Antysemityzm spiskowy. Charakterystyka pojęcia, nowa metoda pomiaru i uwarunkowania psychospołeczne

• Authors: Krzysztof Korzeniowski

Title variants

EN

Conspiratorial Anti-Semitism. Concept Characteristics, New Measurement Method, and Psychosocial Determinants

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia nową metodę pomiaru antysemityzmu spiskowego oraz charakterystykę natury tego zjawiska. Pomysł metody zasadza się na ważeniu poszczególnych charakterystyk aktywności Żydów nasileniem przekonania, że podejmowane są one skrycie. Badanie przeprowadzono na próbie reprezentatywnej dorosłych Polaków (N=800). Badano charakterystyki (i) położenia jednostki w strukturze społecznej oraz (ii) mentalności społeczno-politycznej. Przeprowadzona analiza wykazała, że narzędzie było wysoce rzetelne (współczynnik α Cronbacha wyniósł 0,94). Kolejne analizy wykazały, że metoda spełnia zakładane kryteria trafności teoretycznej. Analiza czynnikowa dała wysoce satysfakcjonujące rozwiązanie jednoczynnikowe. Stwierdzono, że antysemityzm spiskowy w zasadzie nie był bezpośrednio związany z charakterystykami położenia jednostki w strukturze społecznej. Okazało się natomiast, że antysemityzm spiskowy korelował z negatywnym afektem (depresją, deprywacją relatywną, resentymentem i negatywną oceną sytuacji w kraju), anomią społeczną i alienacją polityczną. Stwierdzono także, że antysemityzmowi spiskowemu towarzyszy autorytaryzm, ksenofobia oraz paranoja polityczna. Analiza ścieżkowa ukazała że antysemityzm spiskowy pośrednio zależał od małego kapitału kulturowego oraz autorytaryzmu i alienacji politycznej. Jego bezpośrednimi i jednocześnie najsilniejszymi predyktorami okazały się resentyment i paranoja polityczna. Można powiedzieć, że antysemityzm spiskowy jawi się jako konsekwencja przede wszystkim „zgorzkniałej polskiej duszy” oraz zgeneralizowanego myślenia spiskowego.

EN

The article presents new research tool for measurement of conspiratorial anti-Semitism and characteristics of the phenomenon nature. The idea of the method was based on weighing separate aspects of Jews’ activity by the conviction of their secretiveness. The study was carried out on the national sample of adult Poles (N=800). Two groups of explanatory variables were measured: (i) characteristics of the individual social position, and (ii) features of socio-political mentality. The analysis revealed that the research tool was highly reliable (Cronbach’s α coefficient was .91). The subsequent analyses show the method to meet the requirements of theoretical validity. Factor analysis gave highly satisfactory onefactor solution. It was established that conspiratorial anti-Semitism was not directly related to social position. It turned out however that conspiratorial anti-Semitism correlated with negative affect (depression, relative deprivation, resentment, and negative assessment of situation in Poland), social anomie, political alienation. It was also found out that conspiratorial anti-Semitism was accompanied by authoritarianism, xenophobia, and political paranoia. Path analysis showed that conspiratorial anti-Semitism indirectly depended on cultural capital, authoritarianism and political alienation. However its direct and the strongest predictors turned out to be resentment and political paranoia. One can say that conspiratorial anti-Semitism appears as a consequence mainly of “embittered Polish soul” and generalized conspiratorial thinking.

Keywords

PL

antysemityzm spiskowy; mentalność społeczno-polityczna; resentyment; alienacja; autorytaryzm; paranoja polityczna

EN

conspiratorial anti-Semitism; authoritarianism; resentment; political alienation; political paranoia

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2015
• Issue: 3(218)
• Pages: 127-148

Contributors

author

Krzysztof Korzeniowski

• Instytut Psychologii PAN, ul. Jaracza 1, 00-378 Warszawa

References

• Adorno, Theodor W., Else Frenkel-Brunswik, Daniel J. Levinson i R. Nevitt Sanford. 1950. The Authoritarian Personality. New York: Harper and Row.
• Beck, Aaaron T., C. H. Ward, M. Mendelson, J. Mock i J. Erbaugh. 1961. An Inventory for Measuring Depression. „Archives of General Psychiatry” 4: 53–63.
• Bergman, Werner. 2008. Anti-Semitic Attitudes in Europe: A Comparative Perspective. „Journal of Social Issues” 64: 343–362.
• Bilewicz, Michał, Mikołaj Winiarski i Mirosław Kofta. 2011. Zagrażający spiskowcy. Zjawisko antysemityzmu w Polsce na podstawie Polskiego Sondażu Uprzedzeń 2009. W: M. Kofta i M. Bilewicz (red.). Wobec obcych. Zagrożenia psychologiczne a stosunki międzygrupowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 60–73.
• Bodenhausen, Galen V. 1993. Emotions, Arousal, and Stereotypic Judgements: A Heuristic Model of Affect and Stereotyping. W: D. M. Mackie, D. L. Hamilton (red.). Affect, Cognition, and stereotyping. San Diego: Academic Press, s. 13–37.
• Bukowski, Marcin i Mikołaj Winiewski. 2011. Emocje międzygrupowe a stereotypy i zagrożenia społeczne: co jest przyczyną, a co skutkiem uprzedzeń. W: M. Kofta i M. Bilewicz (red.). Wobec obcych. Zagrożenia psychologiczne a stosunki międzygrupowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 40–59.
• Cantril, Hadley. 1965. The Pattern of Human Concerns. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.
• Datner-Śpiewak, Helena. 1996. Struktura i wyznaczniki postaw antysemickich. W: I. Krzemiński (red.). Czy Polacy są antysemitami?. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 27–64.
• Demokracja w Polsce. Doświadczanie zmian. 2005. U. Jakubowska i K. Skarżyńska (red.). Warszawa: Academica, s. 114–123.
• Diagnoza Społeczna 2009. 2009. J. Czapiński i T. Panek (red.). http://www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2009.pdf (data dostępu: 22.06.2010).
• Diagnoza Społeczna 2011. 2011. J. Czapiński i T. Panek (red.). http://www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf (data dostępu: 12.11.2012).
• Diagnoza Społeczna 2013. 2013. J. Czapiński i T. Panek (red.). http://ce.vizja.pl/en/issues/volume/7/issue/3.1 (data dostępu: 18.05.2014).
• Domański, Henryk, Zbigniew Sawiński i Kazimierz M. Słomczyński. 2007. Nowa klasyfikacja i skale zawodów. Socjologiczne wskaźniki pozycji społecznej w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Enyedi, Zsolt. 1999. Sources of anti-Semitism: Survey Evidence from Hungary. W: Z. Enyedi i F. Eros (red.). Authoritarianism and Prejudice. Central European Perspectives. Budapest: Osiris Kiado, s. 125–154.
• Fiske, Susan T., Amy J.Cuddy i Peter Glick. 2006. Universal dimensions of social cognition: warmth and competence. „Trends in Cognitive Science” 11(2): 77–83.
• Frindte, Wolfgang, Dorit Wammetsberger i Susan Wettig. 2001. A New Type of Anti-Semitism in Germany. Is Reconciliation Possible? W: R. F. Farnen, H. Dekker, C. de Landtsheer, H. Suenker i D. B. German (red.). Democratization, Europeanization, and Globalization Trends. Frankfurt a.M.: Peter Lang, s. 277–293.
• Girard, Rene. 1991. Kozioł ofiarny. Tłum. M. Goszczyńska. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
• Glick, Peter. 2005. Choice of Scapegoats. W: J. F. Dovidio, P. Glick i L. Rudman (red.). On the Nature of Prejudice. Malden: Blackwell Press, s. 244–261.
• Glick, Peter. 2009. Jagnięta ofiarne w wilczym przebraniu. Zawistne uprzedzenia, ideologia i czynienie z Żydów kozłów ofiarnych. W: L. S. Newman i R. Erber (red.). Zrozumieć Zagładę. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 103–130.
• Grinberg, Daniel. 2001. Antysemityzm. W: Wielka encyklopedia PWN, tom 2.Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 154–155.
• Karyłowski, Jerzy. 1975. Z badań nad mechanizmami pozytywnych ustosunkowań interpersonalnych. Warszawa: Ossolineum.
• Kofta, Mirosław. 2001. Stereotyp spiskowy jako centralny składnik antysemityzmu. W: M. Kofta i A. Jasińska-Kania (red.). Stereotypy i uprzedzenia. Uwarunkowania psychologiczne i kulturowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 274–294.
• Kofta, Mirosław. 2004. Stereotypy i uprzedzenia a stosunki międzygrupowe: stare problemy i nowe idee. W: M. Kofta (red.). Myślenie stereotypowe i uprzedzenia. Mechanizmy poznawcze i afektywne. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, s. 9–38.
• Kofta, Mirosław i Grzegorz Sędek. 1995. Stereotyp duszy grupowej. Wybory parlamentarne a postawy wobec osób pochodzenia żydowskiego. W: B. Wojciszke (red.). Jacy są Polacy. Badania opinii społecznej jako źródło wiedzy psychologicznej. „Kolokwia Psychologiczne” 4: 55–72 (Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN).
• Kofta, Mirosław i Grzegorz Sędek. 1999. Stereotypy duszy grupowej a postawy wobec obcych: wyniki badań sondażowych. W: B.Wojciszke i M.Jarymowicz (red.). Psychologia rozumienia zjawisk społecznych. Warszawa, Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 173–208.
• Kofta, Mirosław i Grzegorz Sędek. 2005. Conspiracy Stereotypes of Jews During Systemic Transformation in Poland. „International Journal of Sociology” 35(1): 40–64.
• Konflikty polityczne. Przejawy, źródła i metody rozwiązywania. 2007. U. Jakubowska, K. Skarżyńska i J. Wasilewski (red.). Warszawa: Academica.
• Koralewicz, Jadwiga. 2008. Autorytaryzm, lęk, konformizm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar/Collegium Civitas Press.
• Korzeniowski, Krzysztof. 2009. Alienacja polityczna. Pojęcie i metoda pomiaru. „Studia Psychologiczne” 47 (1–2): 33–44.
• Korzeniowski, Krzysztof. 2010. Polska paranoja polityczna. Źródła, mechanizmy i konsekwencje spiskowego myślenia o polityce. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
• Krzemiński, Ireneusz. 1996. Czy Polacy są antysemitami? Zjawisko i znaczenie antysemityzmu. W: I. Krzemiński. (red.). Czy Polacy są antysemitami?. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 146–199.
• Krzemiński, Ireneusz. 2004. Antysemityzm w Polsce i Ukrainie. Raport z badań. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Landau-Czajka, Anna. 1998. W jednym stali domu… Koncepcje rozwiązania kwestii żydowskiej w publicystyce polskiej lat 1933–1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton/Instytut Historii PAN.
• Lewicka, Maria. 2001. Psychologiczne mechanizmy zachowań roszczeniowych. W: D. Doliński i B. Weigl (red.). Od myśli i uczuć do decyzji i działań. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, s. 115–125.
• Lewicka, Maria. 2004. Psychologiczne mechanizmy ludzkiej roszczeniowości (raport z realizacji grantu KBN nr 5 H01F 022 21). Warszawa: Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
• Lewicka, Maria. 2008. Dwuścieżkowy model aktywności społecznej: Kapitał społeczny czy kulturowy? W: D. Rutkowska i A. Szuster (red.). O różnych obliczach altruizmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 245–275.
• Nelson, Todd D. 2003. Psychologia uprzedzeń. Tłum. A. Nowak. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Podstawy psychologii politycznej. 2002. K. Skarżyńska (red.). Poznań: Zysk i S-ka, s. 293–323.
• Poliakov, Leon. 2008. Historia antysemityzmu. Tłum. A. Rosińska-Bóbr i O. Hedeman. Kraków: Universitas.
• Psychologia rozumienia zjawisk społecznych. 1999. B. Wojciszke, M. Jarymowicz (red.). Warszawa: WN PWN, s. 61–78.
• Scheler, Max. 1977. Resentyment a moralność. Tłum. B. Baran, Warszawa: Czytelnik. Weryński, Piotr. 2010. Wzory uczestnictwa obywatelskiego Polaków. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Wojciszke, Bogdan, Ryszard Pieńkowski i Grzegorz Krzykowski. 1995. Polska norma negatywnego myślenia o świecie społecznym. „Kolokwia Psychologiczne” 4: 23–41.
• Zarycki, Tomasz. 2009. Kapitał kulturowy – założenia i perspektywy zastosowań teorii Pierre’a Bourdieu. „Psychologia Społeczna” t. 4, nr 1–2(10): 12–15.