Retoryka i językoznawstwo – obszary spotkania

• Authors: Artur Mamcarz-Plisiecki

Title variants

EN

Classical rhetoric and modern linguistics: Meeting fields

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest próbą porównania dwóch dziedzin wiedzy: klasycznej retoryki i współczesnej lingwistyki. Dzisiejsi językoznawcy traktują retorykę jako dyscyplinę historyczną i przednaukową. Dla wielu z nich retoryka wydaje się także zbyt normatywna i sformalizowana. Dzieje się tak od reformy artes liberales, dokonanej w renesansie przez Piotra Ramusa (Pierre’a de la Ramée). Retoryka została wtedy ograniczona jedynie do sztuki krasomówczej oraz teorii stylu (stylistyki). W XVIII wieku (tak jak cała humanistyka) została wyrzucona z „ogrodu nauk”. Natomiast w wieku XIX odrzucono ją wraz z całą klasyczną koncepcją sztuki. To wszystko sprawia, że dzisiejsi uczeni raczej nieufnie patrzą na retorykę. Autor artykułu przekonuje tymczasem, że klasyczna retoryka jest dyscypliną nowoczesną i przydatną dla współczesnego językoznawstwa. W konkluzji stwierdza, że w dzisiejszych badaniach nad tekstem retoryka może dać perspektywę ogólną, lingwistyka zaś konieczne uszczegółowienia.

EN

The article is attempt to comparison of two fields of knowledge: classical rhetoric and modern linguistics. Contemporary linguists treat rhetoric as a historical and pre-scientific discipline. Rhetoric also seemed to be too prescriptive and formalized for many theorists. After the reform of artes liberales which was made in Renaissance by Peter Ramus (Pierre de la Ramée) rhetoric was limited only to the art of oratory and theory of style (stylistics). In 18th century rhetoric (like all the humanities) was thrown away from “garden of sciences.” And in 19th century even this classical concept of art was rejected. This is the reason that nowadays many scholars look at rhetoric rather distrustfully. The author of this article argues that classical rhetoric is modern and useful to contemporary linguistics. In conclusion the author suggests that in discourse studies rhetoric should be understood as a general frame for next detailed researches.

Keywords

PL

retoryka; językoznawstwo; semantyka; pragmatyka; teoria komunikacji

EN

rhetoric; linguistics; semantics; pragmatics; theory of communication

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2018
• Volume: 66
• Issue: 6: Językoznawstwo
• Pages: 111-135

Contributors

author

Artur Mamcarz-Plisiecki

• Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

References

• Anusiewicz J.: Lingwistyka kulturowa: zarys problematyki, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1994.
• Austin J.: Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, przeł., wstępem i przypisami opatrzył oraz skorowidze sporządził B. Chwedeńczuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1993.
• Gramatyka komunikacyjna, red. A. Awdiejew, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN 1999.
• Awdiejew A.: Komunikatywizm – nowe horyzonty badań nad językiem, w: Język a komunikacja. Zbiór referatów z konferencji: „Język trzeciego tysiąclecia”, t. 1, red. G. Szpila, Kraków: Krakowskie Towarzystwo Popularyzowania Wiedzy o Komunikacji Językowej „Tertium” 2000, s. 15-23.
• Awdiejew A.: Komunikatywizm (perspektywa metodologiczna badań lingwistycznych), w: Język w komunikacji, t. 1, red. G. Habrajska, Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej 2001, s. 23-29.
• Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S.: Tekstologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2009.
• Bartmiński J., Tokarski R.: Definicja semantyczna: czego i dla kogo?, w: O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, J. Tokarski, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1993, s. 47-61.
• Bogołębska B.: Stylistyka retoryczna pozaliterackich form wypowiedzi. Wybrane aspekty problemu, w: Stylistyka a pragmatyka, red. B. Witosz, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2001, s. 139-151.
• Bonheim H.: Retoryka klasyczna dziś, przeł. K. Biskupski, „Teksty” 1976, nr 4-5, s. 177-198.
• Bronk A.: [hasło:] Filozofia języka, w: Leksykon filozofii klasycznej, red. J. Herbut, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1997, s. 219-220.
• Cichocka H., Lichański J.Z.: Zarys historii retoryki. Od początku do upadku cesarstwa bizantyńskiego, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1995.
• Curtius E.: Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przeł. A. Borowski, Kraków: Universitas 1997.
• Dascal M., Gross A.G.: The Marriage of Pragmatics and Rhetoric, „Philosophy and Rhetoric” 32 (1999), no. 2, s. 107-130.
• Dąmbska I.: Wprowadzenie do starożytnej semiotyki greckiej. Studia i teksty, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1984.
• Dobrzyńska T.: Tekst. Próba syntezy, Warszawa: Instytut Badań Literackich 1993.
• Dołęga J.M.: Znak – język – symbol. Z podstawowych zagadnień komunikacji, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1991.
• Douglass R.B.: Arystotelesowska koncepcja komunikacji retorycznej, „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 1, s. 203-210.
• Dubois J., Edeline F., Klinkenberg J.M., Minguet Ph., Pire F., H. Trinon: Rhétorique générale par le groupe μ, (seria: Langue e Language), Paris: Larousse 1970.
• Duszak A.: Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1998.
• Eemeren V.F.H.: The Study of Argumentation as Normative Pragmatics, „TEXT. An interdisciplinary journal for the study of discourse” 10 (1990), no. 1/2, s. 37-44.
• Fife J.: Funkcjonalizm jako szkoła językoznawcza, w: Noam Chomsky: inspiracje i perspektywy, red. H. Kardela, Z. Muszyński, Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej Uniwersytetu Warszawskiego 1991, s. 183-188.
• Gajda S.: Językoznawstwo na rozdrożu?, w: Nowe czasy, nowe języki, nowe (i stare) problemy, red. E. Jędrzejko, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 1998, s. 11-19.
• Genette G.: Figury, przeł. W. Krzemień, „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 2, s. 295-306.
• Głowiński M.: Wprowadzenie [do cyklu przekładów pt. „Retoryka dawniej i dziś”], „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 1, s. 201-202.
• Górny W.: Struktura tekstu na tle struktury języka, w: Problemy teorii literatury, red. H. Markiewicz, t. 1, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1987, s. 55-68.
• Grabias S.: Język w zachowaniach społecznych, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej 2003.
• Grzegorczykowa R.: Kognitywne ujęcie znaczenia a problem realizmu filozoficznego, „Język a kultura” 8 (1992), s. 37-41.
• Grzegorczykowa R.: Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2001.
• Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne 1996.
• Jaroszyński P.: Elementy retoryki klasycznej, w: Wprowadzenie do filozofii, red. M.A. Krąpiec, S. Kamiński, Z.J. Zdybicka, A. Maryniarczyk, P. Jaroszyński, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1999, s. 597-642.
• Kaczmarkowski M.: Retoryka (starożytna) – możliwa podstawa nauk humanistycznych, w: Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne 1996, s. 95-105.
• Kalisz R.: Pragmatyka językowa, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1993.
• Kamiński S.: Metoda i język, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1994.
• Kardela H.: Ogdena i Richardsa trójkąt uzupełnieniowy, czyli co bada gramatyka kognitywna, w: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej 1999.
• Korolko M.: Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa: Wiedza Powszechna 1990.
• Korolko M.: Retoryka i erystyka dla prawników, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze PWN 2001.
• Korżyk K.: Język i gramatyka w perspektywie „komunikatywizmu”, w: Gramatyka komunikacyjna, red. A. Awdiejew, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN 1999, s. 14.
• Krąpiec M. A.: Język i świat realny, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL1985.
• Lachmann R.: Retoryka a kontekst kulturowy, przeł. W. Bialik, „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 2, s. 257-273.
• Lausberg H.: Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, przeł. opracował i wstępem poprzedził A. Gorzkowski, Bydgoszcz: Homini 2002.
• Leśniak K.: Wstęp [do:] Arystoteles, Topiki, Warszawa: PWN 1978.
• Lewicki A.M.: Językoznawstwo polskie w XX wieku, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001, s. 619-656.
• Lichański J.Z.: Retoryka: od renesansu do współczesności – tradycja i innowacja, Warszawa: DiG 2000.
• Man P. de: Retoryka tropów (Nietzsche), przeł. A. Przybysławski, „Teksty Drugie” 1999 nr 4, s. 193-205.
• Marchewka F.S.: Semiotyka. Zarys teorii i jej rozwoju, Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo CALVARIANUM 1996
• Marciszewski W.: Logika z retorycznego punktu widzenia, Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej Uniwersytetu Warszawskiego 1991.
• Maryniarczyk A.: Dlaczego język naturalny w filozofii?, http://ptta.pl/pef (dostęp: czerwiec 2017).
• Mayenowa M.R., Werpachowska A.: O sentencji jako początku utworu lirycznego, w: Teoria tekstu. Zbiór studiów, red. T. Dobrzyńska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1986, s. 9-16.
• Muszyński Z.: Indywidualizm w ujmowaniu języka i kultury jako konsekwencja kognitywizmu, „Etnolingwistyka” 98 (1997), nr 9/10, s. 25-49.
• Paveau M-A., Sarfati G.-É.: Wielkie teorie językoznawcze. Od językoznawstwa historyczno-porównawczego do pragmatyki, przeł. I. Piechnik, Kraków: Avalon 2009.
• Perelman Ch.: Logika prawnicza. Nowa retoryka, przeł. T. Pajor, Warszawa: PWN 1984.
• Pisarek W.: Retoryki dziś w Polsce, „Zeszyty Prasoznawcze” 1999, nr 3-4, s. 112-117.
• Pisarkowa K.: Rozważania o argumentacji w języku naturalnym, „Polonica” 3 (1977), s. 79-88.
• Podbielski H.: Współczesne kierunki retoryczne na tle starożytnej retoryki greckiej, w: Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne 1996, s. 77-94.
• Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. Z. Polański, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1999.
• Reale G.: Historia filozofii starożytnej, t. II: Platon i Arystoteles, przeł. I. Zieliński, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1996.
• Richards I.A.: The Philosophy of Rhetoric, New York: Oxford University Press 1965.
• Rusinek M.: Czy retoryki można uczyć?, „Nowa Polszczyzna” 1998, nr 3, s. 28-32.
• Stanosz B.: Logika języka naturalnego, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne 1999.
• Stefańczyk A.: Teoretyczne założenia Retoryki Arystotelesa, w: Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne 1996, s. 35-49.
• Szubka T.: [hasło:] Filozofia analityczna, w: Leksykon filozofii klasycznej, red. J. Herbut, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1997, s. 204-209.
• Szumska D.: W poszukiwaniu standardów semantycznych, w: Gramatyka komunikacyjna, red. A. Awdiejew, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN 1999, s. 69-86.
• Todorov T.: Tropy i figury, przeł. W. Krzemień, „Pamiętnik Literacki” 68 (1977), z. 2, s. 275-293.
• Vickers B.: The Atrophy of Modern Rhetoric, Vico to De Man, „Rhetorica” 1988, no. 1, s. 21-56.
• Werpachowska A.: Retoryka jako sposób myślenia o tekście, „Pamiętnik Literacki” 81 (1990), s. 119-130.
• Zdunkiewicz-Jedynak D.: Akty mowy, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001, s. 269-280.
• Zgółka T.: Język. Kompetencja. Gramatyka. Studium z metodologii lingwistyki, Poznań–Warszawa: PWN 1980.
• Ziomek J.: O współczesności retoryki, w: Teoretycznoliterackie tematy i problemy, red. J. Sławiński, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1986, s. 93-108.
• Ziomek J.: Retoryka opisowa, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1986.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2018.66.6-7