisher: Muzeum Narodowe w Szczecinie
• Journal: Materiały Zachodniopomorskie
• Year: 2024
• Issue: 20
• Pages: 77-103

Dates

published

2024

Contributors

author

Wiesław Nowosad

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000000291446352

author

Jakub Michalik

• https://orcid.org/0000000274952528

author

Filip Nalaskowski

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000000169739960

author

Małgorzata Grupa

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000000151289754

References

• Antkowiak L. 1999. Materiały do ćwiczeń z oznaczania drewna. Poznań.
• Braun M., Costigliolo L., North S., Thornton C., Tiramani J. 2016. 17th – Century Men’s Dress Patterns 1600 – 1630. London.
• Crescentyn 1549. Piotra Crescentyna kxięgi o gospodarstwie y o opatrzeniu rozmnożenia rozlicznych pożytków każdemu stanowi potrzebne. Kraków.
• Cywa K. 2016. Znaczenie użytkowe drewna Euonymus sp. w średniowiecznej Polsce. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 23/2, 321–347.
• Cywa K. 2018. Trees and shrubs used in medieval Poland for making everyday objects. Vegetation History and Archaeobotany 27, 111–136.
• Cywa K. 2019. Analiza taksonomiczna elementów drewnianych z obuwia nowożytnego. In A.B. Kowalska (ed.), Civitas et urbs. Szczecin od średniowiecza do współczesności. Kwartał I 1. Szczecin, 151.
• Dudziński T., Grupa M., Grupa D., Krajewska M., Majorek M., Nowak M., Nowak S., Przymorska-Sztuczka M., Wojciechowska A. 2015. Tajemnice szczuczyńskich krypt 3. Grajewo–Toruń.
• Gerald-Wyżycki J. 1845. Zielnik ekonomiczno-techniczny czyli opisanie drzew, krzewów i roślin dziko rosnących w kraju, jako też przyswojonych, z pokazaniem użytku ich w ekonomice, rękodziełach, fabrykach i medycynie domowej, z wyszczególnieniem jadowitych i szkodliwych oraz mogących służyć ku ozdobie ogrodów i mieszkań wiejskich ułożony dla gospodarzy i gospodyń 1. Warszawa.
• Godet J. D. 2008. Atlas drewna. Warszawa.
• Gołębiowski Ł. 1830. Ubiory w Polszcze. Warszawa.
• Goubitz O., van Driel-Murray C., Groenman-Van Waateringe W. 2001. Stepping Through Time: Archaeological Footwear from Prehistoric Times Until 1800. Zwolle.
• Graj L., Napiórkowski J., Nowak K. 1986. Materiałoznawstwo i technologia drewna dla WSP. Bydgoszcz.
• Greguss P. 1959. Holzanatomie der Europäischen Laubhölzer und Sträucher. Budapest.
• Groenman-Van Waateringe W. 1988. Leather from Medieval Svendborg. Svendborg.
• Grosser D. 1977. Die Hölzer Mitteleuropas. Ein mikrophotographischer Lehratlas. Berlin–Heidelberg–New York.
• Grupa M. 2000. Problematyka konserwatorska zabytków wydobytych z nawarstwień podwodnych. W: Z. Kurnatowska (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim 1: Mosty traktu gnieźnieńskiego. Lednica–Toruń, 211–215.
• Grupa M. 2012. Wełniane tekstylia pospólstwa i plebsu gdańskiego (XIV–XVII w.) i ich konserwacja. Toruń.
• Grupa M. 2014. Problematyka konserwatorska zabytków wydobytych z nawarstwień podwodnych mostu zachodniego. W: A. Kola, G. Wilke (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim 2: Mosty traktu poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych w latach 1986–2003). Kraków, 299–308.
• Grupa M. 2022. Czas żupanów, czas czechmanów. Strój polski w źródłach archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. Toruń.
• Grupa M., Grupa D., Kozłowski T., Krajewska M., Majorek M., Nowak M., Nowak S., Przymorska-Sztuczka M., Wojciechowska A., Dudziński T. 2014. Tajemnice szczuczyńskich krypt 2. Grajewo–Toruń.
• Grupa M., Kozłowski T., Jankauskas R., Grupa D., Krajewska M., Krakowska S., Majorek M., Mosiejczyk J., Nowak M., Nowak S., Przymorska-Sztuczka M., Wojciechowska A. 2015. Tajemnice krypty w kaplicy św. Anny / Secrets of the Crypt in St. Ann’s Chapel. Gniew.
• Herbst S. 1933. Toruńskie cechy rzemieślnicze. Toruń.
• Jundziłł B. 1799. Botanika Stosowana Czyli Wiadomość o Własnościach Y Uzyciu Roslin w Handlu, Ekonomice, Rękodziełach, o ich Oyczyźnie, mnożeniu, utrzymywaniu według Układu Linneusza. Wilno.
• Kluk K. 1778. Roslin potrzebnych, pozytecznych, wygodnych, osobliwie kraiowych, albo które w kraiu uzyteczne byc mogą, utrzymanie, rozmnozenie i zazycie 2: O drzewach i ziołach dzikich, lasach etc. Warszawa.
• Kopiński K., Tandecki J., Lewandowska L. 2020. Niemiecko-polski i polsko-niemiecki słownik historyczny (na podstawie źródeł średniowiecznych i wczesnonowożytnych z terenu Polski) 2: Polski-niemiecki słownik historyczny. Toruń. Fontes / Towarzystwo Naukowe w Toruniu 119.
• Kowalska A.B. 2015. Res propriae. Mieszkańcy szczecińskiego Podzamcza na co dzień i od święta. W: A.B. Kowalska (red.), Civitas et urbs Stetinum. Karty z dziejów północnej części miasta. Szczecin, 21–30.
• Kowalska A.B. 2019. Nowożytne wyroby skórzane. W: A.B. Kowalska (red.), Civitas et urbs. Szczecin od średniowiecza do współczesności. Kwartał I 1. Szczecin, 141–145.
• Krzysik F. 1975. Nauka o drewnie. Warszawa.
• Kulesz A. 2019. Women’s Shoes from the Crypt of the Church of the Name of the Holy Virgin Mary in Szczuczyn, Podlaskie Voivodship. Analecta Archaeologica Ressoviensia 14, 155–168.
• Kulesz A., Grupa M. 2020. Open-back shoes from the southern Crypt in Piaseczno, Pomerania Province. Folia Archaeologica 35, 137–149.
• Marcin z Urzędowa. 1595. Herbarz polski, to iest o przyrodzeniv zioł y drzew rozmaitych, y innych rzeczy do lekarztw nalezących. Warszawa (Kraków, reprint z 2018 r.).
• Schoch W., Heller I., Schweingruber F.H., Kienast F. 2004. Wood anatomy of central European Species. [dostęp: 22 VI 2022].
• Schweingruber F.H. 2011. Anatomie europäischer Hölzer / Anatomy of European Woods, Kessel.
• Seneta W., Dolatowski J. 2012. Dendrologia. Warszawa.
• Siennik 1568. Herbarz to iest, Ziół tutecżnych, postronnych, y Zamorskich opisánie: co zá moc máią, á iako ich vżywáć, tak ku przestrzeżeniu zdrowia ludzkiego, iako ku vzdrowieniu rozmáitych chorob: Teraz nowo, wedle Herbarzow dźiśieyszego wieku, y inych zacnych Medykow, popráwiony. Przydano Alexego Pedemontaná Księgi ośmiory, o táiemnych á skrytych Lekárstwiech. Przy cżym dosyć misternych á tráfnych rzecży y doświadcżonych mieć będźiesz. Co śie w tych Kśięgach więcey opisuie, zárázem po Epistole znaydżiesz: á gdyć cżego szukać potrzebá, Regestrá dostátecżne ná końcu snádnieć pokażą. Kraków.
• Turnau I. 1975. Skórnictwo odzieżowe w Polsce XVI–XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Warywoda A. 1957. Encyklopedia techniczna 1: Drzewa użytkowe w architekturze przestrzennej i przemyśle A–Z. Ważniejsze gatunki iglaste i liściaste produkujące drewno i inne surowce znane na międzynarodowych rynkach handlowych. Kraków.

Identifiers

DOI

10.62076/MZP00023

Biblioteka Nauki

61426169