Duchowieństwo i uposażenie parafii Świętej Trójcy w Kościerzynie w okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej

• Authors: Jażdżewski Leszek

Title variants

EN

The Clergy and the Equipment of the Parish of Holy Trinity in Kościerzyna in the Period of Noble’s Democracy

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej parafia kościerska należała do dekanatu mirachowskiego a proboszczowie kościerscy pełnili często funkcję dziekanów. Wśród rządców parafii należy wymienić plebanów i komendariuszy. Plebani zarządzali samodzielnie parafią oraz decydowali zarówno o sprawach duchowych, jak i materialnych. Grupę komendariuszy tworzyli ci duchowni, którzy wypełniali funkcje w zastępstwie plebana, za określonym wynagrodzeniem. Ważną pozycją dochodów proboszcza było meszne. Proboszczowi składano też ofiary za pogrzeby oraz udzielanie sakramentów chrztu i małżeństwa. Ważne miejsce w taksie zajmowały opłaty za ceremonie pogrzebowe. Znaczne korzyści czerpał kościerski proboszcz z własnego gospodarstwa. Pieniądze kościelne przeznaczone były przede wszystkim na zakup wina mszalnego, świec, sprzętów kościelnych oraz na bieżące naprawy świątyni. Opłacano z nich pracowników parafialnych: kościelnego, organistę oraz służbę pracującą na plebanii.

EN

In the period of Nobles’ Democracy the kościerska parish belonged to the mirachowski deanery and the parish priests in Kościerzyna often took over dean’s functions. Among the rulers of the parish we should mention parish priests and commendariuses. Parish priests administered their parishes on their own and they decided about spiritual and material matters. The administrator’s group was created by commendriuses, standing for parish priests for a specific payment. An important item of the parish priests’s income was paid in kind. Priests also received gifts for funerals and sacraments of baptism and marriage. The important part of the priests’ income was „meszne” – fees paid with animals etc. The priest was paid for the funerals, baptisms and weddings. Fees for funeral ceremonies included a big part of the income. The parish priest of Kościerzyna got much money from his own farm. The Church money was spent mostly on wine for the Holy Masses, candles, church equipment and current mendings in the temple. Workers were also paid with that money. They included: sacristan, organist and the service working in the rectory

Keywords

PL

duchowieństwo; parafia; msza św.; Rzeczpospolita szlachecka; dziekan; proboszcz; sakramenty; zarządca; sprawy duchowne i materialne; kościelne wydatki

EN

clergy; parish; Holy Mass; Noble’s Democracy; dean; parish priest; Sacraments; administrator; spiritual and material matters; church’s payment

• Publisher: Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska
• Journal: Studia Gdańskie
• Year: 2010
• Issue: 26
• Pages: 173-188

Contributors

author

Jażdżewski Leszek

• Gdańskie Seminarium Duchowne

References

• ADP, Akta Konsystorza Gdańskiego 1739–1741, sygn. G‑54, s. 63.
• ADP, Parafia Kościerzyna, księgi chrztów 1642–1672, sygn. W 47; 1672–1693, sygn.
• W 48; 1724–1746, sygn. W 49; księga ślubów 1668–1692 1668–1692, sygn. W 48.
• APG, Akta miasta Kościerzyny. Księgi Ławnicze, sygn. 506/ III, nr 334.
• APG, Zespół akt kościołów katolickich województwa gdańskiego, sygn. 1254 III 10.
• Borzyszkowski J., Patrycjat kościerski drugiej połowy XVII w. (Przyczynek do dyskusji), „Rocznik Gdański” 1971, t. 31, z. 1.
• Breza E., Słownictwo rękopiśmiennych ksiąg sądowych kościerskich z XVI–VIII w., „Gdańskie Studia Językoznawcze” 1978, r. 2
• Bruski K., Brusy i okolice w średniowieczu i w czasach nowożytnych, w: Historia Brus i okolicy, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk–Brusy 2006.
• Czaplewski P., Wykaz oficyałów gdańskich i pomorskich od 1467‒1824, „Roczniki TNT”, R. XIX, Toruń 1912.
• Fara wejherowska pw. Trójcy Przenajświętszej. Kolegiata, opr. B. Żurawski, Wejherowo 1995.
• Inwentarze starostw puckiego i kościerskiego z XVII w., wyd. G. Labuda, Toruń 1954.
• Janowski S. J., Studia z dziejów rodów kaszubskich. Powołania kapłańskie i zakonne Janowskich na Pomorzu do XVIII wieku, „Studia Pelplińskie”, t. 29, Pelplin 2008.
• Kloskowski G., Duszpasterze parafii Św. Trójcy w Kościerzynie (mps), Pelplin 2009.
• Kotewicz P., Oni swój ślad tu zostawili, Brusy 1998.
• Kowalkowski J., Ksiądz Jan Gotfryd Bork (1717–1772). Nowe fakty z życia i twórczości, „Studia Pelplińskie” 2000, t. 30.
• Kowalski K. M., Księgozbiory parafialne archidiakonatu pomorskiego w XVI‑XVIII w. Studium z dziejów kultury intelektualnej Prus Królewskich, Gdańsk 1993.
• Kropidłowski Z., Taksa za posługi duszpasterskie w archidiakonacie pomorskim, „Studia Gdańskie” 2002–2003, t. 25–26.
• Kujawski W., Repertorium ksiąg wizytacji kanonicznych biskupów kujawsko‑pomorskich przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym w Pelplinie, „Archiwa Biblioteki Muzea Kościelne” 2005, cz. 1, t. 84.
• Lustracje województw Prus Królewskich 1624, wyk. S. Hoszowski, Gdańsk 1967.
• Mańkowski A., Warmiacy wśród świeckiego duchowieństwa diecezji chełmińskiej i pomorskiej, Pelplin 1918.
• Mączak A., Parochorum errores. Reforma kleru parafialnego na Pomorzu Gdańskim w końcu XVI w., w: Polska w świecie. Szkice z dziejów kultury polskiej, Warszawa 1972.
• Mikulski K. (rec.), Kościerzyna. Zarys dziejów miasta, „Pomerania” 1994, nr 7–8.
• Nowicki T., Słownik biograficzny rządców parafii Archidiakonatu Pomorskiego w XVIII wieku, Lublin 2003.
• Odyniec W., Miasto Prus Królewskich, w: Kościerzyna. Zarys dziejów miasta do 1939 roku, t. I, red. M. Kallas, Toruń 1994.
• Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, „Fontes TNT” 1938, t. 32.
• Schwengel G., Ad historiam ecclesiasticam Pomeraniae appartatus pauper […] 1749, „Fontes TNT” t. XVI–XIX, Toruń 1912‒1915.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulmierski, t. 4, Warszawa 1883.
• Stoewer R., Geschichte der Stadt Berent, Berent 1894.
• Stromski Z., Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275–1980, Bydgoszcz 1986.
• Szulist W., Układ wodny miasta Kościerzyny XV–XIX w., „Życie Kaszub”, 2005, nr 5.
• Szwoch R., Słownik biograficzny Kociewia, t. 2, Starogard Gdański, 2006.
• VisitatioArchidiaconatus Camenensis Andrea de Leszno Leszczyński Archepiscopo A. 1652 et 1653 Facta, curavit P. Panske, w: „Fontes TNT”, t. 11–15, Toruń 1907‒1911.
• Visitationes archidiaconatus Pomeraniae Hieronymo Rozrażewski Vladislaviensi et Pomeraniae episcopo factae, „Fontes TNT” Toruń 1897–1899.
• Wiśniowski E., Rozwój organizacji parafialnej w Polsce za czasów reformacji, w: Kościoł w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. 1, Kraków 1966.