Selekcja, brakowanie i początki nadzoru nad nimi w Galicji do wybuchu pierwszej wojny światowej

• Authors: Robert Degen

Title variants

EN

Appraisal, disposal and supervision on them in Galicia until the outbreak of the First World War

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Regulacje dotyczące wydzielenia dokumentacji do zniszczenia, pojawiały się w Cesarstwie Austriackim już na początku XIX w. Ich autorami były lokalne władze państwowe, które poszukując miejsca dla wytwarzanych na bieżąco akt, doraźnie zarządzały usunięcie starych papierów z registratur własnych i podległych im urzędów. W 1832 r. wydany został dekret cesarski, który nakazywał powszechnie usuwanie z registratur akt bezużytecznych. Jednocześnie zarządzał pozostawienie materiałów istotnych z historycznego punktu widzenia. Z zapisów dekretu czerpały ministerstwa monarchii wydając przepisy dotyczące selekcji i brakowania akt w podległych im urzędach. Największą aktywność w tym zakresie przejawiało c. k. Ministerstwo Sprawiedliwości. Wszystkie wydane przez nie do 1897 r. przepisy powstały bez współudziału archiwistów, nie przewidywały także kontroli selekcji i brakowania prowadzonej przez powstające od początku lat 60. XIX w. archiwa historyczne. W poł. XIX w. powstała w Wiedniu Centralna Komisja do Badania i Zachowywania Zabytków Architektury (k.k. Central-Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale), która stała się zalążkiem austro-węgierskiej służby ochrony zabytków obejmującej swoim zainteresowaniem także archiwalia. Jej konserwatorzy i korespondenci działający w Galicji od 1888 r. zbierali informacje o działających na prowincji archiwach, inwentaryzowali je i zapobiegali niszczeniu. W tych działaniach byli wspierani przez administrację krajowa i biblioteki naukowe. W 1897 r. wydane zostały przepisy zobowiązujące sądy Austro-Węgier do informowania archiwów krajowych historycznych o planowanym zniszczeniu akt. Wówczas także lokalne władze ogólne w Galicji nakazały podległym sobie urzędom informować o takich działaniach konserwatorów sztuki. W rzeczywistości, to archiwa krajowe aktów grodzkich i ziemskich w Krakowie i Lwowie stały się jedynymi instytucjami zaangażowanymi w nadzór nad brakowaniem akt przez aktotwórców, bo zdecydowana większość instytucji planujących wówczas zniszczenie dokumentacji była sądami. Archiwa ze względu na swoją sytuację finansową starały się zbierać informacje o wybranych do zniszczenia aktach korespondując z sądami, czasem prosiły o nadesłanie im akt które archiwiści chcieli przejrzeć osobiście, sporadycznie organizowały wyjazdy swoich pracowników na prowincję by tam przeprowadzili ekspertyzę dokumentacji.

EN

Regulations about selecting documents for destruction existed in the Austrian Empire as early as the beginning of the nineteenth century. They were usually drafted by local authorities who from time to time ordered removal of old documents from their own registries and the registries belonging to their subordinate offices in order to find space for incoming new documents. In 1832, an imperial decree ordered general removal of unnecessary papers from registries. At the same time, it instructed to preserve any documents of historical value. Ministries of the Empire followed the decree when they issued orders about appraisal and disposal of documents in their subordinate offices. The busiest in this respect was the Ministry of Justice. All the regulations issued by this ministry until 1897 were made without archivists' opinion or assistance, and no supervision was provided over the process of appraisal and disposal carried out by the historical archives which had been emerging since the early 1860s. In the mid-nineteenth century, the Austrian Federal Monuments Office (Central-Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale) was established in Vienna and it became the nucleus of the Austro-Hungarian heritage protection authority which also took interest in the archives. It employed heritage conservators and correspondents who worked in Galicia since 1888 and collected information about the provincial archives, drew up archive inventory and prevented document destruction. National administration and scientific libraries provided them with support. In 1897, new regulations were issued calling for the courts of the Austro-Hungarian Empire to inform the national historical archives about their plans to destroy files. It was also then that the general local authorities in Galicia ordered all the subordinate offices to inform them about such plans by heritage conservators. In fact, only the Archives of Castle and Land Records (archiwa krajowe aktów grodzkich i ziemskich) in Cracow and Lviv were involved in the supervision of documents disposal by the entities that created them, because the vast majority of institutions planning to destroy documents at the time were courts. Because of their financial situation, archives tried to collect information about the files selected for destruction by corresponding with courts, sometimes they asked for the files to be sent over so that the archivists could have a look at them personally, and occasionally their staff travelled to the provinces to carry out an expert appraisal of documentation.

Keywords

PL

kształtowanie zasobu archiwalnego na ziemiach polskich; selekcja archiwalna w archiwach galicyjskich; brakowanie akt w Galicji; nadzór nad archiwami instytucji w Galicji; nadzór nad brakowaniem w Galicji; galicyjscy konserwatorzy zabytków; archiwa w Galicji

EN

forming of archival holding in Poland; appraisal in archives in Galicia (Eastern Europe); archives in Galicia (Eastern Europe)

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Archiwa – Kancelarie – Zbiory
• Year: 2011
• Issue: 2(4)
• Pages: s. 107 - 129

Contributors

author

Robert Degen

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

References

• Bieńkowski W., Papée Fryderyk (1856–1940), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Wrocław– Warszawa–Kraków–Gdańsk 1980.
• Biogramy uczonych polskich. Materiały o życiu i działalności członków AU w Krakowie, TNW, PAU i PAN, cz. 1: Nauki społeczne, z. 1: A–J, oprac. A. Śródka, P. Szczawiński, Wrocław i in. 1983.
• Ciara S., Archiwa a uniwersytety w Krakowie i Lwowie w latach 1877/78–1918, Warszawa 2002.
• Degen R., Kancelarie i archiwiści. Garść uwag na temat wpływu pracowników archiwów państwowych na mechanizmy pracy biurowej administracji w Polsce po 1918 r., [w:] Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 2, red. A. Górak, D. Magier, Lublin–Siedlce 2010.
• Dudìk B., Archive im Königreiche Galizien und Lodomerien, Archiv für Österreichische Geschichte, t. 39, 1868.
• Eiltelberger R. v., Die Aufgabe der Althertumskunde in Österreich, Mittheilungen der K. K. Central-Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale, R. 1, 1855, nr 1.
• Heck W., Archiwa miejskie księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego, Kraków 1891.
• Heck W., Archiwum miejskie w Wadowicach, Wadowice 1889.
• Kamiński A., Barwiński Eugeniusz (1874–1947), [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 1, red. M. Bielińska, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa–Łódź 1988.
• Kiełbicka A. , Krzyżanowski Stanisław (1865–1917), [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.
• Kiełbicka A., Kutrzeba Stanisław Marian (1876–1946), [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.
• Kiełbicka A., Piekosiński Franciszek Ksawery (1844–1906), [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.
• Konarski S., Korzeniowski Józef (1863–1921), [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 1, red. M. Bielińska, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa–Łódź 1988.
• Listy Oswalda Balzera i Stanisława Kutrzeby z 1907 roku w sprawie brakowania akt sądowych, oprac. E. Perłakowska, Krakowski Rocznik Archiwalny, t. 7, 2001
• Łysiak L., Registratura sądu krajowego karnego w Krakowie i jej brakowanie, Archeion, t. 22, 1954.
• Łysiak, Sąd szlachecki w Tarnowie. Studium archiwalne z dziejów kancelarii i registratury L. sądów w Galicji, Archeion, t. 24, 1955.
• Pamiętnik pierwszego zjazdu historycznego polskiego imienia Jana Długosza odbytego w Krakowie w czterechsetną rocznicę jego śmierci, wyd. M. Bobrzyński, M. Sokołowski, Kraków 1881.
• Radtke I., Kaczmarczyk Kazimierz (1878–1966), [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 1, red. M. Bielińska, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa–Łódź 1988.
• Sochaniewicz S., Archiwum krajowe aktów grodzkich i ziemskich we Lwowie, Przewodnik Naukowy i Literacki, R. 40, 1912.
• Szyposz J., Działalność Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej w zakresie zabezpieczania archiwaliów, Archeion, t. 64, 1976.
• Turek-Kwiatkowska L., Z dziejów służby archiwalnej. Archiwa na Pomorzu Zachodnim w latach 1808–1914, Warszawa 1968.
• Winiarz A., Archiwum namiestnictwa we Lwowie, Lwów 1909.
• Winiarz A., Co uczyniono dotąd w Galicji dla ratowania archiwaliów gmin miejskich i wiejskich i co jeszcze do zrobienia pozostaje, [w:] Pamiętnik III zjazdu historyków polskich w Krakowie urządzonego przez Towarzystwo Historyczne Lwowskie w dniach 4, 5 i 6 czerwca 1900, t. 1: Referaty, Kraków 1900.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.12775/AKZ.2011.003