Teisminių dokumentų įvardijimai Trečiajame Lietuvos statute ir jų raidos bruožai

• Authors: Adam Stankevič

Abstracts

LT

Straipsnyje analizuojami Trečiajame Lietuvos Statute pateikti teismo rengiamų ir išduodamų dokumentų įvardijimai, jų samprata, taikymo sritis ir vieta teismo procedūrose. Taip pat siekiama atskleisti šių dokumentų ir jų pavadinimų kaitą vėlesniais amžiais (iki XVIII a. pabaigos) naudojantis Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo pavyzdžiu. Tyrimas atskleidžia, jog tuo pačiu terminu šaltiniuose pavadintas dokumentas įvairiu laiku reiškė skirtingus dalykus arba turėjo kelias prasmes tuo pat metu. XVII–XVIII a. Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo teisminėje praktikoje vartota tik dalis Trečiajame Lietuvos Statute minimų terminų, o kai kuriuos bėgant laikui išstūmė kiti. XVIII a. pradėta vartoti daugybė naujų polonizuotų lotyniškos kilmės terminų. Tai siejama su Abiejų Tautų Respublikoje vykusiais unifikaciniais procesais, kurie turėjo įtakos pokyčiams teismo procedūroje.

Keywords

LT

Trečiasis Lietuvos Statutas; teisminiai dokumentai; diplomatijos terminija; Lietuvos Vyriausiasis Tribunolas

• Publisher: Lietuvos istorijos institutas
• Journal: Lietuvos istorijos metraštis
• Year: 2018
• Issue: 2
• Pages: 31-54

Dates

published

2018

Contributors

author

Adam Stankevič

• Lietuvos istorijos institutas

• https://orcid.org/0000000307883507

References

• Coaequatio iurium stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Polską. Wilno, 1697.
• Inwentarz Voluminow Legum. Przedruk wydania xx. Pijarow. Część I: do tomów I–VI. Petersburg: nakładem i drukiem Jozafata Ohryzki, 1860.
• Lietuvos magdeburginių miestų privilegijos ir aktai, t. 2: Kretinga, Skuodas, Šiauliai, Šventoji, Varniai, Veliuona, Viekšniai, Virbalis, Vladislavovas. Sudarė A. Tyla ir D. Žygelis. Vilnius: Pradai, 1997.
• Lietuvos Metrika (1528–1547). 6-oji Teismų bylų knyga (Kopija – XVI a. pabaiga). Parengė S. Lazutka, I. Valikonytė. Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla, 1995.
• Lietuvos valstiečių ir miestelėnų ginčai su dvarų valdytojais. Dokumentų rinkinys. II dalis: XVIII amžius. Surinko R. Jasas ir J. Orda. Spaudai parengė R. Jasas. Red. K. Jablonskis. Vilnius: Valstybinė politinės ir mokslinės literatūros leidykla, 1961.
• Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai 1583–1655. Parengė V. Raudeliūnas ir A. Baliulis. Vilnius: Mintis, 1988.
• Porządek sądzenia spraw w Trybunale Wielkiego Księstwa Litewskiego, z konstytucji sejmowych, z Koekwacyi praw Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Polską, i z Statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego, zebrany i opisany roku 1698, miesiąca aprila, 16 dnia [Wilno, 1698].
• Porządek sądzenia spraw Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego, do dawniejszej ordynacyjej roku 1698 postanowionej i przez konstytucyją aprobowanej z pośledniejszych praw i uchwał Rzeczypospolitej zebrany, i przydany, anno 1710, miesiąca julii, piątego dnia, za dojściem instrumentu Rady Warszawskiej [Wilno, 1710].
• Porządek sądzenia spraw w Trybunale Wielkiego Księstwa Litewskiego z konstytucyi sejmowych i innych praw Wielkiego Księstwa Litewskiego zebrany i przyczyniony, roku 1713, miesiąca maja, 6 dnia [Wilno, 1713].
• Porządek sądzenia spraw w Trybunale Głównym Wielkiego Księstwa Litewskiego, napisany roku 1718, miesiąca maja, dnia dziewiątego [Wilno, 1718].
• Porządek sądzenia spraw w Trybunale Głównym Wielkiego Księstwa Litewskiego, napisany w Wilnie roku 1719, dnia, miesiąca kwietnia, dwudziestego [Wilno, 1719].
• Porządek sądzenia spraw w Trybunale Głównym Wielkiego Księstwa Litewskiego, napisany roku tysiąc siedmsetnego dwudziestego trzeciego, miesiąca aprila, dnia szesnastego [Wilno, 1723].
• Porządek sądzenia spraw Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, napisany roku 1726, miesiąca maja, dnia 15 [Wilno, 1726].
• Reflexye stanu szlacheckiego nad korrekturą prawa W. X. L. [be datos ir vietos, po 1726 m.].
• Statut Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Naprzod, za Naiaśnieyszego Hospodara Krola Jego Mosci Zygmunta III w Krakowie w roku 1588, drugi raz w Wilnie, w roku 1619, z pokazaniem zgody y rożnice Statutow Koronnych y W. X. L., trzeci raz, za Naiaśnieyszego K. J. M. Władysława IV w wWarszawie, w roku 1648 z przydaniem konstytucyi od roku 1550 do 1647, czwarty raz za Naiaśnieyszego Króla Jego Mosci Jana Trzeciego w Wilnie w roku 1698 z przyłożeniem pod artykuły konstytucyi seymowych od Seymu roku 1550 aż do Seymu roku 1690 Oboygu Narodom służących (textu samego niwczym nie naruszaiąc), teraz zaś piąty raz, za szczęśliwie panuiącego Naiaśnieyszego Króla Jego Mosci Augusta Trzeciego przedrukowany. W Wilnie, w drukarni J. K. M. Akademickiey Societatis Jesu, Roku Pańskiego 1744.
• UMIASTOWSKI, Tomasz. Sądowy proces czyli sposób prawowania się w Trybunale i wszystkich subselliach Wielkiego Księstwa Litewskiego poprawiony i znacznie pomnożony przydatkiem supplementu. Ed. 8. Wilno: w Drukarnii Królewskiej przy Akademii, 1787.
• Volumina Legum. Petersburg: nakładem i drukiem Jozafata Ohryzki, 1859, t. 2–3, 1860, t. 6–7.
• Акты Главного Литовского Трибунала. In: Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммисиею для разбора древних актов. Вильнo: Типография А. Г. Сыркина, 1880– 1886, т. 11, 13.
• Декреты Главного Литовского Трибунала. In: Акты, издаваемые Виленскою археографи¬ ческою коммисиею для разбора древних актов. Т. 15. Вильнo: Типография А. Г. Сыркина, 1888.
• ADAMUS, Jan. O wstępnych aktach procesu litewskiego (do II Statutu). Ateneum Wileńskie, t. 12, 1937, s. 205–281.
• AVIŽONIS, Konstantinas. Lietuvos istorijos terminų žodynas (socialinės, ekonominės ir politinės istorijos). In: Rinktiniai raštai. T. II. Red. A. Avižonienė, R. Krasauskas. Roma: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 1978, p. 333–450.
• BALZER, Oswald. Przewód sądowy polski w zarysie. Lwów: drukarnia Uniwersytetu Jagiell., 1935.
• BURBA, Domininkas. Smurtiniai bajorų nusikaltimai ir bausmės XVIII amžiaus Vilniaus paviete. Monografija. Vilnius: Lietuvos edukologijos universiteto leidykla, 2016.
• CZACKI, Tadeusz. O litewskich i polskich prawach, o ich duchu, źrzódłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszem Statucie dla Litwy 1529 roku wydanem. T. 1. Warszawa: w drukarni J. C. G. Ragoczego, 1800.
• DAMBRAUSKIENĖ, Genovaitė; MARCIJONAS, Antanas; MONKEVIČIUS, Eduardas... [et al.], Lietuvos teisės pagrindai. Vilnius: Justitia, 2004.
• Dyplomatyka staropolska. Pod red. Tomasza Jurka. Warszawa: DiG, 2015.
• JANULAITIS, Augustinas. Vyriausiasis Lietuvos Tribunolas XVI–XVIII amž. Kaunas: Valstybės spaustuvė, 1927.
• KOROWICKI, Aleksander. Proces cywilny litewski. Wilno: Józef Zawadzki własnym nakładem, 1826.
• KULISIEVIČIUS, Voicechas. Apsauginis laidas Trečiajame Lietuvos Statute. In: Третий Литовский Статут 1588 года. Материалы республиканской научной конференции, посвященной 400-летию Третьего Статута. Vilnius: Vilniaus universitetas, 1989, p. 34–44.
• LINDE, Samuel B. O statucie litewskim ruskim językiem i drukiem wydanym wiadomość. Warszawa: nakładem i drukiem Zawackiego i Węckiego, 1816.
• LIZISOWA, Maria Teresa. Język Kodeksu Olszewskiego (1550). Z recepcji staropolskiego języka prawno–sądowego w Wielkim Księstwie Litewskim w szesnastym wieku. Kraków: Wydanie Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, 2000.
• LIZISOWA, Maria Teresa. Konfrontacja pojęć prawnych w słowniku Konstantego Szyrwida i w statutach litewskich. Acta Baltico–Slavica, t. XXX, 2006, s. 145–164.
• LIZISOWA, Maria Teresa. Studia nad słownictwem regionalnym III Statutu Litewskiego. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, 1984.
• ŁOSOWSKI, Janusz. Kancelaria grodzka chełmska od XV do XVIII wieku. Studium o urzędzie, dokumentacji, jej formach i roli w życiu społeczeństwa staropolskiego. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie¬Skłodowskiej, 2004.
• ŁOSOWSKI, Janusz. Osiągnięcia i potrzeby w zakresie badań nad dziejami kancelarii sądów i urzędów szlacheckich oraz wiejskich w dawnej Polsce. In: Bellicum Diplomaticum IV Thorunense. Dyplomatyka staropolska – stan obecny i perspektywy badań. Pod redakcją W. Chorążyczewskiego i J. Tandeckiego. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2011, s. 95–111.
• MAKAROVA, Olha. Leksyka prawnicza w polskich zapiskach sądowych z Ukrainy (XVI i XVII wiek). Pod redakcją naukową Janusza Riegera. Warszawa: DiG, 2017.
• MALEC, Jerzy. Coaequatio iurium stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Polską z 1697 roku. Acta Baltico–Slavica, t. XII, 1979, s. 203–215.
• MIKOŁAJCZYK, Marian. Na drodze do powstania procesu mieszanego. Zmiany w polskim procesie karnym w latach 1764–1794. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1991.
• MONIUSZKO, Adam. Mazowieckie sądy ziemskie (1588–1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie. Warszawa: Wydawnictwo campidoglio, 2013.
• RAGAUSKIENĖ, Raimonda. Privatūs XVI a. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės didikų archyvai: struktūra ir aktų tipologija. In: Istorijos šaltinių tyrimai. T. 2. Sudarė A. Dubonis. Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2010, p. 85–108.
• SAVIŠČEVAS, Eugenijus. Suvaldyti chaosą: bandymas naujai tirti Lietuvos didžiojo kunigaikščio Kazimiero suteikčių knygą. In: Istorijos šaltinių tyrimai. T. 1. Sudarė D. Antanavičius ir D. Baronas. Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008, p. 115–174.
• SYTA, Krzysztof. Archiwa magnackie w XVIII wieku. Studium kultury kancelaryjno–archiwalnej. Toruń: Antykwariat Naukowy i Księgarnia Regionalna Cuiavia Felix, 2010.
• SONDEL, Janusz. Słownik łacińsko–polski dla prawników i historyków. Kraków: Universitas, 1997.
• SZCZEPANKOWSKA, Irena. Język prawny I Rzeczypospolitej w „Zbiorze praw sądowych Andrzeja Zamoyskiego“. Cz. I–II. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2004.
• VALIKONYTĖ, Irena. „Skundą privalo šaukimuose išdėstyti“: šaukimų į teismą reglamentavimas Pirmajame ir Antrajame Lietuvos Statutuose. In: Lietuvos Statutas: Temidės ir Klėjos teritorijos. Straipsnių rinkinys. Sudarė I. Valikonytė ir N. Šlimienė. Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla, 2017, p. 241–258.
• VALIKONYTĖ, Irena. Teismo dokumentų Lietuvos Metrikoje repertuaras: rašto ir teisinės kultūros aspektai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje XVI a. pirmojoje pusėje. In: Istorijos šaltinių tyrimai. T. 2. Sudarė A. Dubonis. Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2010, p. 109–127.
• VASILIAUSKAS, Artūras. Diplomatika. In: Lietuviškoji enciklopedija. 1937, VI tomas, VIII sąsiuvinis (Atspaudas).
• Vocabulaire international de la diplomatique. Ed. Maria Milagros Cárcel Ortí. 2 ed. [Valencia]: Universitat de Valencia, 1997.
• ZAKRZEWSKI, Andrzej B. Paradoksy unifikacji prawa i ustroju Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony XVI–XVIII w. Czasopismo Prawno–Historyczne, 1999, t. LI, zesz. 1–2, s. 219–237.
• ZAKRZEWSKI, Andrzej B. Recepcja ustroju i prawa w Wielkim Księstwie Litewskim, XIV–XVIII wiek. Studia Iuridica, 2002, nr. XL, s. 247–261.
• ГОРБАЧЕВСКИЙ, Никита. Словарь древняго актоваго языка Северо–Западного края и Царства Польскаго. Вильна: Иждивение Виленского Учебного Округа, 1874.
• ГРУША, Аляксандр И. Канцылярыя Вялікага княства Літоўскага 40-х гадоў XV – першай паловы XVI ст. Мінск: Беларуская Навука, 2006.
• ЛАППО, Иван И. Листы–зaписы в литовском прaве XVI стoлетия. Tartu–Юръевь: Типография Т¬ва Маттисен, 1935.
• МЯКИШЕВ, Владимир П. Язык Литовского статута 1588 г. Kraków: LEXIS, 2008.

Identifiers

Biblioteka Nauki

56029202