„Blask” i „cień”. O czasie, przestrzeni i doświadczeniu w drugiej połowie XIX wieku

• Authors: Forajter Wacław

Title variants

EN

“Blask [Shine]” and “Cień [Shadow]”. On Time, Space, and Experience in the Second Half of the 20th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Rozprawa koncentruje się na trzech kategoriach – czasu, przestrzeni i doświadczenia – w kontekście zróżnicowania kulturowego, społecznego, etnicznego oraz geograficznego ziem polskich pod zaborami. Autor rozważa również implikacje płynące z szerokiego zastosowania pojęcia nowoczesności w badaniach nad polską dziewiętnastowiecznością, dochodząc do wniosku, że redukuje ono tę zróżnicowaną przestrzeń do ograniczonego wycinka uwarunkowanego klasowo i przestrzennie. Autor wskazuje także na wielość porządków temporalnych określających życie mieszkańców Polski porozbiorowej oraz modeli tożsamościowych, które determinowały ich wybory życiowe. W zakończeniu, korzystając z „poetyki doświadczenia” Ryszarda Nycza, analizuje fragmenty „Spostrzeżeń nad ludźmi. Szczerych wyznań Massażystki” Jadwigi Marii Strumff i przedstawia wnioski na temat heterogeniczności doświadczenia w drugiej połowie XIX wieku.

EN

The paper focuses on three categories, namely on time, space, and experience, in the context of cultural, social, ethnic, and geographical diversification of the Polish territory under the partitions. The author also considers the implications that arise from a wide application of the term “modernity” in the research in the Polish 19th century, and he concludes that the mentioned term reduces the diversified space to a limited class- and space-conditioned segment. The author also points to the multiplicity of temporal orders defining the lives of post-partition Polish citizens and the identity models that determined their life choices. Towards the end, referring to Ryszard Nycz’s “poetics of experience,” Forajter analyses fragments of Jadwiga Maria Strumff’s “Spostrzeżenia nad ludźmi. Szczere wyznania Massażystki” (“Ideas about People. Honest Confessions of a Masseuse”) to follow with conclusions about heterogeneity of experience in the second half of the 19th century.

Keywords

PL

nowoczesność; modernizacja; doświadczenie; czas; przestrzeń

EN

modernity; modernisation; experience; time; space

• Publisher: Instytut Badań Literackich PAN
• Journal: Pamiętnik Literacki
• Year: 2023
• Volume: 114
• Issue: 2
• Pages: 45-64

Dates

printed

2023-06-25

Contributors

author

Forajter Wacław

• Uniwersytet Śląski, Katowice

Identifiers

ISSN

0031-0514

EISSN

2719-5376

DOI

10.18318/pl.2023.2.3