Wykorzystanie teorii agencji w publikacjach polskich autorów – potrzeba rozszerzenia badań z zakresu rachunkowości behawioralnej

• Authors: Tuszkiewicz Maciej Andrzej , Maruszewska Ewa Wanda

Title variants

EN

The appearance of agency theory in the publications of Polish authors – the need to expand research in behavioral accounting

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cel: Celem artykułu jest ocena wykorzystania teorii agencji przez polskich autorów w arty-kułach z zakresu rachunkowości opublikowanych do końca 2020 roku. Metodyka/podejście badawcze: Badanie przeprowadzono z wykorzystaniem struktury-zowanego przeglądu literatury, który jest uznaną metodą przeprowadzania analiz literatury, również z zakresu rachunkowości. Wyniki: Wyniki przeglądu wskazują na niewielkie wykorzystanie relacji agencji w bada-niach empirycznych. Zarówno w badaniach teoretycznych, jak i empirycznych najczęściej podejmowano zagadnienia w ramach sprawozdawczości finansowej. W większości publikacji teoria agencji stanowi tło teoretyczne do przeprowadzanych rozważań, brakuje natomiast badań koncentrujących się na wpływie relacji agencji między właścicielem a zarządzającym lub między pracownikami różnych szczebli na rachunkowość. W badaniach empirycznych analizowano praktycznie wyłącznie bodźce zewnętrzne wpływające na podejmowanie decyzji, występuje natomiast luka dotycząca opracowań skupiających się na cechach indywidual-nych człowieka. Ograniczenia/implikacje badawcze: Strukturyzowany przegląd literatury obejmuje lata 1993–2020 oraz prace wyłącznie polskich autorów. Oryginalność/wartość: Oryginalność artykułu dotyczy wskazania niedostatków publika-cji polskich autorów na tle dorobku światowego, w szczególności w obszarze rachunkowości zarządczej oraz w zakresie badań behawioralnych. Tym samym autorzy wskazują kierunki dalszego rozwoju badań już prowadzonych przez nielicznych polskich autorów. Wskazówki dotyczą rozwinięcia badań z zakresu rachunkowości behawioralnej, które pogłębią wiedzę owpływie relacji pryncypał – agent na decyzje podejmowane przez ludzi przy tworzeniuinformacji sprawozdawczej i zarządczej.

EN

Purpose: The aim of the article is to assess the use of agency theory by Polish authors in articles in the field of accounting published by the end of 2020. Methodology/approach: The study was carried out using a structured literature review, which is a recognized method of conducting literature analysis, also in the field of accounting. Findings: The results of the review show little use of agency relations in empirical re-search. Both in theoretical and empirical research, the issues in financial reporting were most often addressed. In most publications, agency theory constitutes the theoretical back-ground for the considerations, while there is a lack of research that focuses on the impact of the agency relationship between the owner and manager or between employees at vari-ous levels on accounting. The empirical studies analyzed only external factors that influ-ence decision-making, while there is a gap in studies that focused on individual human characteristics. Research limitations/implications: The structured literature review covers articles pub-lished between 1993 and 2020 written by Polish authors. Originality/value: The originality of the article arises from the identification of shortcom-ings in the publications of Polish authors in contrast to global achievements, in particular in the fields of management accounting and behavioral accounting. Thus, we indicate the directions of further development of research already carried out by the few Polish authors. The guidelines concern the development of research in the field of behavioral accounting, which will deepen the knowledge about the impact of the principal-agent relationship on the decisions people make in creating reporting and management information.

Keywords

PL

teoria agencji; relacja agencji; rachunkowość behawioralna; SLR; przegląd literatury

EN

agency theory; agency relation; behavioral accounting; SLR; literature review

• Publisher: Stowarzyszenie Księgowych w Polsce (SKwP), Zarząd Główny, Rada Naukowa
• Journal: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Year: 2021
• Issue: 45(4)
• Pages: 135-152

Contributors

author

Tuszkiewicz Maciej Andrzej

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Informatyki i Rachunkowości Międzynarodowej

author

Maruszewska Ewa Wanda

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Informatyki i Rachunkowości Międzynarodowej

References

• Artienwicz N. (2013), Rachunkowość behawioralna jako interdyscyplinarny nurt rachunkowości i społecznych nauk o zachowaniu, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”,71 (127), s. 7–23.
• Artienwicz N. (2018a), Problematyka psychologiczna w polskich artykułach naukowych z obszaru rachunkowości – analiza publikacji, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 100 (156), s. 11–29, DOI: 10.5604/01.3001.0012.7309.
• Artienwicz N. (2018b), Rachunkowość behawioralna, CeDeWu, Warszawa.
• Białek-Jaworska A., Dec K. (2019), Pożyczki od jednostek powiązanych a wygładzanie zysków przez polskie przedsiębiorstwa prywatne, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 102 (158), s. 11–34, DOI: 10.5604/01.3001.0013.249.
• Biernacki K., Brodzka A., Chodorek M. (2016), Efektywne stawki podatku dochodowego w Polsce – na przykładzie spółek indeksu Wig20, “Financial Sciences / Nauki o Finansach”, 1 (26), s. 9–23, DOI: 10.15611/nof.2016.1.01.
• Broadbent J., Guthrie J. (1992) Changes in the public sector: a review of recent ‘alternative’ accounting research, “Accounting, Auditing & Accountability Journal”, 5 (2), s. 3–31, DOI: 10.1108/09513579210011835.
• Brzeska A., Mazurczak-Mąka A. (2019), Corporate Governance Mechanisms in Theory and Practice of Housing Cooperatives, “Management Sciences / Nauki o Zarządzaniu”, 24 (4), s. 10–17, DOI: 10.15611/ms.2019.4.02.
• Chendall R.H., Smith D.J. (2011), A review of Australian management accounting research: 1980–2009, “Accounting and Finance”, 51, s. 173–206, DOI: 10.1111/j.1467-629X.2010.00371.x.
• Comporek M. (2017), Strategie zarządzania zyskiem z perspektywy struktury własnościowej przedsiębiorstw przemysłowych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i Zarządzanieˮ, 113, s. 35–51.
• Czerwonka L., Jaworski J. (2017), Determinanty struktury kapitału przedsiębiorstw. Przegląd literatury, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego We Wrocławiu”, 478, s. 91–98, DOI: 10.15611/pn.2017.478.08.
• Czyczerski M. (2013), Wpływ funkcji personalnej na efektywność controllingu, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 291, s. 106–114.
• Dobija D. (2011), Audyting jako element ładu korporacyjnego, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 64 (120), s. 25–37.
• Dworniak J., Pietrzak M. (2014), Spółdzielczość mleczarska – specyfika ekonomiczna i rola rewizji finansowej w nadzorze korporacyjnym, „Studia Prawno-Ekonomiczne”, 91 (cz. 2), s. 53–71.
• Dyczkowska J. (2014), Assessment of quality of internet financial disclosures using a scoring system. A case of Polish stock issuers, “Accounting & Management Information Systems / Contabilitate Si Informatica de Gestiune”, 13 (1), s. 50–81.
• Englund H., Gerdin J. (2014), Structuration theory in accounting research” applications and applicability, “Critical Perspectives on Accounting”, 25 (2), s. 162–180, DOI: 10.101 6/j.cpa.2012.10.001.
• Ferens A. (2018), The Influence of Behavioural Factors on Environmental Data Reporting – Research Review, [w:] Economic and Social Development: Book of Proceedings, “Varazdin Development and Entrepreneurship Agency”, Varazdin, s. 38–47.
• Gad J. (2014), Artykuły nawiązujące do nurtów badawczych rachunkowości rozwijanych przez Profesor Alicję Jarugową, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 80 (136), s. 89–105.
• Gad J. (2014b), Atrybuty użytkowników wewnętrznych i zewnętrznych systemu informacyjnego rachunkowości – perspektywa asymetrii informacji, „Problemy Zarządzania”, 12 (2/46), s. 114–128, DOI: 10.7172/1644-9584.46.7.
• Gad J. (2014c), Rachunkowość a nadzór korporacyjny jako obszary badań naukowych w Polsce i na świecie, „Studia Prawno-Ekonomiczne”, 91, s. 105–123.
• Glass G.V. (1976), Primary, secondary and meta-analysis of research, “Educational Re-searcher”, 5 (10), s. 3–8, DOI: 10.2307/1174772.
• Gołębiowski B. (2019), The impact of international financial reporting standards on the quality of financial information, „Studia Prawno-Ekonomiczne”, (112), s. 241–259, DOI: 10.264 85/SPE/2019/112/14.
• Grabińska B., Grabiński K. (2017), The Impact of R&D Expenditures on Earnings Manage-ment, “Argumenta Oeconomica Cracoviensia”, 17, s. 53–72, DOI: 10.15678/AOC.2017.1704.
• Grzesiak L., Kabalski P. (2016), Audyt wewnętrzny w świetle wybranych teorii, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 87 (143), s. 19–28, DOI: 10.5604/16414381.1207430.
• Hadro D., Pauka M. (2016), Jakość raportów finansowych a zmiana rynku notowań z new-connect na rynek regulowany, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego We Wrocławiu”, 462, s. 61–71, DOI: 10.15611/pn.2016.462.04.
• Chapman C.S., Hopwood A.G., Shields M.D. eds. (2007), Handbook of Management Accounting Research, Elsevier Ltd, Oxford.
• Hatch M.J. (2002), Teoria organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Hensel P. (2020), Systematyczny przegląd literatury w naukach zarządzaniu i jakości, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Iwasieczko B. (2016), Challenges of Modern Financial Reportingin the Context of Corporate Governance Trends and Information Resources, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ban-kowej w Poznaniu”, 66 (1), s. 65–75.
• Jensen M.C., Meckling W.H. (1976), Theory of the firm: Managerial behaviour, agency costs and ownership structure, “Journal of Financial Economics”, 3 (4), s. 305–360, DOI: 10.101 6/0304-405X(76)90026-X.
• Kędzior M. (2011), Pozytywna Teoria Rachunkowości – założenia, koncepcje, badania, „Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego”, nr 1 (1), s. 33–42.
• Kędzior M. (2018), Zależności między wybranymi charakterystykami corporate governance a ujawnieniami w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu, „Prace Naukowe Uniwer-sytetu Ekonomicznego We Wrocławiu”, 503, s. 207–215, DOI: 10.15611/pn.2018.503.18.
• Korzeniowska D. (2017), Pionierzy i wybrane teorie istotne dla rozwoju rachunkowości behawioralnej, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 92 (148), s. 71–83, DOI: 10.5604/01.30 01.0010.0990
• Kubiak J. (2016), The use of quality measures of accounting information to approximate information asymmetry, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu”, 66 (1), s. 89–105.
• Lisiecka K. (2012), Modele pomiaru wyników w organizacjach, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego We Wrocławiu”, 264, s. 252–270.
• Maruszewska E. W. (2015), Etyczne aspekty zarządzania z punktu widzenia rachunkowości w świetle teorii agencji oraz teorii interesariuszy, „Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie”, z. 79, s. 179–190.
• Maruszewska E. W. (2020), The Effect of Agency Relationships and Individual Ethical Ideology on Decision Duplication with Regard to Questionable Accounting Policy Choice: an Experimental Study, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 107 (163), s. 159–182, DOI: 10.5604/01.3001.0014.2468.
• Massaro M., Dumay J., Guthrie J. (2016), On the shoulders of giants: undertaking a struc-tured literature review in accounting, “Accounting, Auditing & Accountability Journal”, 29 (5), s. 767–801, DOI: 10.1108/AAAJ-01-2015-1939.
• Mazur Z., Orłowska A. (2018), Jak zaplanować i przeprowadzić systematyczny przegląd literatury, „Polskie Forum Psychologiczne”, XXIII (2), s. 235–251, DOI: 10.14656/PFP20180202.
• Michalczyk L. (2012), Model of Accounting Engineering in View of Earnings Management in Poland, “Financial Internet Quarterly e-Finanse”, 8 (3), s. 37–54.
• Orłowska A., Mazur Z., Łaguna M. (2017), Systematyczny przegląd literatury: Na czym polega i czym różni się od innych przeglądów? „Ogrody Nauk i Sztuk”, 7 (7), s. 350–363, DOI: 10.15503/onis2017.350.363.
• Petticrew M., Roberts H. (2008), Systematic Reviews in the Social Sciences: A Practical Guide, Wiley-Blackwell, Oxford.
• Piosik A. (2019), Struktura własnościowa przedsiębiorstw a księgowe kształtowanie wyniku finansowego, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 103 (159), s. 135–150, DOI: 10.5604 /01.3001.0013.3079.
• Powolczyk J. (2010), Kreacja wartości przedsiębiorstwa w perspektywie ekonomii behawioralnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse. Rynki Finansowe. Ubezpieczenia”, 35, s. 589–608.
• Reckers P.M., Solomon S. (2005), High impact behavioral accounting articles and authors, “Advances in Accounting”, 21, s. 359–366.
• Remlein M. (2013), Regulacje rachunkowości i audytingu – projekty, zmiany, opinie, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 74 (130), s. 167–180.
• Remlein M. (2016), Współkontrola przedsiębiorstwa w ujęciu nowej ekonomii instytucjonalnej, „Finanse. Rynki Finansowe. Ubezpieczenia”, 2 (80, cz. 2), s. 377–384, DOI: 10.18276/frf u.2016.2.80/2-39.
• Rudolf S., Janusz T., Stos D., Urbanek P. (2002), Efektywny nadzór korporacyjny, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Shields M.D. (1997), Research in management accounting by North Americans in the 1990s, “Journal of Management Accounting Research”, 9, s. 3–61.
• Synak K. (2008), Rola rachunkowości w ograniczaniu zjawiska asymetrii informacji z perspektywy teorii agencji, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 14, s. 404–409.
• Szychta A. (1993), Paradygmaty w nauce rachunkowości w świetle koncepcji Thomasa S. Kuhna, “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica”, 127, s. 101–126.
• Szychta A. (2015), Pozytywna teoria rachunkowości jako koncepcja głównego nurtu badawczego, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 388, s. 176–188.
• Turzyński M. (2011), Zastosowanie teorii agencji w badaniu historii rachunkowości: perspek-tywa ziem polskich w XVII i XVIII wieku, „Przegląd Organizacji”, 2011, 7–8, s. 54–57, DOI: 10.33141/po.2011.78.12.
• Urbanek P. (2012), Rachunkowość odpowiedzialności. Teoria a praktyka biznesowa, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 252, s. 489–501.
• Urbanek P. (2014), Problem agencji w warunkach zdecentralizowanego modelu zarządza-nia uczelnią publiczną, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 343, s. 550–558, DOI: 10.15611/pn.2014.343.51.
• Urbański M., Ayu M., Lindrianasari Gamayuni R.R. (2020), The Impact of Environmental and Social costs disclosure on Financial Performance Mediating by Earning Management, “Polish Journal of Management Studies”, 21 (2), s. 74–86, DOI: 10.17512/pjms.2 020.21.2.06.
• Waniak-Michalak H., Perica I., Leitonienie S., (2020), From NGOs’ accountability to social trust. The evidence from CEE countries, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 109 (165), s. 173–192, DOI: 10.5604/01.3001.0014.4347.
• Wierzbiński M. (2012), Teoria agencji w teorii rachunkowości, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu”, 248, s. 120–127.
• Wójtowicz P. (2007), Kształtowanie zysków w celu unikania strat w spółkach niepublicznych, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowościˮ, 38 (94), s. 249–264.
• Wójtowicz P. (2009), Oszukańcza sprawozdawczość finansowa wobec teorii kontraktów i teorii agencji, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie”, 796, s. 93–108.
• Wójtowicz P. (2010), Funkcje rachunkowości wobec funkcji celu przedsiębiorstwa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowieˮ, 829, s. 21–33.
• Wójtowicz T. (2009), Zarządzanie informacją w sprawozdaniu finansowym spółki, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse. Rynki Finansowe. Ubezpieczenia”, 19, s. 511–526.
• Zarzycka E. (2013), Wykorzystanie teorii instytucjonalnej w badaniach z zakresu rachun-kowości zarządczej, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 70 (126), s. 141–156.
• Zarzycka E., Firkowska-Jakobsze Z. (2012), Wpływ metod prywatyzacji na kształt systemu rachunkowości zarządczej w przedsiębiorstwach, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 67 (123), s. 135–153.
• Zarzycka E., Michalak M. (2012), Pomiar dokonań w jednostkach sektora publicznego w Polsce w kontekście wdrażania koncepcji New Public Management – badanie pilotażowe, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 69 (125), s. 61–80.
• Zyznarska-Dworczak B. (2019), The impact of the accountability on accounting development as the essence of sustainability accounting, “Problems of Management in the 21st Cen-tury”, 14 (1), s. 73–83, DOI: 10.33225/pmc/19.14.73.