O karaimskim ‘poniedziałku' raz jeszcze

• Authors: Magdalena Jodłowska-Ebo
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

System nazw tygodnia w różnych językach tureckich (a także językach Kaukazu, językach wołżańskich, permskich oraz ugryjskich) jest równie ciekawy, co zawiły, a przy tym wydaje się, że pewne modele nazewnicze są w tych językach bardzo sobie bliskie.System karaimskich nazw tygodnia jest przynajmniej pod jednym względem paralelny do systemów języków ościennych, tzn. traktuje poniedziałek jako dzień rozpoczynający tydzień. Można by w tej sytuacji oczekiwać, że karaimska nazwa poniedziałku (yexbaškün) będzie sugerować początek tygodnia (por. karaczajski), a rozumiana mogłaby być jako ‘pierwszy', ‘święty' bądź ‘dobry' (yex-) + ‘początkowy dzień' (-baškün). Żadne ze znaczeń yex nie komponuje się jednak w sposób naturalnie zrozumiały ze znaczeniem ‘początkowy dzień', wskutek czego syntagma pozostaje etymologicznie niejasna. W tym kontekście istotny jest fakt, że w języku karaczajskim mamy obok iyik-kün ‘niedziela' także samodzielne użycie wyrazu iyik ze znaczeniem ‘tydzień'. Proces semantyczny można tu sobie wyobrazić następująco: karaczajskie iyik-kün ‘niedziela' (dosł. pierwotnie ‘święty dzień') zostaje skrócone do samego iyik, gdyż każdorazowe dodawanie wyrazu kün ‘dzień' w rozmowie jest zbędne, skoro kontekst wyraźnie dotyczy tygodnia. W kulturze ludowej odległości czasowe bywają mierzone właśnie niedzielami, a nie osobnym pojęciem tygodnia, jak np. w pol. dial. minęły dwie niedziele. Sądzić wolno, że podobnie i w języku karaczajskim doszło do zmiany ‘niedziela' ( = ‘święty dzień') > ‘tydzień'.Opierając się na powyższym wzorcu możemy przyjąć, że także w języku karaimskim wyraz yex (przypuszczalnie etymologicznie niezwiązany z iyik ‘świety', lecz z ogtur. yeg ‘dobry, lepszy'), przeszedł w nazwie niedzieli taką samą ewolucję jak karaczajskie iyik i przez jakiś okres miał również znaczenie 'tydzień' (brak poświadczenia w słowniku karaimskim nie ma, jak wiadomo, większej wagi dowodowej wobec ubóstwa leksykografii karaimskiej).W tej sytuacji w języku karaimskim wyraz yex występuje w dwóch nazwach dni tygodnia, w etymologicznie różnych znaczeniach: starszym i powszedniejszym: 'dobry'; efemerycznym i wtórnie z tamtego powstałym: 'tydzień'. Tym samym nazwa niedzieli znaczy dosłownie ‘dobry (yex) dzień (kün)', a nazwa poniedziałku: 'tygodnia (yex) początkowy (baš) dzień (kün)'.

Keywords

PL

• Publisher: Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis
• Year: 2006
• Volume: 123

Dates

published

2006

online

2015-02-25

Contributors

author

Magdalena Jodłowska-Ebo