Polskie formacje wojskowe w Rosji 1917–1922 – baza źródłowa, stan wiedzy i postulaty badawcze

• Authors: Waldemar Rezmer

Title variants

EN

Polish military formations in Russia of 1917–1922 – source base, state of knowledge and research demands

RU

Польские военные формирования в России 1917–1922 гг. – база источников, объем научного знания о них и исследовательские концепции

Abstracts

EN

The historiography of Polish military effort of World War I and the following period of wars for independence and shape of the borders of the Republic of Poland is visibly dominated by topics connected with Józef Piłsudski (Polish Legions, Polish Military Organization). Polish volunteer formations not belonging to Legions and their military activity have been treated as secondary. It also concerns the Polish military effort in Russia in World War I years (Puławy Legion, Polish Rifle Brigade and Polish Rifle Division), the time of havoc caused by the revolutions (February and October 1917), and then the intensifying civil war and the participation of Polish formations in those fights (Polish I, II and III Corps, 4th Rifle Division and Independent Rifle Brigade). The fight, martyrdom and complicated ways to return to Homeland taken by the Poles who served in the Polish Army (5th Rifle Division) or in the „white” formations in Russia and Siberia in 1917–1922, have also been poorly studied. The author attempted to cast light on the existing research, also trying to determine the agenda for further studies, especially important in the centennial of Polish military effort during the fight for independence, the time of regaining it and its defense in the wars for borders.

RU

В историографии польских вооруженных сил Первой мировой войны и наступающем непосредственно после нее периоде войн за независимость и форму границ Речи Посполитой явственно доминируют темы, связанные с Пилсудским (Польские Легионы, Польская военная организация). Добровольные формирования поза легионами и их военные действия были воспринимаемы как второстепенные. Это касается также и польских военных сил в России в годы Первой мировой войны (Пулавский легион, Бригада польских стрелков и Польская стрелковая дивизия), времени беспорядков, вызванных революциями (февраль и октябрь 1917 г.), а позднее – разгорающейся гражданской войны и участия в них польских формирований (I, II и III Корпус польский, 4 Дивизия стрелков и Самостоятельная бригада стрелков). Мало исследований было также посвящено борьбе, мартирологии и сложным путям возвращения на родину поляков, которые служили в Войске Польском (5 Дивизия стрелков) или в „белых” формированиях в России и в Сибири в 1917–1922 гг. Автор постарался осветить в данной статье уже существующие исследования на эту тему, пытаясь также обозначить исследовательские постулаты для дальнейших научных поисков, особенно важных в период столетия польских вооруженных действий в борьбе за независимость, обретения независимости и ее защиты в войнах за границы.

PL

W historiografii polskiego wysiłku zbrojnego lat I wojny światowej i bezpośrednio po niej następującego okresu wojen o niepodległość i kształt granic Rzeczypospolitej wyraźnie dominuje tematyka piłsudczykowska (Legiony Polskie, Polska Organizacja Wojskowa). Pozalegionowe polskie formacje ochotnicze i ich czyn zbrojny były traktowane drugorzędnie. Dotyczy to także polskiego wysiłku militarnego w Rosji w latach I wojny światowej (Legion Puławski, Brygada Strzelców Polskich i Dywizja Strzelców Polskich), czasu zamętu wywołanego rewolucjami (lutową i październikową 1917 r.), a później rozpalającą się wojną domową i udziałem w tych zmaganiach polskich formacji (I, II i III Korpus Polski, 4 Dywizja Strzelców i Samodzielna Brygada Strzelców). Słabo zbadana została również walka, martyrologia i skomplikowane drogi powrotu do ojczyzny Polaków, którzy służyli w Wojsku Polskim (5 Dywizja Strzelców) lub w „białych” formacjach w Rosji i na Syberii w latach 1917–1922. Dotychczasowe badania autor postarał się naświetlić w niniejszym tekście, próbując również wyznaczyć postulaty badawcze dla dalszych badań, szczególnie ważnych w okresie stulecia polskiego czynu zbrojnego w walce o niepodległość, odzyskanie niepodległości i jej obrony w wojnach o granice.

Keywords

PL

formacje polskie w Rosji 1914–1918; Legion Puławski; Brygada Strzelców Polskich w Rosji; Dywizja Strzelców Polskich w Rosji; I; II i III Korpus Polski; 4 Dywizja Strzelców; 5 Dywizja Strzelców na Syberii

EN

Polish formations in Russia of 1914–1918; Puławy Legion; Polish Rifle Brigade in Russia; Polish Rifle Division in Russia; Polish I; II and III Corps; 4th Rifle Division; 5th Rifle Division in Siberia

RU

Польские формирования в России в 1914–1918 гг.; Пулавский легион; Бригада польских стрелков в России; Дивизия польских стрелков в России; I; II и III Корпус польский; 4 Дивизия стрелков; 5 Дивизия стрелков в Сибири

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2018
• Volume: XIX (LXX)
• Issue: 1-2 (263-264)
• Pages: 193-217

Dates

published

2018

Contributors

author

Waldemar Rezmer

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika

• https://orcid.org/0000000192292706

References

• Achmatowicz A., Legion Puławski – jak do tego doszło?, „Historia i Życie” 1988, nr 13; nr 15.
• Adamczyk A., Generał dywizji Sławoj Felicjan Składkowski (1885–1962). Zarys biografii politycznej, Toruń 2001.
• Aksamitek S., Epizod dziejów II Korpusu Polskiego w 1918 r., ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1988, nr 3 (125).
• Anusiewicz M., Wrzosek M., Kronika powstań śląskich 1919–1921, Warszawa 1980.
• Armia Polska we Francji 1917–1918. Materiały sympozjum z okazji 65 rocznicy powstania Armii Polskiej we Francji, red. nauk. P. Stawecki, Warszawa 1983.
• Arski S., My pierwsza brygada, Warszawa 1963.
• Bagiński H., Chrzest bojowy 1-go Legionu Polskiego w armii rosyjskiej, „Kalendarz Polski. Rocznik Wychodźstwa Polskiego w Rosyi na rok 1916” 1915.
• Bagiński H., Formacje polskie w armii rosyjskiej, cz. 1: Legiony, Mińsk 1917; cz. 2: Brygada i dywizja Strzelców Polskich, Mińsk 1918.
• Bagiński H., Formacje polskie w armii rosyjskiej, cz. 1: Legiony, Mińsk 1917.
• Bagiński H., Formacje polskie w armii rosyjskiej, cz. 2: Brygada i dywizja Strzelców Polskich, Mińsk 1918.
• Bagiński H., Wojsko polskie na wschodzie 1914–1920, Warszawa 1921, reprint Warszawa 1990.
• Bargiełowski D., Po trzykroć pierwszy. Gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz, t. 1, Warszawa 2000.
• Bauer P., Generał Józef Dowbor-Muśnicki 1867–1937, Poznań 1988.
• Baumfeld G., Artyleria legionów pułk pierwszy, Oświęcim 2013.
• Bednarski W., Legion Puławski, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1988, nr 3 (124).
• Bednarski W., Legion Puławski, „Wiadomości Historyczne” 1987, nr 6.
• Benedykt S., Murmańczycy, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1968, nr 125.
• Bergel R., Bitwa pod Kaniowem, „Wiarus” 1919, nr 12.
• Bergel R., Dzieje II korpusu polskiego, Warszawa 1921.
• Bergel R., Jak powstał II Korpus Wschodni, „Wiarus” 1920, nr 66.
• Biały F., Niemieckie ochotnicze formacje zbrojne na Śląsku 1918–1923, Katowice 1976.
• Bibliografia prac o 5-ej Syberyjskiej Dywizji, „Sybirak” 1936, nr 1.
• Bibliografia prac o 5-ej Syberyjskiej Dywizji, „Sybirak” 1938, nr 1.
• Biegański S., Polacy na Syberii, Warszawa 1928.
• Biegański S., Położenie polityczne zaczątków wojska polskiego na Syberii w lecie 1918 r., „Sybirak” 1938, nr 1–2.
• Bielakiewicz I. I., Walka o utworzenie polskich formacji narodowych w armii rosyjskiej w okresie od sierpnia 1914 do stycznia 1915 roku, „Rocznik Lubelski” 1975.
• Bieriozkin A., Kierownicza rola Stanów Zjednoczonych w przygotowaniu i realizacji interwencji zbrojnej przeciwko Rosji Radzieckiej (1918–1920), Warszawa 1951.
• Birkenmajer J., Polska dywizja w tajgach Sybiru, Lwów 1934.
• Błękitna Armia i jej dowódca generał Józef Haller w zbiorach Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, red. nauk. J. Tarczyński, J. S. Tym, Warszawa 2017.
• Boh-Szurowski F., Wspomnienia z walk żołnierza polskiego na frontach rewolucji, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1968, nr 1 (45).
• Bołtin E. A., Rozgromienie Kołczaka, Warszawa 1952.
• Boncz-Brujewicz M., Wspomnienia 1914–1919, Warszawa 1959.
• Bortnowski W., Powstanie zbrojne w Moskwie w 1917 r. 25.10.–3.11.1917 r., ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1967, nr 4 (44).
• Brodka L., W 70 rocznicę bitwy Legionu Puławskiego pod Pakosławiem, „Słowo Powszechne” 1985, nr 125.
• Burhardt M., Desant bajkalski, „Bellona” 1924, t. 14, z. 1.
• Butkiewicz T., Polscy żołnierze Wielkiego Października, Warszawa 1977 (wyd. 2, Warszawa 1987).
• Chomiczewski J. K., Organizacja służby zdrowia 4 Dywizji Strzelców gen. Żeligowskiego we wspomnieniach jej szefa sanitarnego, „Lekarz Wojskowy” 1993, nr 11/12.
• Chwalba A., Legiony Polskie 1914–1918, Kraków 2018.
• Cichoracki P., Droga ku anatemie. Wacław Kostek-Biernacki (1884–1957), Warszawa 2009.
• Cieniała A. M., Polityka brytyjska wobec odrodzenia Polski 1914–1918, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1968, z. 16.
• Cisek J., Stepan K., Lista strat Legionów Polskich 1914–1918, Kraków 2006.
• Cygan W. K., Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. Słownik biograficzny, t. 1–5, Warszawa 2005–2007.
• Czerep S., II Brygada Legionów Polskich, Warszawa 2007.
• Czerep S., Kostiuchnówka, Warszawa 1994.
• Czubiński A., Grot Z., Miśkiewicz B., Powstanie wielkopolskie 1918–1919. Zarys dziejów, Warszawa–Poznań 1978.
• Czubiński A., Powstanie wielkopolskie 1918–1919. Geneza – charakter – znaczenie, Poznań 1978 (wyd. 2 Poznań 1988).
• Derejczyk S., Olech U., Polacy w pierwszej wojnie światowej. Problematyka wojskowa. Bibliografia, Warszawa 1988.
• Dindorf-Ankowicz F., Zarys historii wojennej 82 Syberyjskiego Pułku Piechoty, Warszawa 1929.
• Dowbor-Muśnicki J., Krótki szkic do historii I Polskiego Korpusu, Warszawa 1919.
• Dowbor-Muśnicki J., Moje wspomnienia, Warszawa 1935 (wyd. 2, Warszawa 2014).
• Drymmer W. T., W służbie Polsce. Wspomnienia żołnierza i państwowca z lat 1914–1947, Warszawa 2014.
• Dudek T., Kostiuchnówka 1916, Warszawa 2017.
• Dyboski R., Siedem lat w Rosji i na Syberii (1915–1921). Przygody i wrażenia, Warszawa 1922.
• Dylewski A., Legioniści Piłsudskiego, Warszawa 2014.
• Dziennik z kampanji Rosyjskiej Krasickiego Augusta Porucznika w sztabie komendy polskich legionów 1914–1916, t. 1–2, Tczew 2013.
• Filipowicz T., Z ziemi włoskiej do Polski, „Bellona” 1924, t. 16, z. 10.
• Furgalski T, Dziennik 1913–1916, Kraków 2011.
• Garlicki A., Geneza legionów. Zarys dziejów Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, Warszawa 1964.
• Gąsiorowski W., Historia armii polskiej we Francji, t. I: 1910–1915, Warszawa 1931; t. II: 1915–1916, Łódź 1939.
• Giertych J., Wojsko Polskie w Rosji w latach 1917/1918, „Wiadomości” 1950, nr 24.
• Ginalski E., Z życia organizacji. Materiały do historii Wojska Polskiego na Syberii, „Sybirak” 1939, nr 1.
• Gliński T.. Zapomniana bitwa. Pakosław 1915, Iłża 2011.
• Gnat-Wieteska Z., Generał Brygady Kazimierz Orlik-Łukoski, Pruszków 2018.
• Gnat-Wieteska Z., Generał Brygady Stanisław Tessaro-Zosik, Pruszków 2014.
• Gołub P., Rewolucyjne oddziały polskie w Rosji w latach 1917–1920, „Wojsko Ludowe” 1958, nr 1/2.
• Grossfeld L., Polskie reakcyjne formacje wojskowe w Rosji 1917–1918, Warszawa 1956.
• Halicki K., Na 50-lecie powstania oddziałów kawalerii w Korpusach Wschodnich, „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej” 1966/1967, nr 48.
• Haller J., Pamiętniki z wyborem dokumentów i zdjęć, Londyn 1964.
• Henning-Michaelis E. de, Burza dziejowa, cz. 3: W zamęcie, Warszawa 1929.
• Hinterhoff E., Kapitulacja I korpusu polskiego, „Wiadomości” 1968, nr 24.
• Hofman J., Z dziejów Czerwonego Pułku Warszawy, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1964, nr 2.
• Hołówko T., Przez dwa fronty. Ze wspomnień emisarjusza politycznego z 1918 roku z Warszawy do Kijowa, Rzeszów 2014.
• Hołówko T., Przez kraj czerwonego caratu. Przez dwa fronty. Cz. II, Rzeszów 2014.
• Jabłonowski M., Stawecki P., Edward Śmigły-Rydz Następca komendanta, Warszawa 2014.
• Jabłonowski M., Stawecki P., Następca Komendanta. Edward Śmigły-Rydz. Materiały do biografii, Pułtusk 1998.
• Jacyna J., 30 lat w stolicy Rosji (1888–1918), Warszawa 1926.
• Jacyna J., W wolnej Polsce. Przeżycia (1918–1923), Warszawa 1927.
• Jarno W., 1 Dywizja Strzelców Armii Generała Hallera w latach 1918–1919, Łódź 2006.
• Jaworowicz W., Jak powstała gazeta polska w Ufie, „Sybirak” 1936, nr 4.
• Józef Haller. W walce o Polskę niepodległą i zjednoczoną, red. I. Modelski, Toruń 1936.
• Józef Piłsudski w opiniach polityków i wojskowych, red. E. Kozłowski, Warszawa 1985.
• Józef Piłsudski. Źródła z lat 1914–1918 w Austriackim Archiwum Państwowym w Wiedniu, t. I: Archiwum wojny, Warszawa 2015.
• Kaczyński A. R., Życie codzienne żołnierzy Legionów Polskich podczas kampanii Wołyńskiej 1915–1916 w świetle pamiętników żołnierskich, Lwow 2014.
• Kaleničenko P. M., Polacy w Rewolucji Październikowej i wojnie domowej na Ukrainie 1917–1920, Warszawa 1969.
• Kawalec T., Historia IV-ej Dywizji Strzelców generała Żeligowskiego w zarysie, Wilno–Kraków 1921 (reprint Warszawa 1993).
• Kaźmierski T., Wojskowi Polacy w Rosji w czasie rewolucji (1917–1918), Warszawa 1935.
• Kielecczyźnie 1914–1915, Kielce 2008.
• Kilańczyk P., Julian Stachiewicz 1890–1934 Żołnierz i historyk, Poznań 2014.
• Klimecki M., Filipow K., Legiony to... Szkice z dziejów Legionów Polskich, Białystok 1998.
• Klimecki M., Klimczak W., Legiony Polskie, Warszawa 1990.
• Koberda W., 4 dywizja strzelecka zw. Żelazną Dywizją na Kubaniu, Warszawa 1936.
• Kolmasiak M., „Król żandarmów”. Biografia Walentego Wójcika przybocznego Marszałka Piłsudskiego, Radomsko 2013.
• Komarnicki T., Piłsudski a polityka wielkich mocarstw zachodnich, „Niepodległość” 1952, t. 4.
• Komierowski W., Pierwszy Legion Polski w walce z Niemcami, „Legjonista Puławski” 1936, nr 1.
• Konefał J., Bitwa Legionów Polskich pod Jastkowem w dniach 31 lipca – 3 sierpnia 1915 r., „Rocznik Lubelski” 1985–1986.
• Konefał J., Legiony Polskie w Lubelskiem 1914–1918, Lublin 1999 (wyd. 2, Lublin 2008).
• Konkorski L., Marsz 4 szwadronu 3 p. ułanów, „Wiarus” 1918, nr 32, z. 34–35.
• Konstankiewicz A., Broń strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914–1939, Lublin 2003.
• Kopański T., Polski Oddział Awiacyjny w Odessie, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1994, nr 4 (150).
• Korwin-Kossakowski M., Krechowiacy pod Mińskiem w 1917 r., „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej” 1977, nr 87.
• Korwin-Sokołowski A. L., U boku marszałka. Wspomnienia Szefa Gabinetu, Warszawa 2015.
• Korzeniowski M., Latawiec K., Tarasiuk D., Uchodźstwo polskie w Rosji w latach I wojny światowej w świetle dokumentów, Lublin 2018.
• Kospath-Pawłowski E., Pakosław 1915, Warszawa 1993.
• Kowalski Z. G., 6 Polska Oddzielna Brygada na Kaukazie (1917–1918), ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1995, nr 1–2 (151–152).
• Kowalski Z. G., Materiały do historii Polskiej Oddzielnej Brygady na Kaukazie 1917–1918 w Centralnym Archiwum Wojskowym, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 1996, nr 19.
• Kozioł J., Straceńców los, czyli o legionistach spod Łowczówka, Tuchów 1998.
• Kozłowska A. A., Góral Generałem Andrzej Galica. Biografia żołnierza, polityka i literata, Łódź 2013.
• Kozłowski E., Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa a niepodległość Polski, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1988, nr 3 (125).
• Kozłowski W., Artylerii polskich formacji wojskowych podczas I wojny światowej, Łódź 1993.
• Kronik A. L., Zachodnia Dywizja Strzelców 1918–1919, „Z Dziejów Stosunków Polsko-Radzieckich” 1968, t. 3.
• Krótki zarys dziejów polskich formacji wojskowych na Wschodzie (II Korpus, III Korpus, 4-ta Dyw. Strzelców, 5-ta Dyw. Syberyjska, Oddział Kaukaski), Warszawa 1921.
• Krzyżanowski J., ...listy z Syberii, „Zeszyty Historyczne” 1992, z. 102.
• Krzyżanowski J., Wyjazd z Nowonikołajewska, „Zeszyty Historyczne” 1995, z. 112.
• Kudela J., Czechosłowackie i polskie wojsko w Rosji, Warszawa 1929.
• Lech Z., Kaukaska Brygada Wojsk Polskich, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1988, nr 3 (125).
• Leczyk M., Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917–1919, Warszawa 1966.
• Legion Puławski i Wojsko Polskie w Rosji 1914–1920, „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej” 1958, nr 9.
• Legiony Polskie 1914. Wybór materiałów źródłowych z zasobu Centralnego Archiwum Wojskowego, red. A. Żak, Warszawa 2014.
• Legiony Polskie 1914–1918, red. nauk. J. Tarczyński, Warszawa 2014 (wyd. 2, Warszawa 2015 i wyd. 3 uzup., Warszawa 2016).
• Leksykon Piłsudczykowski, red. J. H. Szlachetko, K. Dziuda, K. Piskała, t. I: Słownik biograficzny A–Ł, Gdańsk 2015.
• Leksykon Piłsudczykowski, red. J. H. Szlachetko, K. Dziuda, K. Piskała, t. II: Słownik biograficzny M–Ż, Gdańsk 2017.
• Leliwa T., Historia I-go Legionu Polskiego, Warszawa 1919.
• Lipiński W., Album Legionów Polskich, Kraków 2014.
• Lipiński W., Bajończycy i Armia Polska we Francji, Warszawa 1929.
• Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski 1905–1918, Warszawa 1931.
• Lipiński W., Z historii armii polskiej we Francji, „Niepodległość” 1931/1932, t. 6.
• Litwiński R., Kordian Józef Zamorski. „Granatowy generał”, Lublin 2018.
• Lubodziecki S., Polacy na Syberii w latach 1917–1920, „Sybirak” 1938, nr 4.
• Lubodziecki S., Rok 1917 na Dalekim Wschodzie (wspomnienia), „Sybirak” 1934, nr 1–2.
• Ludyga-Laskowski J., Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa–Wrocław 1973.
• Łukawski Z., Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wrocław–Kraków–Gdańsk 1978.
• Łukawski Z., Przyczynek do historii Zachodniej Dywizji Strzelców, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 1960, z. 4.
• Majka J., Generał brygady Wacław Scaevola-Wieczorkiewicz 1890–1969. Krótka biografia wojskowa, Rzeszów 2018.
• Majka J., Generał Józef Zając. Legionista, lotnik, naukowiec, Rzeszów, 2012.
• Marcolla T., Organizacja Wojska Polskiego w Irkucku, „Niepodległość” 1935, t. 11.
• Materski W., Historiografia stosunków polsko-radzieckich. Stan aktualny i perspektywy badawcze, Łódź 1996 („Acta Universitatis Lodziensis”. Foli Historia 55).
• Meleniewski J., Noc 21/22 maja 1918 r. w 1 Korpusie Polskim, „Polska Zbrojna” 1928, nr 165; nr 166; nr 167.
• Michałowski M., Saperzy I Korpusu Wschodniego, „Wiarus” 1938, nr 30.
• Mierzwa J., Pułkownik Adam Koc. Biografia polityczna, Kraków 2006.
• Migdał S., Piłsudczyzna w latach pierwszej wojny światowej. Zarys działalności i ideologii, Katowice 1961.
• Milewska W., Nowak J. T., Zientara M., Legiony Polskie 1914–1918. Zarys historii militarnej i politycznej, Kraków 1998.
• Militarne aspekty odrodzenia Rzeczypospolitej 1914–1921. Bibliografia, t. I–II, Warszawa 1998.
• Miśkiewicz B., Szkice z dziejów wojskowości, Warszawa–Poznań 1991.
• Molenda J., Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908–1918, Warszawa 1980.
• Myjak J., Konary, Staszów 1988.
• Na granicy epok. Wspomnienia o udziale Polaków w Rewolucji Październikowej i wojnie domowej w Rosji 1917–1921, red. Z. Iwańczuk et al., tłum. M. Markowicz-Łohinowicz, W. Komarnicka, Warszawa 1967.
• Najdus W., Lewica polska w kraju rad 1918–1920, Warszawa 1971.
• Najdus W., Polacy w rewolucji 1917 r., Warszawa 1967.
• Nałęcz D., Nałęcz T., Józef Piłsudski – legendy i fakty, Warszawa 1986.
• Nałęcz T., Irredenta polska, Warszawa 1987.
• Nałęcz T., Polska Organizacja Wojskowa 1914–1918, Wrocław 1984.
• Nawrocki W., Legion Puławski w bitwie pod Pakosławiem. W ósmą rocznicę bitwy, „Polska Zbrojna” 1923, nr 136.
• Nawrocki W., Wielkanoc Brygady strzelców polskich pod Baranowiczami w 1916 r., „Polska Zbrojna” 1923, nr 89.
• Nazarewicz J., Organizacja i działalność organów wymiaru sprawiedliwości w polskich formacjach wojskowych na terytorium Rosji w latach 1917–1920, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1972, nr 3.
• Niedolaz J. P., Ostatnie dni Wojska Polskiego na Syberii. W 75. rocznicę kapitulacji w Klukwennoj, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1994, nr 4 (150).
• Niedolaz J. P., Zapomniana bitwa „dzikiej dywizji”, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1995, nr 1–2.
• Nowak A., Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku), Kraków 2015.
• Nowak A., Wojna polsko-sowiecka 1919–1921 roku w świetle najnowszych publikacji, „Kwartalnik Historyczny” 1993, z. 3.
• Nowak J. T., Szlak Bojowy Legionów Polskich, Kraków 2014.
• Odziemkowski J., Krechowce, Warszawa 1993.
• Odziemkowski J., Zwycięstwo w wojnach z Ukraińska Republiką Ludową i Rosją bolszewicką w świetle historiografii polskiej [w:] Z dziejów walk o niepodległość, t. 3, Warszawa 2015.
• Oettingen U., I Brygada na Wołyniu (grudzień 1915 – kwiecień 1916), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2007, nr 2 (217).
• Olstowski P., Generał Gustaw Orlicz-Dreszer (1889–1936). Dowódca wojskowy i działacz społeczno-polityczny, Toruń 2000.
• Olstowski P., O potrzebach badań nad dziejami walk o niepodległość i granice Rzeczypospolitej (1914–1921) [w:] Z dziejów walk o niepodległość, t. 3, Warszawa 2015.
• Oplustill Z., Polskie formacje wschodnie 1918–1919, Warszawa 1922.
• Osiecki J., I Legion Puławski. Z dziejów I wojny światowej na Kielecczyźnie, „Przemiany” 1987, nr 10.
• Osiecki J., Wyrzycki S., Legionowym szlakiem... Z dziejów oddziałów Józefa Piłsudskiego na
• Panaś J., Pamiętniki kapelana Legionów Polskich, Pruszków 2014.
• Patek A., Polacy w Rosji w latach 1914–1921, „Przegląd Polonijny” 1992, z. 4.
• Pawłowski I., Sobczak K., Walczyli o Polskę. Polacy i oddziały polskie w rewolucji październikowej i wojnie domowej w Rosji 1917–1921, Warszawa 1967.
• Plisowski K., Historyczny przemarsz 4 szwadronu pułku 3 ułanów Konstantego Plisowskiego z Odessy do Bobrujska w zimie 26.XII.1917 – 4.III.1918 r., „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej” 1960, nr 18.
• Podhorski Z., Cyfry, nazwa i szefostwo 1 p. uł. Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego, „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej” 1956, nr 1.
• Podhorski Z., Kawaleria Legionu Puławskiego i Korpusów Wschodnich [w:] Jazda polska, cz. 1: Jazda polska od wybuchu I wojny światowej, red. Z. Godyń, Londyn 1953.
• Podhorski Z., Wojsko polskie na wschodzie w latach 1914–1918, „Orzeł Biały” 1958, nr 46/47; nr 48.
• Poległym Legionistom pod Pakosławiem dn. 19 maja 1915 r., Jednodniówka, Warszawa 1930.
• Polskie formacje rewolucyjne w świetle dokumentów. Wybór dokumentów, wstęp E. Kozłowski,
• Półtorak S. N., Historiografia radziecka pierwszej połowy lat dwudziestych o wojnie między Rosją a Polską w 1920 r. [w:] Siły zbrojne – polityka. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Przybylskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. P. Kurlenda et al., Toruń 2005.
• Pruszyński A., Szwadron ziemi humańskiej, „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej” 1968, nr 50.
• Radziwiłłowicz D., Polskie formacje zbrojne we wschodniej Rosji oraz na Syberii i Dalekim Wschodzie w latach 1918–1920, Olsztyn 2009.
• Radziwiłłowicz D., Zakrzewski P., Francusko-polskie tradycje orężne. W 100 rocznicę utworzenia Błękitnej Armii, Olsztyn 2017.
• Radziwiłowicz D., Błękitna armia. W 80 rocznicę utworzenia, Warszawa 1997.
• Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915–1916. Zagłębie Dąbrowskie i Częstochowa, oprac. J. Z. Pająk, Kielce 2015.
• Rogowski J., Dzieje Wojska Polskiego na Syberii, Poznań 1927.
• Romer M., Zarys działania łączności w I Korpusie Wschodnim, „Przegląd Wojskowo-Techniczny” 1928, t. 4.
• Rosen-Zawadzki K., Legion Puławski i Bajończycy, „Wrocławski Tygodnik Katolików” 1968, nr 35.
• Rosnowski M., Służba zdrowia wojsk polskich we Wschodniej Syberii (5 Dywizji Strzelców Polskich na Syberii) [w:] Karabin i nosze: wspomnienia lekarzu i farmaceutów z lat 1914–1920, Warszawa 1936.
• Rostworowski S. J., Nie tylko Pierwsza Brygada (1914–1918). Z Legionami na bój, Warszawa 1993.
• Ryżewski W., Trzecie powstanie śląskie 1921. Geneza i przebieg działań bojowych, Warszawa 1977.
• Rządkowski J., Pierwszy Legion Puławski (od Pakosławia do Zelwy 19 V 1915 – 11 IX 1915), Warszawa 1925.
• Rzepecki J., Rodowód wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1959.
• Salwik A., Nasze pomniki, „Legjonista Puławski” 1934, nr 1.
• Salwik A., W 15-lecie bitwy pod Pakościem, „Polska Zbrojna” 1930, nr 134.
• Samuś P., Walery Sławek. Droga do niepodległości, Płock 2003.
• Scholze-Srokowski W., Daniszewski M., Zarys historii wojennej 83 Syberyjskiego Pułku Piechoty, Warszawa 1929.
• Scholze-Srokowski W., Wojsko Polskie na Syberii, „Bellona” 1930, t. 36, z. 6.
• Scholze-Srokowski W., Wojsko Polskie na Syberii, Warszawa 1930.
• Sierociński J., Armia Polska we Francji. Dzieje wojsk generała Hallera na obczyźnie, Warszawa 1929.
• Sierpowski S., Powstanie armii polskiej we Włoszech w czasie pierwszej wojny światowej, „Roczniki Historyczne” 1976, t. 42.
• Sioma M., Sławoj Felicjan Składkowski. Żołnierz i polityk, Lublin 2005.
• Skaradziński B., Armia Polska we Francji w świetle faktów, Warszawa 1929.
• Smolik P., Przez lądy i oceany. Sześć lat na Dalekim Wschodzie. Przygody jeńca w Azji w czasach Wielkiej Wojny, Warszawa–Kraków 1922.
• Snopko J., Finał epopei Legionów polskich 1916–1918, Białystok 2007.
• Stanek L., Krótki rys historyczny I-szego Legionu Puławskiego, „Wiarus” 1920, nr 60.
• Stanek L., Legjon Puławski, „Polska Zbrojna” 1924, nr 15; nr 16; nr 17; nr 18; nr 19.
• Staroń M., Likwidacja Polskiego Korpusu Posiłkowego w 1918 roku. Losy legionistów po traktacie brzeskim, Warszawa 2013.
• Stawecki P., Polska historiografia wojskowa I wojny światowej [w:] I wojna światowa na ziemiach polskich. Materiały sympozjum poświęconego 70 rocznicy wybuchu wojny, Warszawa 1986.
• Suleja W., Józef Piłsudski, Wrocław 1995.
• Swietlikowa F., O narastaniu sytuacji rewolucyjnej w armii rosyjskiej w 1917 r., ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1968, nr 1 (45).
• Szczęsny W., Kwestja wojska polskiego w Rosji w 1917 r. Przyczynek do historii Związków i Zjazdu Polaków wojskowych z b. armii rosyjskiej oraz do dziejów ruchu niepodległościowego i polityki polskiej w Rosji, Warszawa 1936.
• Szumski J., Polityka a historia. ZSRR wobec nauki historycznej w Polsce w latach 1945–1964, Warszawa 2016.
• Śladkowski W., Opinia publiczna we Francji wobec sprawy polskiej w latach 1914–1918, Wrocław 1976.
• Ślipiec J., Walki polsko-rosyjskie pod Mołotkowem (28–29 X 1914 r.) jako pierwsza wielka bitwa odradzającego się Wojska Polskiego [w:] Z walk II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich 1914/1915, red. L. Fac, Przemyśl 2002 (Biblioteka Przemyska, t. XLI).
• Trawiński W. H., Odyseja Polskiej Armii Błękitnej, Wrocław 1989.
• W. J. Muszyński, Białe Legiony 1914–1918. Od Legionu Puławskiego do I Korpusu Polskiego, Warszawa 2018.
• W. Ryżeski, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1967, nr 4 (44).
• Waingertner P., Żelazna Karpacka. II Brygada Legionów Polskich w fotografii, Łódź 2003.
• Walak M., Niepodległością naznaczeni. Z dziejów powstania i walk III Brygady Legionów Polskich 1915–1917, Bełchatów 2010.
• Wasik Z., Stosunek Francji do sprawy polskiej podczas I wojny światowej, Toruń 1981, („Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Prawo”, nr 19).
• Wasilewski L., Piłsudski jakim Go znałem, Warszawa 2013.
• Wawrzyński T., Wojna polsko-sowiecka 1919–1920: stan i perspektywy badań oraz charakterystyka akt proweniencji wojskowej, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 1995, nr 18.
• Wecki S., Bitwa Legionu Puławskiego pod Nurcem, „Polska Zbrojna” 1930, nr 227.
• Wecki S., Bitwa pod Pakosławiem 20 maja 1915 roku, „Ilustracja Polska «Placówka»” 1919, z. 8.
• Wielhorski J., Kawaleria wojsk polskich w Rosji 1914–1920, „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej” 1975, nr 77, 78, Dod. nr 2, 3 i 4.
• Wieliczka-Szarek J., Józef Piłsudski 1867–1935. Wszystko dla niepodległej, Kraków 2015.
• Winnicki Z. J., Zagadnienia polityczno-wojskowe w działalności Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego, ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1988, nr 3 (125).
• Wojciechowski S., Moje wspomnienia, Lwów 1938 (wyd. 2, Warszawa 2017).
• Wojciechowski T., Zespoły akt armii generała Hallera, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 1971, nr 3.
• Wojstomski S. W., O Polskiej Legii Syberyjskiej. Artykuły z przedmową... Jana Skorobohato-Jakubowskiego, Warszawa 1937.
• Wojstomski S. W., Sprzymierzeńcy Czesi na Syberii 1918–1920, Warszawa 1938.
• Wojtkowiak J. [Rec.], Polskie formacje zbrojne we wschodniej Rosji oraz na Syberii i Dalekim Wschodzie w latach 1918–1920, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2009, „Echa Przeszłości” 2010.
• Wolikowski R., Wartość polityczna wojsk polskich na Syberii, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1965, nr 103.
• Wrzosek M., Konflikt Korpusu generała Dowbor-Muśnickiego z władzą radziecką, „Przegląd Historyczny” 1967, z. 4.
• Wrzosek M., Nurt rewolucyjny w 1 Korpusie Polskim gen. J. Dowbor-Muśnickiego, „Z Pola Walki” 1969, nr 2.
• Wrzosek M., Polskie formacje wojskowe podczas I wojny światowej, Białystok 1977.
• Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, Warszawa 1969.
• Wrzosek M., Przyczynek do historii 1 Rewolucyjnego Pułku Polskiego, „Przegląd Historyczny” 1957, z. 8.
• Wrzosek M., Z dziejów 1 Rewolucyjnego Pułku Polskiego w Rosji, 24.1.1917 – 6.1.1918 r., ”Wojskowy Przegląd Historyczny” 1977, nr 3 (77).
• Wysocki W., Cygan W., Kasprzyk J. J., Legiony Polskie 1914–1918, Warszawa 2014.
• XXV dokumentow do dziejow I-go Korpusu Polskiego Wschodniego, oprac. W. Poraj-Biernacki, Lublin 1920.
• Z postępowych tradycji oręża polskiego 1917–1939, red. I. Pawłowski, Warszawa 1966.
• Zarys dziejów wojskowości polskiej w latach 1864–1939, pod red. P. Staweckiego, Warszawa 1990.
• Zatorski A., Dzieje Biełgorodzkiego 1 Polskiego Pułku Rewolucyjnego w Rosji, Warszawa 1960.
• Zatorski A., Polska lewica wojskowa w Rosji w okresie rewolucji 1917–1918, Warszawa 1971.
• Zatorski A., Żołnierz dywizji strzelców polskich wobec rewolucji rosyjskiej, „Z Dziejów Stosunków Polsko-Radzieckich” 1965, t. 1.
• Zatorski A., Żołnierze Polacy wobec kwestii demobilizacji armii rosyjskiej na przełomie 1917/1918, „Z Dziejów Stosunków Polsko-Radzieckich” 1970, t. 6.
• Zemła J., W obozach jeńców wojennych na Syberii, Warszawa 1934.
• Żak A., Rokitna 1915, Warszawa 1994.
• Оплаканская Р., Трудная дорога домой. О репатриации военнопленных 5-й польской стрелковой дивизии на юге Сибири в 1921 г., „Europa Orientalis. Studia z Dziejow Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich” 2015.

Identifiers

Biblioteka Nauki

1925827