O zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa w II Rzeczypospolitej (1918–1939). Studium historycznoprawne

• Authors: Danuta Janicka

Title variants

EN

On the Fight against Beggary and Vagrancy within the Second Republic of Poland (1918–1939). A legal and historical study

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu są zagadnienia prawne związane ze zwalczaniem żebractwa i włóczęgostwa w Polsce międzywojennej. Autorka przedstawia i porównuje przepisy prawa karnego rosyjskiego, pruskiego (a potem niemieckiego) i austriackiego, które obowiązywały na ziemiach polskich w XIX i na początku XX w. Ocenia, w jaki sposób państwa zaborcze polecały karać żebraków i włóczęgów na ziemiach polskich. Autorka wyjaśnia, że wielu przedstawicieli polskiej doktryny prawa oraz praktyki prawnej wyrażało pogląd, że omawiana kategoria ludzi z marginesu społecznego cierpi na degenerację psychofizyczną. Autorka analizuje także, kiedy i w jaki sposób zagadnienie żebractwa i włóczęgostwa stało się przedmiotem działalności ustawodawcy II Rzeczypospolitej. Oprócz przepisów prawnych i poglądów doktryny autorka prezentuje dane statystyczne z lat 1924–1933.

EN

The subject of this article is the legal issues related to combating beggary and vagrancy in Poland during the interwar period. The author presents and compares the Russian, Prussian (and later German), and Austrian criminal rules which were in force in Poland in the 19th and early 20th centuries. She clarifies how the partitioning states ordered beggars and vagrants to be punished on Polish land. The author explains that many representatives of the Polish legal doctrine and legal practice expressed the view that these ‘dregs of society’ suffer from psychophysical degeneration. She analyses when and how the issue of begging and vagrancy came to be of interest to the legislature in the Second Polish Republic. The author assesses the anti-begging rules issued in interwar Poland as quite strict and repressive. She presents not only legal provisions and doctrinal views, but also statistical data from 1924–33.

Keywords

PL

prawo karne XIX–XX w.; historia nauki prawa karnego; zwalczanie żebractwa; zwalczanie włóczęgostwa; środki zabezpieczające; criminal law of 19th–20th century; history of criminal law science; combating of beggary; combating of vagrancy; protective measures; prawo karne XIX–XX w.; historia nauki prawa karnego; zwalczanie żebractwa; zwalczanie włóczęgostwa; środki zabezpieczające; criminal law of 19th–20th century; history of criminal law science; combating of beggary; combating of vagrancy; protective measures

EN

criminal law of 19th–20th century; history of criminal law science; combating of beggary; combating of vagrancy; protective measures

• Publisher: Instytut Nauk Prawnych PAN / Institute of Legal Studies PAN
• Journal: Archiwum Kryminologii
• Year: 2019
• Issue: XLI/1
• Pages: 465-495

Dates

published

2019-05-31

Contributors

author

Danuta Janicka

References

• Bafia J., Egierska D., Śmietanka I., Kodeks wykroczeń.Komentarz [Code of Petty Offences. A Commentary], Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1974.
• Błachut J., Problemy związane z pomiarem przestępczości [Problems Related to Measuring Crime], Wolters Kluwer, Warszawa–Kraków 2007.
• Bogucka M., Dom pracy przymusowej w Gdańsku w XVII w.[A house of forced labour in Gdansk in the 17th century], „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1986, t. 34, nr 2, s. 265–270.
• Buczkowski K., Stan przestępczości w Polsce od roku 1918 do współczesności [Crime rates in Poland from 1918 to the present][w:]K. Buczkowski, M. Chojnowski (red.), Społeczno-polityczne konteksty współczesnej przestępczości w Polsce [The Socio-Political Context of Modern-Day Crime in Poland], Wydawnictwo Akademickie Sedno, Warszawa 2013, s. 33–72.
• Chlebowska B., Problematyka żebractwa wiejskiego na I Zjeździe Przeciwżebraczym [The issue of rural begging at the 1st Anti-Begging Congress],„Zeszyty Wiejskie” 2004, nr 9, s. 154–161.
• Chlebowska B., Żebractwo wiejskie II Rzeczypospolitej [Rural begging in the Second Republic of Poland],„Zeszyty Wiejskie” 2005, nr 10, s. 110–123.
• Czarnecki L., Szkic zwalczania włóczęgostwa i żebractwa [How to combat vagrancy and begging. An outline], „Gazeta Sądowa Warszawska” 1928, nr 21, s. 321–323.
• Dydusiak L., Opieka publiczno-prawna nad dzieckiem w Polsce [State Protection of Children in Poland],[nakł. autora], Lwów 1938.
• Dydusiak L., Zagadnienia żebractwa w Polsce [The Question of Begging in Poland], Towarzystwo „Opatrzność”, Borysław 1938.
• Flatau-Kowalska A., Środki zabezpieczające w prawie karnym [Preventive Measures in Criminal Law], Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1956.
• Geremek B., Litość i szubienica. Dzieje nędzy i miłosierdzia [Mercy or the Gallows. The History of Misery and Compassion], Czytelnik, Warszawa 1989.
• Góralski P., Przekształcenia koncepcji środków zabezpieczających w polskim prawie karnym[Transformations in the approach to restraining measures in Polish criminal law], „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 2012, t. 28, s. 35–70.
• Grata P., Polityka społeczna Drugiej Rzeczypospolitej.Uwarunkowania, instytucje, działania [Social Policy of the Second Republic of Poland. Conditions, Institutions, and Actions], Wydawnictwo URz, Rzeszów 2013.
• Grodziski S., Ludzie luźni. Studium z historii państwa i prawa polskiego [People without Possessions. A Study on the History of the State and Polish Law], Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kraków 1961.
• Grzegorzewski Z., Opieka społeczna [Socialcare][w:]Z. Cybichowski (red.), Encyklopedia podręczna prawa publicznego.T.1 [A Handbook of Public Law. Vol. 1], Bibljoteka Polska, Warszawa 1926.
• Grzegorzewski Z., Zwalczanie żebractwa i włóczęgostwa (Rozporządzenie Prezydenta Rzplitej z 14 października r. 1927) [Combating begging and vagrancy (Decree of the President of the Republic of Poland from 14 October 1927)], „Gazeta Administracji i Policji Państwowej” 1927, nr 11, s. 965–979.
• Grzegorzewski Z., Żebractwo i włóczęgostwo [Begging and vagrancy], „Praca i Opieka Społeczna” 1927, nr 4, s. 37–41.
• Janicka D., Polska myśl prawnokarna XIX–XX wieku: autorzy i ich dzieła. Od szkołyklasycznej do socjologicznej [Polish Penal Concepts of the 19th and 20th Centuries. Authors and Their Works, from the Classical School to the Sociological School], WydawnictwoNaukoweUMK, Toruń 2017.
• Janicka D., Rechtliche Maßnahmen gegen Bettelei und Landstreicherei in der Neuzeit (bis zum ausgehenden 19. Jh.)[w:]9th Conference in Legal History in the Baltic Sea Area, Tallin/Tartu 16–20.05.2018 [w druku].
• Janicka D., Więzienia w Toruniu w XVIII–XX wieku [Prisons in Toruń from the 18th to the 20th century], „Rocznik Toruński” 2003, t. 30, s. 85–114.
• Janicka D.,Niebezpieczny przestępca w doktrynie prawa karnego przełomu XIX/XX w.[A dangerous criminal in the doctrine of criminal law at the turn of the 20th century] [w:] V. Kwiatkowska-Wójcikiewicz (red.),Kuba Rozpruwacz i inni [Jack the Ripper and Others], Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2015, s. 9–32.
• Jastrun T., Pasożyty sumienia czy jego podnieta [Parasites of conscience or a catalyst for conscience], „Res Publica Nowa” 1998, nr 4, s. 38–42.
• Karnecki H., Na marginesie „rozporządzenia o włóczęgostwie i żebraninie” [In the margins of the ‘Decree on vagrancy and begging’], „Gazeta Sądowa Warszawska” 1928, nr 3, s. 33–35.
• Karnecki H., Walka z włóczęgostwem i żebractwem a rozporządzenie o przytułkach i domach pracy [The fight against vagrancy and begging and the Decree on shelters and workhouses], „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1933, nr 3, s. 7–10.
• Karnecki H., Zwalczanie włóczęgostwa [Combatingvagrancy], „Gazeta Administracji i Policji Państwowej” 1924, nr 29, s. 598.
• Kępski C., Idea miłosierdzia a dobroczynność i opieka [The Idea of Mercy versus Charity and Care], Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002.
• Klaus W., Relacje między biedą i wykluczeniem społecznym a przestępczością [Relationships between poverty or social exclusion and crime][w:]K. Buczkowski, M. Chojnowski (red.), Społeczno-polityczne konteksty współczesnej przestępczości w Polsce [The Socio-Political Context of Modern-Day Crime in Poland], Wydawnictwo Akademickie Sedno, Warszawa 2013, s. 103–148.
• Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z dnia 15 maja 1871 r. z późniejszemi zmianami i uzupełnieniami po rok 1918 wraz z ustawą wprowadzoną do kodeksu karnego dla Związku Północno-Niemieckiego (Rzeszy Niemieckiej) z dnia 31 maja 1870 r. [Penal Code of the German Reich dated 15 May 1871, with subsequent amendments and additions after 1918, along with the law introduced into the Criminal Code of the North German Union (the German Reich) dated 31 May 1870], Spółka Pedagogiczna, Poznań 1920, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=71376 [dostęp: 12.06.2018].
• Kodeks karny z r. 1903 : (przekład z rosyjskiego) z uwzględnieniem zmian i uzupełnień obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 maja 1921 r. [Penal Code from 1903: (translation from Russian), with respect to amendments and additions in force in the Republic of Poland on 1 May 1921], Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa 1922,http://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/50138/edition/50650/content?ref=desc [dostęp: 10.12.2018].
• Kodex karny dla Państw Królestwa Pruskiego i Ustawa tycząca się zaprowadzenia tegoż z dnia 14 kwietnia 1851 [Penal Code of the Kingdom of Prussia and the Act regarding the introduction of said law from 14 April 1851], Brodnica [ok. 1854].
• Kracik J., Rożek M., Hultaje, złoczyńcy, wszetecznice w dawnym Krakowie. O marginesie społecznym w XVI–XVIII w. [Rogues, Villains, and Harlots in Cracow of Old. On the Marginalised in the 16th–18thCenturies], Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986.
• Krajewski K., Przestępczość w II Rzeczpospolitej w świetle danych statystycznych[Crime in second Polish Republic in the light of statistical data], „Archiwum Kryminologii” 2012, t. XXXIV, s. 531–567.
• Krajewski R., Żebractwo w ujęciu przepisów prawa karnego [Begging in terms of criminal law], „Prokuratura i Prawo” 2013, nr 5, s. 5–19.
• Krajewski R.,Prawo wobec kwestii żebractwa [The law and the issue of begging], „Polityka Społeczna” 2008, nr 2, s. 10–13.
• Król K., Żebractwo we współczesnej Polsce jako kwestia społeczna [Begging in Modern-Day Poland as a Social Issue], Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej (Konin), Rzeszów 2017.
• Leś E., Od filantropii do pomocniczości.Studium porównawcze rozwoju i działalności organizacji społecznych [From Philanthropy to Subsidiarity. A Comparative Study of the Development and Actions of Social Organisations], Elipsa, Warszawa 2000.
• Leś E., Zarys dobroczynności i filantropii w Polsce [An Outline of Charity and Philanthropy in Poland], Prószyński i S-ka, Warszawa 2001.
• Maier Ch.T., Preaching the Crusades.Mendicant Friars and the Cross in the Thirteenth Century, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
• Makarewicz J., Dwudziestolecie galicyjskiej krzywdy [Twenty years of suffering in Galicia][w:]A. Grześkowiak (red.),Prace rozproszone. Tom 2. Publikowane w latach 1902–1913 [Collected Works. Volume 2.Published 1902–13], Wydawnictwo KUL, Lublin 2012.
• Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem [PenalCode with Commentary], Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1932, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=77578 [dostęp: 10.01.2019].
• Makarewicz J., Zbrodnia i kara [Crime and Punishment], H. Altenberg Księgarnia Wydawnicza, Lwów 1922.
• Makowski W., Prawo karne. O przestępstwach w szczególności. Wykład porównawczy prawa karnego austriackiego, niemieckiego i rosyjskiego, obowiązującego w Polsce [Criminal Law. On Crimes in Particular. A Comparative Lecture on Austrian, German, and Russian Criminal Law in Force in Poland], F. Hoesick, Warszawa 1924.
• Maludzińska M., Żebracy i włóczędzy w stanisławowskiej Warszawie. „Próżnowanie stało się powszechnym nałogiem” [Beggars and Tramps in Stanislavian Warsaw. ‘Idleness has Become a Common Addiction’], Neriton, Warszawa 2014.
• Mazur E., Dobroczynność w Warszawie XIX wieku [Charity in Warsaw in the 19th Century], Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1999.
• Męciński A., O żebractwie i włóczęgostwie ze stanowiska historycznego, socjalno-ekonomicznego i prawnego [On begging and vagrancy from a historical, socio-economic, and legal standpoint], Redakcja „Przeglądu Sądowo-Administracyjnego”, Lwów 1893.
• Migdał J., Raglewski J., Kara pozbawienia wolności.Zarys dziejów polskiej doktryny, prawa i praktyki penitencjarnej [Incarceration. An Outline of the History of Polish Doctrine, Law, and Penitentiary Practice], Arche, Gdańsk 2005.
• Mihajlova K., Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian [The Wandering Old Man in Slavic Folk Culture], Oficyna Naukowa, Warszawa 2010.
• Motyliński K. (oprac.), Pierwszy Ogólnopolski Zjazd Przedstawicieli Opieki Społecznej Samorządu Terytorialnego, Poznań 24 do 25 IX 1933. Pierwszy Ogólnopolski Zjazd Przeciwżebraczy, Poznań 24 do 26 II 1937.Materiały sprawozdawcze [The First National Congress of Representatives of Local Government Social Services, Poznań, 24–25 September 1933. The First National Anti-begging Congress, Poznań, 24–26 February 1937. A Report],Księgarnia Nakładowa, Poznań 1937.
• Płoszka A., Żebractwo z perspektywy praw człowieka[Begging in the perspective of human rights], „Państwo i Prawo” 2017, nr 6, s. 87–100.
• Poniat R., Ludzie luźni w społeczeństwie Rzeczypospolitej szlacheckiej w kontekście badań nad cyklem życia [People without possessions in the Polish nobility in the context of research on life cycle], „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2013, t. 73, s. 51–77.
• Powszechne prawo krajowe dla Państw Pruskich [The Universal State Law of the Prussian States], cz. II, t. 2, W. Deker i Spółka, Poznań 1826.
• Prawo Kodexu karzącego dla Królestwa Polskiego [Punitive Codex of the Kingdom of Poland], Dz. Pr. Kr. P., t. 5, nr 20, s. 3–292,http://pbc.biaman.pl/publication/4507 [dostęp: 14.01.2019].
• Prawo o włóczęgach, tułaczach i żebrakach (ustawa z 23.08.1830), Dz. Pr. Kr. P., t. 13, nr 52, s. 130–138, http://pbc.biaman.pl/publication/4507 [dostęp: 11.06.2018].
• Radzinowicz L., Przestępczość w Polsce w latach 1924–1933 na podstawie policyjnej statystyki kryminalnej [Crime in Poland 1924–1933, based on police crime statistics], „Archiwum Kryminologiczne” 1935, vol. 2, z. 1–2, s. 1–132.
• Radzinowicz L., Wpływ warunków ekonomicznych na przestępczość w Polsce w latach 1928–1934 [The impact of economic conditions on crime in Poland from 1928 to 1934],„Czasopismo Prawno-Historyczne” 1969, t. 21, z. 2, s. 135–163.
• Rodak M. (red.), Margines społeczny Drugiej Rzeczypospolitej [The Marginalised of the Second Republic of Poland], Instytut Historii PAN, Warszawa 2013.
• Rodak M., Pospolitacy, cuwaksi, powrotowcy.Osadzeni w Więzieniu Karnym Warszawa-Mokotów (1918–1939) [Conscripts, First-Time Convicts, Reoffenders. The Detained of Warsaw–Mokotów Prison (1918–39)], Neriton, Warszawa 2017.
• Rosenblatt J., Czy należy przywrócić karę chłosty? [Should we bring back flogging?],„Przegląd Sądowy i Administracyjny” 1888, r. 13, s. 885–895.
• Rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej z dnia 23 września 1933 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości i Ministrem Spraw Wewnętrznych w sprawie przymusowego umieszczania w przytułkach i domach pracy przymusowej w m.st. Warszawie[Regulation of the Minister of Social Welfare dated 23 September 1933, issued in agreement with the Minister of Justice and the Minister of Internal Affairs, regarding the forced placement in shelters and houses of forced labour in the capital city of Warsaw], Dz. U. z 1933 r. Nr 73, poz. 540.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 25 maja 1929 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości i Ministrem Spraw Wewnętrznych o organizacji przytułków, domów pracy dobrowolnej i przymusowej [Regulation of the Minister of Labour and Social Welfare dated 25 May 1929, issued in consultation with the Minister of Justice and the Minister of Internal Affairs, on the organisation of shelters, workhouses, and houses of forced labour], Dz. U. z 1929 r. Nr 41, poz. 350.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny [Decree of the President of the Republic of Poland dated 11 July 1932 – the Penal Code], Dz. U. z 1932 r. Nr 60, poz. 571.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Prawo o wykroczeniach [Decree of the President of the Republic of Poland, dated 11 July 1932 – the Law on minor offences], Dz. U. z 1932 r. Nr 60, poz. 572.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 r. o zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa [Decree of the President of the Republic of Poland, dated 14 October 1927, on combating begging and vagrancy], Dz. U. z 1927 r. Nr 92, poz. 823.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o opiekunach społecznych i o komisjach opieki społecznej [Decree of the President of the Republic of Poland, dated 6 March 1928, on social guardians and social welfare committees], Dz. U. z 1928 r. Nr 29, poz. 267.
• Starczewski J., Czy i jakie są możliwości zwalczania żebractwa i włóczęgostwa [Is it possible to combat begging and vagrancy?], „Opiekun Społeczny. Miesięcznik Poświęcony Zagadnieniom Służby Społecznej w Stolicy” 1937, nr 5, s. 16–24.
• Starczewski J., O kartotekę Opieki Społecznej w stolicy [The Social Care files in the capital], „Opiekun Społeczny. Miesięcznik Poświęcony Zagadnieniom Służby Społecznej w Stolicy” 1937, nr 4, s. 10–12.
• Strafgesetz über Verbrechen, Vergehen und Übertretungen für das Kaisertum Österreich vom 27. Mai 1852, Reichsgesetzblatt nr 117, https://www.sbg.ac.at/ssk/bgbl/Strafgesetz%201852-wiki.pdf [dostęp: 23.06.2018].
• Surdacki M., Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku [Social Services in Poland before the End of the 18th Century], Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2015.
• Surmacka I., Schroniska miejskie dla bezdomnych [Urban homeless shelters], „Praca i Opieka Społeczna” 1936, nr 3, s. 233–240.
• Śliwowski J., Kodeks karzący Królestwa Polskiego (1818 r.).Historia jego powstania i próba krytycznej analizy [The Punitive Code of the Kingdom of Poland (1818). The Story of Its Creation and an Attempt at a Critical Analysis], Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1958.
• Uloženie o nakazaniâh ugolovnyh i ispravitel’nyh. Kodex kar głównych i poprawczych [Codex of main and corrective penalties], w Drukarni Komissyi Rządowej Sprawiedliwości, Warszawa 1847.
• Ustawa karna austriacka o zbrodniach, występkach i przekroczeniach z dnia 27 maja 1852 [Austrian criminal law on felonies, misdemeanours, and transgressions, dated 27 May 1852], przekł. J. Przeworski, F. Hoesick, Warszawa 1924.
• Ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 r. o opiece społecznej [Act of 16 August 1923on social welfare], Dz. U. z 1923 r. Nr 92, poz. 726.
• Wincławski W., Słownik Biograficzny Socjologii Polskiej.T. 2 (I–M) [The ‘Who’s Who’ of Polish Sociology. Vol. 2 (I–M)], Wydawnictwo UMK, Toruń 2004.
• Wolter W., Organizacja profilaktyki kryminalnej w Polsce [Crime prevention in Poland], „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1939, z. 1, s. 84–107.
• Wolter W., Prewencja przedprzestępcza (na marginesie hiszpańskiej ustawy przeciwko włóczęgom i osobnikom aspołecznym z 4 VIII 1933) [Pre-crime Prevention (in the margins of the Spanish Law against vagrants and antisocial individuals from 4 August 1933)], „Archiwum Kryminologiczne” 1935, z. 1–2, s. 250–262.
• Wyczański A. (red.), Historia Polski w liczbach. Tom 1: Państwo, społeczeństwo [Polish History in Numbers. Volume 1: The State and Society], Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2003.

Identifiers

DOI

10.7420/AK2019K