Archiwa Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie

• Authors: Wanda Krystyna Roman

Title variants

EN

Archives of the Polish Armed Forces in the West

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Skutkiem klęski państwa polskiego poniesionej w kampanii wrześniowej 1939 r. był exodus za granicę setek tysięcy Polaków. Podczas internowania w Rumunii archiwiści z ewakuowanego Archiwum Wojskowego wystąpili z inicjatywą zorganizowania służby archiwalnej dostosowanej do warunków wojennych i realizującej zadania zabezpieczania na bieżąco dokumentacji wywiezionej z Polski oraz wytwarzanej na bieżąco przez instytucje wojskowe powołane na emigracji. W ramach udziału Polaków w walce przeciwko III Rzeszy, u boku aliantów organizowano regularne formacje zbrojne nazwane Polskimi Siłami Zbrojnymi na Zachodzie. Każda z nich miała w strukturze komórki archiwalno-historyczno-muzealne. Były to m.in.: Referat Archiwalny w składzie odtworzonego Wojskowego Biura Historycznego w Armii Polskiej we Francji, Archiwum Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, komórki historyczno-archiwalne w lotnictwie i marynarce w Wielkiej Brytanii, Samodzielny Referat Historyczny Polskich Sił Zbrojnych przy Dowództwie Sił Zbrojnych w ZSRR, Archiwum Wojsk Polskich na Środkowym Wschodzie, Archiwum Armii Polskiej na Wschodzie, Archiwum i Muzeum Polowe Nr 1, Archiwum i Muzeum Polowe Nr 2, Archiwum Oddziału Informacyjnego 2 Korpusu Polskiego. Mnogość inicjatyw nie zawsze przekładała się na jakość pracy archiwów i archiwistów. Próbowano scentralizować zarządzanie placówkami archiwalnymi i muzealnymi PSZ, powołując w 1942 r. Archiwum i Muzeum Sił Zbrojnych w Szkocji, które jednak nie odegrało swojej roli z powodu braku zainteresowania najwyższych władz wojskowych. Podobnie było z powołaniem w styczniu 1945 r. Służby Archiwalno-Historycznej PSZ na Zachodzie. Sukcesem zakończyła się inicjatywa grupy osób, uwieńczona utworzeniem Instytutu Historycznego im. gen. W. Sikorskiego w Londynie w maju 1945 r. Ta placówka zrealizowała plany zgromadzenia w jednym miejscu - w miarę możliwości - dokumentacji wytworzonej przez polskie emigracyjne instytucje wojskowe i cywilne.

EN

A result of a defeat of the Polish state during the September Campaign in 1939 was an exodus abroad of hundreds of thousands of Polish citizens. During internment in Romania archivists from the evacuated Military Archive put forward a proposal to organize an archival service adapted to the war conditions to preserve materials taken out of Poland, as well as those constantly created in military institutions set up in exile. As a part of the Polish fight against the Reich, regular military formations called the Polish Armed Forces in the West were organized at the Allies’ side. Every formation had a section of an archival/historical/museum character. There were: the Archival Office in the recreated Military Historical Bureau in the Polish Army in France; the Archive of the Bureau of the Commander-in-Chief in London; historical-archival sections in British air force and navy; the Independent Historical Office of the Polish Armed Forces attached to Command of the Armed Forces in the USSR; the Archive of the Polish Army in the Middle East; the Archive of the Polish Army in the East; the Field Archive and Museum No. 1 of the Polish II Corps; the Field Archive and Museum No. 2; the Archive of Information Unit of the Polish II Corps. The quantity of such initiatives did not always translate into quality of work of archives and archivists. There were attempts to centralize management of the Polish Armed Forces archival and museum institutions; the Archive and Museum of the PAF in Scotland was set up in 1942, but it could not fulfill its duties due to lack of interest from the highest military authorities. Similar situation occurred with the Archival-Historical Service of the PAF, set up in January 1945. In May 1945 an initiative of a group of people succeeded, and they created the General Sikorski Historical Institute in London. This initiative managed to collect in one place – as far as it was possible – materials created by the Polish military and civilian institutions in exile.

Keywords

PL

polskie archiwa wojskowe; archiwa PSZ; archiwa w II wojnie światowej

EN

military archives; PAF archives; archives during World War 2

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Archiwa – Kancelarie – Zbiory
• Year: 2016
• Issue: 7(9)
• Pages: 49-75

Dates

issued

2017

Contributors

author

Wanda Krystyna Roman

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

References

• Anders W., Bez ostatniego rozdziału. Wspomnienia z lat 1939-1946, Londyn 1960.
• Bardach J., Jan Adamus (1896-1962) - próba charakterystyki naukowej, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 15, 1963, z. 1.
• Bardach J., Jana Adamusa wspominam..., „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 49, 1997.
• Borkowski Z., Wspomnienia, „Zeszyty Historyczne” (Paryż), z. 33, 1975.
• Bujniewicz N., Zajas A., Bronisław Pawłowski i Bolesław Waligóra - szefowie Archiwum Wojskowego w 20-leciu międzywojennym, [w:] Wkład archiwistów warszawskich w rozwój archiwistyki polskiej, red. A. Kulecka, Warszawa 2012.
• Ciesielski J., Wawrzyński T., Waligóra Bolesław, [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2: 1906-2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.
• Grajewski H., Jan Adamus (1896-1962), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, seria I, z. 31, 1963.
• Guide to the Archives of the Polish Institute and Sikorski Museum, vol. 1, comp. and ed. W. Milewski, A. Suchcitz, A. Gorczycki, London 1985.
• Instytut Historyczny im. Gen. Sikorskiego 1945-1962, Londyn 1962.
• Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce i jego zbiory, oprac. J. Cisek, Warszawa 1997.
• Kołodziej E., Archiwalia w Instytucie Polskim i Muzeum im. Gen. Sikorskiego w Londynie, „Archeion”, t. 95, 1995.
• Koranyi K., Jan Adamus (1896-1962), „Kwartalnik Historyczny”, R. 70, 1963.
• Kuczyński S., Regina Oppmanowa (29 I 1905 - 10 IX 1980), „Archeion”, t. 74, 1982.
• Kukiel M., Słowo wstępne, [w:] Instytut Historyczny imienia Generała Sikorskiego 1945-1957, Londyn 1957.
• Librewski S., Początki centralnego archiwum na obczyźnie, „Tydzień Polski” z 27 IV 1968.
• Łokaj B., Likwidacja Polskich Sił Zbrojnych 1945-1946, „Zeszyty Historyczne” (Paryż), z. 35, 1976.
• Manteufflowa M., Edmund Oppman, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, red. E. Rostworowski, Wrocław - Kraków 1979.
• Oppman E., Historia powstania Instytutu Historycznego imienia generała Sikorskiego, jego cele i zadania, [w:] Instytut Historyczny imienia Generała Sikorskiego 1945-1957, Londyn 1957.
• Oppmanowa R., Archiwum, [w:] Instytut Historyczny imienia Generała Sikorskiego 1945-1957, Londyn 1957.
• Roman W. K., Archiwalia prywatne polskich emigrantów - problemy gromadzenia, przechowywania, opracowania i udostępniania, „Archiwista Polski”, 2015, nr 2.
• Roman W. K., Centralne Archiwum Wojskowe 1918-1998. Tradycje, historia, współczesność służby archiwalnej Wojska Polskiego, Toruń 1999 (i nast.).
• Roman W. K., Losy polskich akt wojskowych po wybuchu II wojny światowej - epizod rumuński 09 - 19.11.1939 r. (w druku).
• Roszkowski W., Historia Polski 1914-2005, Warszawa 2007.
• Rymaszewski Z., Adamus Jan, [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 1: 1918-1984, red. M. Bielińska, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa - Łódź 1988.
• Sikorski W., Czym jest dla Polaków Instytut Historyczny imienia Generała Sikorskiego, [w:] Instytut Historyczny imienia Generała Sikorskiego 1945-1957, Londyn 1957.
• Stępniak W., Archiwalia polskie w zbiorach Instytutu Hoovera Uniwersytetu Stanforda, Warszawa 1997.
• Stobiecki R., Leon Koczy, „Teki Historyczne” (Londyn), t. 23, 2004.
• Stolarski R. E., Pułkownik dyplomowany dr Stanisław Biegański. Żołnierz i historyk (1894-1994), „Teki Historyczne” (Londyn), t. 21, 1994-1995.
• Suchcitz A., Archiwa wywiadu Polskiego po 1945 roku, „Zeszyty Historyczne” (Paryż), z. 89, 1989.
• Suchcitz A., Informator Studium Polski Podziemnej 1947-1997, Londyn 1997.
• Suchcitz A., Major Bolesław Andrzej Waligóra - pionier polskiej archiwistyki wojskowej, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej”, nr 26, 2003.
• Suchcitz A., Naczelny archiwista emigracji: Edmund Oppman, „Tydzień Polski” z 7 X 1995.
• Suchcitz A., O Instytucie Polskim i Muzeum im. Gen. W. Sikorskiego, „Pamiętnik Literacki” (Londyn), t. 13, 1988.
• Suchcitz A., Powstanie Instytutu Historycznego im. Gen. Sikorskiego w Londynie 1945-1949, [w:] Idea Europy i Polska w XIX i XX wieku, red. J. Degler i in., Wrocław 1999.
• Suchcitz A., Sprawa odtworzenia Archiwum Wojskowego we Francji w 1940 r., „Teki Historyczne” (Londyn), t. 21, 1995.
• Szczurowski M., Mity, rytuały, symbole a żołnierz polski w przestrzeni politycznej II wojny światowej, Toruń 2013.
• Tymieniecki K., Jan Adamus (1896-1962), „Roczniki Historyczne”, t. 30, 1964.
• Wroński B., Centralne Archiwum na Obczyźnie, „Tydzień Polski” z 20 IV 1968.
• Zamorski K., Dwa tajne Biura 2 Korpusu, Londyn 1990.
• Zuziak J., Generał dywizji Marian Kukiel jako minister obrony narodowej (1942-1949), „Teki Historyczne” (Londyn), t. 21, 1994-1995.
• Zuziak J., Wojskowa służba historyczna na obczyźnie 1939-2002, [w:] Z dziejów służby historycznej Wojska Polskiego 1918-2002, Warszawa 2002.
• Żaroń P., Armia Andersa, Toruń 1996.

Identifiers

DOI

10.12775/AKZ.2016.003