PL
W artykule omówiono problem zaopatrzenia w siłę roboczą budownictwa specjalnego na zachodniej granicy ZSRR. Na podstawie analizy materiałów archiwalnych i wspomnień naocznych świadków autor dochodzi do wniosku, że zapewnienie masowej siły roboczej dla obiektów budownictwa obronnego odbywało się kosztem: 1) batalionów komsomolskich, specjalnie formowanych z młodzieży głównie we wschodnich obwodach BSRR; 2) batalionów budowlanych – jednostek paramilitarnych formowanych z poborowych z rezerwy służby wojskowej; 3) miejscowej ludności pełniącej służbę roboczą i konną; 4) więźniów więzień i poprawczych obozów pracy; 5) regularnych jednostek wojskowych. W celu realizacji gigantycznych planów budownictwa specjalnego na zachodniej granicy ZSRR partia, organy radzieckie i wojskowe szeroko stosowały środki dowodzenia i środki administracyjne w zakresie formowania, zarządzania i wykorzystania dużych zasobów ludzkich.