Historycy i historia wobec pamięci. Refleksje na marginesie wielkich dyskusji

• Authors: Ruchniewicz Małgorzata
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Badania historyków nad wyobrażeniami i sądami różnych grup i wspólnot (w tym narodowych) na temat ich przeszłości w ostatnich dziesięcioleciach dynamicznie się rozwinęły. Centralne miejsce zajmują w nich kwestie związane z pamięcią, przekazem doświadczenia młodszym generacjom czy odgórnego modelowania pamięcią zbiorową. Inspiracją – podobnie jak w przypadku socjologów czy kulturoznawców – były prace Maurice’a Halbwachsa i Pierre’a Nory. Rozwój tych badań wiązał się z kryzysem tradycyjnej historiografii i wpływem ogólnych przemian w naukach humanistycznych. Zainteresowania te łączyły się z analizami ruchów narodowych i klasowych, w których tworzenie i upowszechnianie tożsamości grupowej odgrywało naczelną rolę. Istotny jest także kontekst społeczny funkcjonowania historiografii, który uwypukla dysonans między rzekomo obiektywną, pozbawioną emocji historią naukowców a „historią przeżywaną/żywą” reszty społeczeństwa. Nierzadko historia jako nauka oraz pamięć historyczna (zbiorowa) postrzegane są wręcz jako konkurenci. Zauważalny wpływ otoczenia społecznego i politycznego na kształt pamięci o przeszłości wiedzie do realizowania różnych polityk historycznych (polityk pamięci), w czym udział bierze także państwo. Stosunek historyków do tych działań jest zróżnicowany. Podkreślane są obawy związane z upowszechnianiem zmitologizowanych wizji przeszłości narodowej, które byłyby sprzeczne ze stanem badań (historią). Z drugiej strony wielu historyków uważa za właściwe współdziałanie w umacnianiu narodowej wspólnoty poprzez edukację historyczną i określone praktyki upamiętniania. Pozyskiwania i zabezpieczania świadectw autobiograficznych jest ważnym obszarem działania współczesnych historyków.

Keywords

EN

historiography; collective memory; politics of memory; sites of memory (lieux de mémoire)

• Publisher: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe
• Journal: Filoteknos
• Year: 2021
• Issue: 11
• Pages: 299-314

Dates

published

2021-11-30

Contributors

author

Ruchniewicz Małgorzata

• Uniwersytet Wrocławski

References

• Assmann, A. 2013. Między historią a pamięcią. Antologia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Assmann, J. 2008. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Bachmann, K., Kranz, J. (red.) 1997. Przeprosić za wypędzenie? O wysiedleniu Niemców po drugiej wojnie światowej. Kraków: Znak.
• Bauman, Z. 2018. Retrotopia. Jak rządzi nam przeszłość. Warszawa: PWN.
• Bednarek, S., Korzeniewski, B. (red.) 2014. Polskie miejsca pamięci. Dzieje toposu wolności. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Buras, P., Majewski, P. M. (red.) 2003. Pamięć wypędzonych. Grass, Beneš i środkowoeuropejskie rozrachunki. Warszawa: Fundacja CSM.
• Burszta, W. J. 2013. Kotwice pewności. Wojny kulturowe z popnacjonalizmem w tle. Warszawa: Iskry.
• Carr, E. H. 1999. Historia. Czym jest. Poznań: Zysk i S-ka.
• Czapliński, M., Hahn, H.-J., Weger, T., (Hrsg.) 2005. Schlesische Erinnerungsorte. Görlitz: Neisse Verlag.
• Domańska, E. (red.) 2002. Pamięć, etyka i historia. Anglo-amerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Engelking, B., Grabowski, J. (red.) 2018. Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski. T. 1–2. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów.
• Filipkowski, P. 2010. Historia mówiona i wojna. Doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych. Wrocław:
• Hajnicz, A., Borodziej, W. (red.) 1998. Kompleks wypędzenia. Kraków: Znak.
• Hobsbawm, E. 1992. Ethnicity and nationalism in Europe today. – Antropology Today, 8(1), 3–8.
• Hobsbawm, E. 2008. Wprowadzenie. – Hobsbawm, E. (Ed.), Ranger, T. (Ed.). Tradycja wynaleziona. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Hutton, P. H. 1993. History as an Art of Memory. Hanover–London: University Press of New England.
• Iggers, G. G. 2010. Historiografia XX wieku. Warszawa: PWN.
• Kersten, K. 1971. Historyk twórcą źródeł. – Kwartalnik Historyczny, 78(2), 313–330.
• Kończał, K. (red.) 2014. (Kon)teksty pamięci. Antologia. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Korzeniewski, B. 2010. Transformacja pamięci. Przewartościowania w pamięci przeszłości a wybrane aspekty funkcjonowania dyskursu publicznego o przeszłości w Polsce po 1989 roku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
• Kwiatkowski, P. T. 2012. Kategoria przeszłości w potocznej pamięci zbiorowej. – Hałas, E. (red.). Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości, Kraków:…
• Le Goff, J. 2007. Historia i pamięć. Warszawa: Nomos.
• Leder, A. 2014. Prześniona rewolucja. Ćwiczenia z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Mazurkiewicz, M. 2015. Spór o pamięć. Polityczne następstwa powojennych wysiedleń Niemców w pozimnowojennych relacjach polsko-niemieckich i czesko-niemieckich. Warszawa– Opole: Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski.
• Meier, Ch. 2014. Pamiętanie – wypieranie – zapominanie. – Kończał, K. (red.). (Kon)teksty pamięci. Antologia. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Muchowski, J. 2015. Polityka pisarstwa historycznego. Refleksja teoretyczna Haydena White’a. Warszawa:
• Myśliwski, W. 2018. Traktat o łuskaniu fasoli, Kraków: Znak.
• Najder, Z. i in. (red.) 2014. Węzły pamięci niepodległej Polski. Kraków–Warszawa: Fundacja Węzły Pamięci i Znak.
• Napiórkowski, M. 2016. Powstanie umarłych: Historia pamięci 1944–2014. Warszawa:
• Napiórkowski, M. 2019. Turbopatriotyzm. Wołowiec: Czarne.
• Nijakowski, L. M. 2008. Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.
• Nora, P. 2010. Czas pamięci. – Res Publica Nova, 23(10), 134–141.
• Nora, P. 2014. Jak pisać historię Francji? – Kończał K. (red.). (Kon)teksty pamięci. Antologia. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Nowak, J. 2000. Społeczne reguły pamiętania. Antropologia pamięci zbiorowej. Kraków: Nomos.
• Orłowski, H. 2000. Warmia z oddali. Odpominania. Olsztyn: Borussia.
• Orłowski, H., Sakson, A. (red.) 1996. Utracona ojczyzna. Przymusowe wysiedlenia i przesiedlenia jako wspólne doświadczenia. Poznań: Instytut Zachodni.
• Pomian, K. 2006. Historia – nauka wobec pamięci. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pomian, K. 2011. „Geteiltes Gedächtnis”: Europas Erinnerungsorte als politisches und kulturelles Phänomen. – Weber M. u. a. (Hrsg.). Erinnerungsorte in Ostmitteleuropa. Erfahrungen der Vergangenheit und Perspektiven. Oldenburg: De Gruyter.
• Ricoeur, P. 2007. Pamięć, historia, zapomnienie. Kraków: Universitas.
• Saryusz-Wolska, M., Traba, R. (red.) 2014. Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Sawicka, J. 2015. Oryginalność doświadczenia historycznego w ujęciu Franka Ankersmita. – Folia Philosophica, 33, 169–185.
• Szacka, B. 2006. Czas przeszły, pamięć, mit. Warszawa: Neisse Verlag.
• Szałamow, W. 2019. Opowiadania kołymskie. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis [według wydania elektronicznego].
• Szpociński, A. (red.) 2009. Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Szpociński, A. (red.) 2013. Przeszłość w dyskursie publicznym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Szpociński, A., Kwiatkowski, P. T. 2006. Przeszłość jako przedmiot przekazu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Thompson, P. 2017. The Voice of the Past: Oral History. Oxford: Oxford University Press.
• Topolski, J. 1998. Od Achillesa do Beatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii. Warszawa: RYTM.
• Traba, R., Hahn, H. H. (red.) 2013–2015. Polsko-niemieckie miejsca pamięci. T. 1–4. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Wawrzyniak, J., Kończał, K. 2011. Polskie badania pamięcioznawcze: tradycje, koncepcje, (nie)ciągłości. – Kultura i Społeczeństwo, 55(4), 11–65.
• White, H. 2000. Poetyka pisarstwa historycznego. Kraków: Universitas.
• Wolff-Powęska, A. 2011. Pamięć, brzemię i uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszłości (1945–2010). Poznań: Zysk i S-ka.

Identifiers

DOI

10.23817/filotek.11-22