Cała zielna domowa apteka Wojszczanki? O ziołach leczniczych w Soplicowskim dworze

• Authors: Chodurska Halina

Title variants

EN

The whole herbal household pharmacy of Wojszczanka? On medicinal herbs at the Soplicowo Manor House

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W szkicu podjęto próbę szerszego zaprezentowania ziół przeznaczonych, według Adama Mickiewicza, do kurowania mieszkańców Soplicowa. W poemacie Pan Tadeusz poeta wymienia zaledwie trzy takie rośliny, określając je jako „całą zielną domową aptekę Wojszczanki”. W starej sernicy córka „ostatniego w Litwie woźnego trybunału” suszyła szałwię (Salvia officinalis L.), czubek turecki / drapacz / bernardynek (Carduus benedictus L. / Cnicus benedictus Gärtn. / Centaurea benedicta) i macierzankę (Thymus serpyllum L.). Wszystkie wymienione zioła od najdawniejszych czasów uważane były w Europie za podstawę leków prostych (simpliciów) na różne ludzkie choroby i dolegliwości. Niektórym z nich oficjalnie nadano status panaceum. Przy użyciu preparatów sporządzanych na bazie wspomnianych roślin (win, wódek, naparów, odwarów itp.) specjaliści leczyli niemal wszystkie schorzenia nękające mieszkańców Europy w pierwszym ćwierćwieczu XIX wieku.

The article is an attempt to present the herbs used to cure the inhabitants of Soplicowo according to Adam Mickiewicz. In his poem the author mentions only three such plants, defining them as ‘the whole herbal household pharmacy of Wojszczanka’. In an old room to dry cheese the daughter of the last process server in Lithuania dried sage (Salvia officinalis L.); blessed thistle (Cnicus benedictus); and wild thyme (Thymus serpyllum L.). The above mentioned three herbs had always been considered in Europe as the basis for simple drugs to cure various human diseases and ailments. Some of them had an official status of panacea. Using the preparations made on the basis of the above mentioned plants (in the form of wines, vodkas, infusions, and decoctions) specialists cured almost all the ailments suffered by the inhabitants of Europe in the first quarter of the 19th century.

Keywords

PL

Adam Mickiewicz; Pan Tadeusz; zioła lecznicze; szałwia; czubek turecki; macierzanka

EN

Adam Mickiewicz; Pan Tadeusz; medicinal herbs; sage (Salvia officinalis L.); blessed thistle (Cnicus benedictus); wild thyme (Thymus serpyllum L.)

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Year: 2018
• Volume: 17
• Pages: 47-65

Contributors

author

Chodurska Halina

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Wydział Filologiczny, Kraków

References

• Arabas, Iwona. Apteczki domowe w polskich dworach szlacheckich. Studium z dziejów kultury zdrowotnej. Warszawa: Wydawnictwa IHN PAN, 2006.
• Arabas, Iwona. „Panny apteczkowe – rola dworu szlacheckiego w kształtowaniu świadomości terapeutycznej na polskiej wsi”. W: Pod patronatem Hygiei. Udział kobiet w rozwoju nauk przyrodniczych, red. Iwona Arabas. Warszawa: Wydawnictwo IHN PAN, 2000, 85–99.
• Biegeleisen, Henryk. Lecznictwo ludu polskiego. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1929.
• Bystroń, Jan Stanisław. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce (wiek XVI–XVIII). T. I. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976.
• Charewiczowa, Łucja. Kobieta w dawnej Polsce (reprint). Lwów: Mała Biblioteka 6, 1938.
• Čajkanović, Veselin. Rečnik srpskih narodnih verovanja o biljkama. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti: Srpska književna zadruga, 1985.
• Dziarkowski, Jacek. Wybór roślin krajowych dla okazania skutków lekarskich ku użytkowi domowemu. Warszawa: za pozwoleniem zwierzchności w Drukarni Xięży Piarów, 1806.
• Falimirz, Stefan. O ziołach i o mocy ich. Kraków: Florian Ungler, 1534.
• Gołębiowski, Łukasz. Domy i dwory. T. IV. Warszawa: nakład autora, druk N. Glücksberga, 1830.
• Holubý, Josef Ludovit. Narodopisné prace. Bratislava: Vydavatelstvo Slovenskej akademie vied, 1958.
• Janota, Eugeniusz. Historia naturalna w piśmiennictwie niemieckim w wiekach późniejszych. Lwów: Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, 1878.
• Jundziłł, Józef. Opisanie roślin w Litwie, na Wołyniu, Podolu i Ukrainie dziko rosnących, jako i oswojonych. Wilno: Józef Zawadzki własnym nakładem, 1830.
• Kawałko, Marian Janusz. Historie ziołowe. Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986.
• Kluk, Krzysztof. Dykcyonarz roślinny. T. III. Warszawa: Drukarnia XX. Scholarum Piarum, 1804.
• Köhler, Piotr. „Nazewnictwo i użytkowanie roślin leczniczych na ziemiach polskich w XIX wieku na podstawie ankiety Józefa Rostafińskiego”. W: Historia leków naturalnych. IV. Z historii i etymologii polskich nazw roślin leczniczych. Warszawa: IHNOiT, 1994, 61–86.
• Krzysztof Kluk – przyrodnik i pisarz rolniczy. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1976.
• Kuchowicz, Zbigniew. Obyczaje staropolskie XVII–XVIII wieku. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1975.
• Kuchowicz, Zbigniew. Z badań nad stanem biologicznym społeczeństwa polskiego od schyłku XVI do końca XVIII wieku. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 1972.
• Kuźnicka, Barbara. Kierunki rozwoju farmacji w Polsce epoki Oświecenia. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1982.
• Laughin, Andrew. Wszystko o ziołach: od arcydzięgla do żywokostu. Opis, zastosowanie i uprawa ziół. Wrocław: Wydawnictwo Astrum, 1996.
• Leksykon roślin leczniczych, red. Antonina Rumińska i Aleksander Ożarowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990.
• Libera, Zbigniew, Adam Paluch. Lasowiacki zielnik. Kolbuszowa: Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy, 1993.
• Lichocka, Halina. Historia poszukiwania leku w roślinach w Polsce 1800–1856. Warszawa: Wydawnictwo Historii Nauki PAN, 2002.
• Łoziński, Władysław. Życie polskie w dawnych wiekach (wiek XVI–XVIII). Jerozolima: przedruk z wydania drugiego, nakładem księgarni H. Altenberga w Warszawie – Księgarnia E. Wende i Ska, 1946.
• Mamczur, Fiodor, Jarosław Gładun. Rośliny lecznicze w ogródku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988.
• Marcin z Urzędowa. Herbarz polski. Kraków: w Drukarni Lazarzowey, 1595.
• Mayer, Johannes Gottfried, Bernhard Uehleke, O. Kilian Saum. Zioła ojców benedyktynów. Mieszanki i leczenie. Warszawa: Świat Książki, 2004.
• Mazerant-Leszkowska, Anna. Mała księga ziół. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1990.
• Michajłow, Paweł. „Ludowe nazwy roślin i ich lecznicze zastosowanie u Poleszuków Zachodnich”. W: Historia roślin leczniczych. IV. Z historii i etymologii polskich nazw roślin leczniczych. Warszawa: IHNOiT, 1993, 99–119.
• Muszyński, Jan. Roślinne leki ludowe. Łódź: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1955.
• Odachowska-Zielińska, Ewa, Andrzej Robert Zieliński. Porady babuni czyli o urokach życia w dworku polskim. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1990.
• Ody, Penelope. Wielki zielnik medyczny. Bielsko-Biała: Wydawnictwo „Debit”, 1999.
• Paluch, Adam. Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1988.
• Paluch, Adam. „Zerwij ziele z dziewięciu miedz”… Ziołolecznictwo ludowe w Polsce XIX i początku XX wieku. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1989.
• Partyka, Joanna. „Obraz kobiety leczącej w tekstach staropolskich”. W: Pod patronatem Hygiei. Udział kobiet w rozwoju nauk przyrodniczych, red. Iwona Arabas. Warszawa: Wydawnictwo IHN PAN, 2000, 71–84.
• Paulizky, Fryderyk Karol. Medycyna dla ludu wiejskiego. Wilno: Józef Zawadzki własnym nakładem, 1828.
• Skarżyński, Andrzej. Magia ziół. Warszawa: Wydawnictwa „Alfa”, 1991.
• Skarżyński, Andrzej. Zioła czynią cuda. Warszawa: Agencja Wydawnicza „Komes”, 1994.
• Straszewski, Jan. Życie domowe w polskich dworach szlacheckich. Studium z dziejów kultury zdrowotnej. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1938.
• Syreniusz, Szymon. Zielnik Herbarzem z ięzyka Łacińskiego zowią. Cracoviae: Bazyli Skalski, 1613.
• Szcześniak, Krystyna. Świat roślin światem ludzi na pograniczu wschodniej i zachodniej Słowiańszczyzny. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2008.
• Talko-Hryncewicz, Julian. Zarysy lecznictwa ludowego na Rusi Południowej. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1893.
• Udziela, Marian. Medycyna i przesądy lecznicze ludu polskiego. Warszawa: Druk Emila Skiwskiego, 1891.
• Urbanek, Bożena. Idea opieki nad chorymi na ziemiach polskich w latach 1809–1914. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum, 2001.

Identifiers

DOI

10.18276/sj.2018.17-03