Ledniccy loricati. Luksusowe elementy rzędu końskiego z Ostrowa Lednickiego i okolic

• Authors: Gardeła Leszek

Title variants

The Loricati of Lednica. Luxurious Riding Gear from Ostrów Lednicki and its Vicinity

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Archaeological excavations on Ostrów Lednicki and its immediate vicinity have led to the discovery of an impressive array of early medieval artefacts related to the sphere of war. Among them are different kinds of weapons such as swords, spearheads, and axes, as well as elements of protective equipment, including a conical helmet and a complete chainmail shirt. The corpus of artefacts related to warriors and warfare also includes riding gear in the form of spurs, stirrups, and bridle parts. Although over the last several decades archaeologists have devoted considerable attention to the aforementioned weapons, relatively little has been said about the role of equestrian warriors on Ostrów Lednicki as well as the gear they used. Therefore, the goal of this paper is to cast new light on riding equipment from this important site by re-evaluating some of the former ideas concerning luxurious specimens found in the course of underwater excavations, as well as presenting and analysing the latest finds obtained as a result of the ongoing ‘Lednica Project’. The opening sections of the paper focus on a number of ‘iconic’ elements of riding equipment discovered on Ostrów Lednicki. These include an iron cheekpiece, a fragmentarily preserved cheekpiece made of copper alloy with a zoomorphic motif, two stirrups lavishly decorated with silver and copper inlay, as well as cross-shaped distributors. The iron cheekpiece from Ostrów Lednicki was formerly believed to originate from Scandinavia. In light of our current state of knowledge, however, this interpretation is unjustifi ed. Iron cheekpieces were broadly used in early medieval Europe, including Scandinavia, Germany, Poland and other localities. Over the last decade or so, a number of cheekpieces representing various types have been identified in Greater Poland and Pomerania, leading to the conclusion that these elements of riding equipment were produced locally and probably belonged to Slavic riders. In light of the above, there is no reason whatsoever to consider the iron cheekpiece as an ‘import’. Another cheekpiece from Ostrów Lednicki – in this case made of copper alloy – was also wrongly interpreted as a foreign object by previous researchers. Its discoverers believed it stemmed from eastern Europe (Rus’), but in light of new analyses and recently published analogies from Greater Poland and Pomerania, as well as the characteristic decoration (originally portraying two bird-like creatures with snake tails), it is now clear that the specimen in question was manufactured in the local cultural milieu. Th e fantastic beast motif probably held symbolic significance, and in terms of its stylistic features it can be regarded as representing the Western Slavic animal style. The misleading tendency to label luxurious riding equipment discovered in Poland as stemming from non-Slavic cultural contexts pertains also to two stirrups from Ostrów Lednicki. Both specimens were formerly regarded as originating from Scandinavia or Baltic lands, even though no direct parallels exist in those areas. In light of new investigations conducted in the present paper, however, it is clear that the stirrups represent types that were widely used across Europe, which means that it is impossible to pin down the exact place of their origin using just typological criteria. Nevertheless, their characteristic decorative features – which in both cases include schematic snake motifs (with stylistic and semantic parallels in the early medieval archaeological material from Poland) – demonstrate unequivocally that they were decorated in line with the principles of the Western Slavic animal style. Given this, it is justified to reinterpret them as items of local manufacture. The last reinterpretation discussed in the opening sections of the present paper pertains to small cross-shaped items made of copper alloy. Previously, these objects were regarded as crosses and viewed in the context of religious transformations that took place in Poland in the tenth and eleventh centuries. New analyses of the overall form, size and material qualities of the said specimens – as well as an investigation of their various parallels from other sites – indicates that rather than viewing them as Christian crosses, they should be seen as parts of riding equipment. Most likely their purpose was to connect and/or distribute straps of the horse bridle. After a revaluation of former ideas concerning early medieval equestrian equipment discovered on Ostrów Lednicki and demonstrating that the majority of the finds ought to be regarded as stemming from the local Slavic milieu, the following part of the present paper focuses on a number of previously unpublished items related to horse riding equipment and presents new specimens discovered in the course of the ‘Lednica Project’. Among them is a cross-shaped strap distributor of the ‘Lutomiersk type’, a square shaped bridle mount, a nomadic strap distributor, four elongated strap mounts, and a fragmentarily preserved cheek piece. Despite its poor state of preservation, the cross-shaped strap distributor from the ‘Lednica Project’ ought to be regarded as a very interesting object. Two identical specimens were discovered in 1949 in a lavishly furnished inhumation grave in the cemetery of Lutomiersk in Central Poland – the cross shaped distributors were part of a luxurious bridle with an iron bit and copper alloy cheekpieces carrying zoomorphic designs (interestingly, the designs are very similar to those seen on one of the aforementioned stirrups from Ostrów Lednicki). Apart from Lutomiersk, one further specimen of exactly the same type was discovered in Czermno in south-east Poland. The characteristic decoration of all these distributors, as well as their find-contexts, leave no doubt that they ought to be seen as artefacts of Slavic manufacture. The square shaped mount discovered in the course of the ‘Lednica Project’ is decorated with four symmetrically-distributed palmette motifs. Like the item described above, it was probably originally part of a horse bridle. Three identical specimens are known from the early medieval stronghold at Giecz, which strongly suggest that they were all produced locally. Regardless of the fragmentary nature of the nomadic strap distributor, it is possible to reconstruct its original appearance using analogous finds from the nearby cemetery at Dziekanowice and from Stargard. Similar items are also known from funerary contexts in Ukraine and Lithuania, strongly suggesting that the origin of this type of distributor is in eastern Europe. The specimen from Ostrów Lednicki may have, perhaps, belonged to an eastern equestrian warrior who came on some kind of mission to the Piast State, but it may also have belonged to someone else who simply travelled through these areas. It is interesting, however, that excavations in Greater Poland have yielded two finds of this kind, suggesting that this area’s contacts with the East may have been stronger and more diverse than previously thought. Although the four elongated strap mounts discovered in the course of the ‘Lednica Project’ are unique, they share formal and stylistic similarities with other mounts found in Greater Poland and Pomerania. Two of these specimens are made of iron and inlaid with silver and copper, while the other two are made of copper alloy (one is cut from a sheet of metal and the other is cast). Most likely all of these artefacts were originally part of horse bridles. The last find discussed in the present paper survives in the form of a very small copper alloy fragment the surface of which is decorated with angular lines flanking a centrally-placed circle motif. The shape of this specimen is reminiscent of copper alloy cheekpieces known from a number of localities in Greater Poland and Pomerania, and it is thus very likely that it was originally indeed a cheekpiece. The final sections of the present paper explore the symbolic qualities of selected elements of riding equipment in the Western Slavic world, specifically in the Piast State. Using Howard Williams’ theory of ‘material citation’, it is argued that the creators of some of the most luxurious specimens consciously employed similar decorative motifs (which are sometimes schematised) with the intention to communicate meanings associated with the sphere of pre-Christian belief. For instance, the ornaments on the ‘Lutomiersk type’ cross-shaped strap distributors correspond closely with those seen on the square-shaped mount, as well as those on kaptorgas (amulet boxes) from Borucin and Gdańsk. They all appear to portray birds flying in four cardinal directions. Due to the fact that in Slavic folklore birds played prominent roles in the process of the world’s creation, the said motif may have had mythological and/or cosmological significance. In conclusion, apart from analysing new and previously unseen material, this paper has revisited and reinterpreted former misleading claims concerning luxurious riding equipment from Ostrów Lednicki and opened new paths for a better understanding of its origin, purpose, and symbolic significance. It is hoped that these revaluations will help future scholars in correctly identifying archaeological finds associated with Slavic equestrian warriors and in weaving a more complete and diverse image of early medieval warfare in the Piast State and beyond.

Keywords

PL

Słowianie Zachodni,; Ostrów Lednicki,; Polska,; wczesne średniowiecze,; epoka wikingów,; wyposażenie jeździeckie,; elity

EN

Western Slavs,; Ostrów Lednicki,; Poland,; early Middle Ages,; Viking Age,; riding gear,; elites

• Publisher: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
• Journal: Studia Lednickie
• Year: 2024
• Pages: 137-187

Dates

published

2024

Contributors

author

Gardeła Leszek

• Institut für Vor- und Frühgeschichtliche Archäologie und Provinzialrömische Archäologie Ludwig-Maximilians-Universität München

• https://orcid.org/0000-0003-2913-4718

References

• Banaszak D., Tabaka A. 2017. Znalezisko brązowej pobocznicy wędzidła z Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie”, t. 16, s. 69-79.
• Bartmiński J., Kielak O., Niebrzegowska-Bartmińska S. 2015. Dlaczego wąż nie ma nóg? Zwierzęta w ludowych przekazach ustnych, Materiały Etnolingwistyczne, t. 2, Lublin.
• Bertašius M. 2009. Marvelė, Bd. 2: Ein Bestatungsplatz mit Pferdegräbern, Kaunas.
• Bogacki M. 2007. Przemiany w wojskowości polskiej od połowy X wieku do 1138 roku. Kształt i organizacja armii, Toruń.
• Bojarski J. 2020. Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu, Mons Sancti Laurentii, t. 9, Toruń.
• Brather S. 2008. Archäologie der westlichen Slawen: Siedlung, Wirtschaft und Gesellschaft im früh- und hochmittelalterlichen Ostmitteleuropa, Ergänzungsbände zum Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, t. 61, Berlin.
• Brøndsted J. 1936. Danish Inhumation Graves of the Viking Age. A Survey, „Acta Archaeologica”, t. 7, s. 81-228.
• Brzostowicz M. 2002. Bruszczewski zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu, Prace Komisji Archeologicznej PTPN, t 22, Bibliotheca Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 10, Poznań.
• Drozd-Lipińska A. 2011. Wczesnośredniowieczny pierścionek typu Orszymowice z Kałdusa ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu, „Slavia Antiqua”, t. 52, s. 139-153.
• Dzieduszycki W., Sawicka J. (red.) 2023. Kruszwica wczesnośredniowieczna, Origines Polonorum, t. 16, Warszawa.
• Ganszyniec R. 1922. O koronach żmijowych, „Lud”, t. 21 (1), s. 228-232.
• Gardeła L. 2014. Scandinavian Amulets in Viking Age Poland, Collectio Archaeologica Ressoviensis 33, Rzeszów.
• Gardeła L. 2017. Bad Death in the Early Middle Ages: Atypical Burials from Poland in a Comparative Perspective, Collectio Archaeologica Ressoviensis, t. 36, Rzeszów.
• Gardeła L. 2018. Lutomiersk Unveiled. The Buried Warriors of Poland, „Medieval Warfare”, t. 8 (3), s. 42-50.
• Gardeła L. 2019. Czy w Polsce są groby wikingów? Skandynawskie praktyki pogrzebowe na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu, [w:] Wikingowie w Polsce? Zabytki skandynawskie z ziem polskich, red. M. Bogacki, A. Janowski, Ł. Kaczmarek, Collectio Cathalogorum Gnesnensium 1, Gniezno, s. 155-264.
• Gardeła L. 2022. Miano bestii: Zachodniosłowiańska figurka „konika” z duńskiej Wyspy Mon i jej analogie, [w:] W świecie bogów, ludzi i zwierząt. Studia ofiarowane Profesorowi Leszkowi Pawłowi Słupeckiemu, red. M. Dzik, R. Gogosz, J. Morawiec, L. Poniewozik, Rzeszów, s. 357-384.
• Gardeła L. 2022. Skandinavere og slaver i vikingernes verden. En kort historie om kulturel interaktion / Scandinavians and Slavs in the Viking Age: A Short History of Cultural Interaction, [w:] Magt og guld – Vikinger i ost / Power and Gold – Vikings in the East, red. M. Ravn, C. Lindblom, Strandbygaard, s. 78-97.
• Gardeła L. 2024. The Vikings in Poland, Routledge Archaeologies of the Viking World, London and New York.
• Gardeła L. 2024. Metal, bestie i elity. Zachodniosłowiański styl zwierzęcy u brzegów jeziora Lednica, „Studia Lednickie”, t. 23, s. 65-135.
• Gardeła L. [w druku: a] Western Slavic Cremation Practices: Past Work, Current Perspectives and Future Directions, [w:] Cremation in the Early Middle Ages, red. F. Lippok, H. Williams, Leiden.
• Gardeła L. [w druku: b] Brood of Vipers: Western Slavic Warriors and their Equipment in Viking Age Denmark, [w:] Show me Yours, and I’ll Show you Mine: Weapons and Riding Gear in the First Millennium, red. T. Borake, M.D. Jessen, Turnhout.
• Gardeła L. [w druku: c] Slavic Metal. Foreign Paraphernalia in Viking Age Denmark, [w:] Viking Things: Objects and Agency in Viking Culture, red. D. Hahn, V. Höfig, Ergänzungsbände zum Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, Berlin-New York.
• Gardeła L. [w druku: d]. The Lost Art of the Piast State. A Preliminary Study of the Animal Style in Early Medieval Poland, [w:] Between East and West, red. P. Pranke, Leiden.
• Gardeła L., Borake T. [w druku]. The Spur Goad from Herslev. Tracing the Legacy of a Western Slavic Rider in Viking Age Denmark, „Fornvännen”, t. 120 (2).
• Gardeła L., Kajkowski K. 2021. Slavs and Snakes. Material Markers of Elite Identity in Viking Age Poland, „European Journal of Archaeology”, t. 24 (1), s. 108-130.
• Gardeła L., Kajkowski K. 2021. Slawische Krieger in der Wikingerwelt, [w:] Die Wikinger. Seeräuber und Krieger im Licht der Archäologie, red. M.S. Toplak, Archäologie in Deutschland Sonderheft , t. 20, Darmstadt, s. 29-38.
• Gardeła L., Kajkowski K. 2023. Riders on the Storm. Decorative Horse Bridles in the Early Piast State and Pomerania, [w:] Animals and Animated Objects in the Early Middle Ages, red. L. Gardeła, K. Kajkowski, New Approaches in Archaeology, t. 1, Turnhout, s. 159-192.
• Gardeła L., Kajkowski K., Ratajczyk Z. 2019. Ostrogi zoomorficzne z Ciepłego. Zachodniosłowiański model kosmosu?, „Pomorania Antiqua”, t. 28, s. 65-152.
• Gardeła L., Kajkowski K., Ratajczyk Z., Wadyl S. 2019. Oporządzenie jeździeckie i elementy rzędu końskiego, [w:] Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim, red. S. Wadyl, Gdańsk, s. 139-164.
• Gossler N. 2011. Reiter und Ritter. Formenkunde, Chronologie, Verwendung und gesellschaft liche Bedeutung des mittelalterlichen Reitzubehörs aus Deutschland, Beiträge zur Urund Frühgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns, Bd. 49, Schwerin.
• Górecki J. 2001. Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 7, Lednogóra.
• Górecki J. 2001. Waffen und Reiterausrüstungen von Ostrów Lednicki – Zur Geschichte des frühen polnischen Staates und seines Heeres, „Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters”, t. 29, s. 41-86.
• Górecki J., Kujawa W., Wyrwa A.M. (red.). 2016. Ostrów Lednicki. Wyspa piastowskich władców, Dziekanowice-Lednica.
• Hensel-Moszczyńska B. 1983. Wyroby z miedzi i jej stopów z wczesnośredniowiecznej Kruszwicy, „Slavia Antiqua”, t. 28, s. 127-221.
• Hilczerówna Z. 1956. Ostrogi polskie z X-XIII wieku, Wydział Historii i Nauk Społecznych, Prace Komisji Archeologicznej PTPN, t. 2, z. 2, Poznań.
• Janowski A. 2016. Wczesnośredniowieczne okucie rzemieni uzdy ze Stargardu, „Stargardia”, t. 11, s. 213-220.
• Jażdżewski K. 1951. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lutomiersku pod Łodzią w świetle badań z r. 1949, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 1949 (1), s. 91-191.
• Kara M. 1992. Siły zbrojne Mieszka I. Z badań nad składem etnicznym, organizacją i dyslokacją drużyny pierwszych Piastów, „Kronika Wielkopolski”, t. 62 (3), s. 33-47.
• Karo S. 2021. Horse Equipment in the Early Middle Ages. Evidence from Slovenia, [w:] Horse and Rider in the Late Viking Age. Equestrian Burial in Perspective. Papers from a Conference. Skanderborg 27-28th of June 2019, red. A. Pedersen, M. Schifter-Bagge, Aarhus, s. 192-209.
• Karpińska K. 2016. Uzbrojenie z IX – XI wieku z terenu północno-zachodniej Polski w kontekście wodnym, Rzeszów (maszynopis pracy magisterskiej przechowywanej w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego).
• Kaszubkiewicz A., Wrzesiński J., Górecki J., Tabaka A. 2002. Ostrów Lednicki, Bydgoszcz.
• Kaźmierczak R. 2014. Elementy rzędu końskiego i oporządzenia jeździeckiego, [w:] Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. 2: Mosty traktu poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych prowadzonych w latach 1986-2003), red. A. Kola, G. Wilke, Kraków, s. 139-152.
• Kirpičnikov A.N. 1973. Snarâženie vsadnika i verhogo konâ na Rusi v IX-XIII vv., Arheologiâ SSSR. Svod arheologieeskihistoenikov, E1-36, Leningrad.
• Kleingärtner S. 2013. Neighbours along the Southern Baltic Coast, [w:] Viking, red. G. Williams, P. Pentz, M. Wemhoff , Copenhagen, s. 160-161.
• Kola A., Wilke G. 2000. Mosty sprzed tysiąca lat. Archeologiczne badania podwodne przy rezydencji pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim, Toruń.
• Kollinger K. 2014. Polityka wschodnia Bolesława Chrobrego (992-1025), Wrocław.
• Kostrzewski B. (red.). 1939. Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk. Biblioteka Prehistoryczna, t. 4, Poznań.
• Kostyrko M., Kowalczyk A., Żuk L. 2019. Projekt Lednica „Razem dla ratowania zabytków”. Sprawozdanie za rok 2018, „Studia Lednickie”, t. 18, s. 323-333.
• Kotowicz P.N. 2014. Topory wczesnośredniowieczne z ziem polskich. Katalog źródeł, Collectio Archaeologica Ressoviensis, t. 30, Rzeszów.
• Kotowicz P.N. 2018. Early Medieval Axes from the Territory of Poland, Moravia Magna, Seria Polona, t. 5, Kraków.
• Kowalska A.B. 2016. Skórzane elementy stroju w pochówkach na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Bodzi, [w:] Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, red. A. Buko, Warszawa, s. 253-264.
• Kóčka-Krenz H. 1998. The Northwestern Slavonic Finger-rings of Orszymowice Type in the Early Middle Ages, [w:] Studien zur Archäologie des Ostseeraumes. Von der Eisenzeit zum Mittelalter. Festschrift für Michael Müller-Wille, red. A. Wesse, Neumünster, s. 555-560.
• Krysztofiak T. 2011. Terra Sancta. Giecz w monarchii piastowskiej, Dominowo.
• Krzyszowski A. 1992. Wstępne wyniki badań archeologicznych na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku szkieletowym z X/XI wieku w miejscowości Sowinki, gm. Mosina, woj. poznańskie, stanowisko 23A, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 1, s. 83-102.
• Krzyszowski A. 1995. Ein reiches Gräberfeld aus dem 10./11. Jh. in Sowinki bei Poznań, „Slavia Antiqua”, t. 36, s. 49-72.
• Krzyszowski A., Krause E. 1998. Odważnik i ozdobne okucie z wczesnośredniowiecznej osady z końca XI – 1. połowy XIII wieku ze stanowiska 7 w Turowie, gm. Szczecinek, w województwie koszalińskim, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, red. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, s. 292-303.
• Kucypera P., Pydyn A., Popek M., Lewek K. 2021. Technologia wykonania miecza i czekana odnalezionych w reliktach mostu prowadzącego na wyspę Ledniczkę na jeziorze Lednica w świetle badań archeometalurgicznych, „Studia Lednickie”, t. 20, s. 99-123.
• La Baume W. 1926. Die Wikinger in Ostdeutschland, „Volk und Rasse”, t. 1 (2), s. 91-99.
• Lászlo R. (red.). 2014. The Era of the Hungarian Conquest. Permanent Exhibition of the Hungarian National Museum, Budapest.
• Malinowska M. 1961. Badania na stanowisku Ostrów Tumski 17 w Poznaniu w latach 1953-1954, [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, t. 3, red. W. Hensel, Wrocław-Warszawa, s. 7-95.
• Moździoch S. 2016. From a Tribe to a State, [w:] The Past Societies 5: Polish Lands from the First Evidence of Human Presence to the Early Middle Ages. 500 AD – 1000 AD, red. M. Trzeciecki. Warszawa, s. 123-168.
• Nadolski A. 1954. Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis, nr 3, Łódź.
• Nadolski A. 1959. Uzbrojenie, [w:] Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T., Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzią, Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis, nr 7, Łódź, s. 42-69.
• Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T. 1959. Cmentarzysko z XI w. w Lutomiersku pod Łodzią, Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis, nr 7, Łódź.
• Orlov R.S. 1984. Pivničnopričornomors’kij centr hudožn’oi metaloobrobki u X-XI st., „Arheologiâ”, t. 47, s. 24-44.
• Pankiewicz A. 2023. Wrocław. Gród na Ostrowie Tumskim we wczesnym średniowieczu, Origines Polonorum, t. 18, Warszawa-Wrocław.
• Pawlak E., Pawlak P. 2015. Serce miasta jest po prawej stronie. Archeologia o przeszłości poznańskiej Śródki i Ostrówka, Poznań.
• Pawlak E., Pawlak E. 2019. Pozostałe kategorie źródeł ruchomych na stanowisku 2 w Dąbrówce, [w:] Dwa grody nad Wirynką. Dąbrówka, stanowiska 1 i 2, woj. wielkopolskie, red. M. Szmyt, P. Pawlak, Bibliotheca Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 25, Poznań, s. 325-345.
• Pedersen A. 1997. Weapons and Riding Gear in Burials – Evidence of Military and Social Rank in 10th Century Denmark?, [w:] Military Aspects of Scandinavian Society in a European Perspective, AD 1–1300, red. A.N. Jorgensen, B.L. Clausen, Copenhagen, s. 123-135.
• Pedersen A. 2002. Scandinavian Weaponry in the Tenth Century: The Example of Denmark, [w:] A Companion to Medieval Arms and Armour, red. D. Nicolle, Woodbridge, s. 25-35.
• Pedersen A. 2014. Dead Warriors in Living Memory. A Study of Weapon and Equestrian Burials in Viking-Age Denmark, AD 800-1000, Publications from the National Museum. Studies in Archaeology and History, t. 20:1, cz. 1 (Text) Jelling Series, Copenhagen.
• Pedersen A. 2014. Dead Warriors in Living Memory. A Study of Weapon and Equestrian Burials in Viking-Age Denmark, AD 800-1000, Publications from the National Museum. Studies in Archaeology and History, t. 20:1, cz. 2 (Catalogue) Jelling Series, Copenhagen.
• Pedersen A., Schifter Bagge M. (red.). 2021. Horse and Rider in the Late Viking Age. Equestrian Burial in Perspective. Papers from a Conference. Skanderborg 27-28th of June 2019, Aarhus.
• Perls H. 1937. Wąż w wierzeniach ludu polskiego, Lwów.
• Pletnëva S.A. 2003. Kočevniki južnorusskih stepej v epohu srednevekov’â (IV-XIII veka), Voronež.
• Poláček L., Pavel K. (red.) 2019. Bewaffnung und Reiterausrüstung des 8. bis 10. Jahrhunderts in Mitteleuropa. Waffenform und Waffenbeigaben bei den mährischen Slawen und in der Nachbarländern, Internationale Tagungen in Mikulčice, t. 9, Brno.
• Posselt N., Szczepanik P. 2017. Zoomorphe Applikationen und Darstellungen auf slawischen Schläfenringen im nördlichen westslawischen Raum, [w:] Religion und Gesellschaft im nördlichen westslawischen Raum. Beiträge der Sektion zur slawischen Frühgeschichte der 22. Jahrestagung des Mittel- und Ostdeutschen Verbandes für Altertumsforschung in Chemnitz, 29.-31. März 2016, red. F. Biermann, T. Kersting, A. Klammt, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas, t. 82, Langenweissbach, s. 193-220.
• Raffield B., Greenlow C., Price N., Collard M. 2016. Ingroup Identification, Identity Fusion and the Formation of Viking Warbands, „World Archaeology”, t. 48, s. 35-50.
• Ratajczyk Z., Gardeła L., Kajkowski K. 2017. The World on a Spur: Unravelling the Cosmology of the Pagan Slavs / Świat na ostrodze. Odkrywanie kosmologii pogańskich Słowian, [w:] Book of Abstracts. Animals and Animated Objects in Past Societies / Książka abstraktów. Zwierzęta i ożywione przedmioty w dawnych kulturach. III International Interdisciplinary Meetings Motifs through the Ages / III Międzynarodowe Spotkania Interdyscyplinarne Motywy Przez Wieki, red. L. Gardeła, K. Kajkowski, Bytów, s. 33-42.
• Rauhut L. 1955. Wczesnośredniowieczny skarb ze wsi Borucin, pow. Aleksandrów Kujawski, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 22 (1), s. 55-64.
• Sankiewicz P., Wyrwa A.M. (red.). 2013. Topory średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza / Medieval Axes from Lednica Holm and Giecz, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 27, seria B1. Fontes, t. 2, Lednica.
• Sankiewicz P., Wyrwa A. M. (red.). 2018. Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 38, seria B1, Fontes, t. 1, Lednica.
• Sikora J. 2023. Horses and Burial Rites in the Early Piast State and Pomerania, [w:] Animals and Animated Objects in the Early Middle Ages, red. L. Gardeła, K. Kajkowski, New Approaches in Archaeology, t. 1, Turnhout, s. 127-158.
• Sikora J. 2023. Uwagi na temat chronologii cmentarzyska w Lutomiersku, [w:] Początki obrządku szkieletowego na ziemiach polskich w okresie średniowiecza, red. D. Błaszczyk, A. Buko, Warszawa, s. 107-127.
• Szyjewski A. 2003. Religia Słowian, Mała Biblioteka Religii, Kraków.
• Świętosławski W. 1990. Strzemiona średniowieczne z ziem Polski, Łódź.
• Tabaka A., Malarczyk D., Illisch P. 2022. Nowe znaleziska skarbów i monet wczesnośredniowiecznych pozyskane w trakcie badań powierzchniowych prowadzonych w pobliżu Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie”, t. 21, s. 165-237.
• Tokarski W. 2000. Militaria – broń miotająca, obuchowa i drzewcowa oraz elementy rzędu końskiego i oporządzenia jeździeckiego, [w:] Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim. Tom I. Mosty traktu gnieźnieńskiego, red. Z. Kurnatowska, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 5, Lednica-Toruń, s. 77-103.
• Tomiccy J.R. 1975. Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa.
• Tomicki R. 1974. Żmij, Żmigrody, Wały Żmijowe. Z problematyki religii przedchrześcijańskich Słowian, „Archeologia Polski”, t. 19 (2), s. 483-508.
• Tomicki R. 1976. Słowiański mit kosmogoniczny, „Etnografia Polska”, t. 20 (1), s. 47-95.
• Tomicki R. 1979. Ludowa kosmogonia dualistyczna Słowian w świetle samojedzkich mitów stworzenia, „Etnografia Polska”, t. 23 (2), s. 169-184.
• Tomicki R. 1982. Żmij, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 7: Y-Ż i suplementy. Część pierwsza, red. G. Labuda, Z. Stieber, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, s. 256-258.
• Ulrich, J. 2016. Der Schulzenwerder bei Babke im südlichen Landkreis Mecklenburgische Seenplatte – Ein slawischer Hauptort und seine bemerkenswerten Funde, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern Beiheft ”, t. 15, s. 7-48.
• Walicki M., (red.). 1971. Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. 1: Dzieje Sztuki Polskiej, Warszawa.
• Wiklak H. 1960. Cmentarzysko z XII i XIII w. w Poddębicach, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, t. 5, s. 183-207.
• Wilke G. 2006. Próba interpretacji podwodnych odkryć militariów przy rezydencji pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim, [w:] Świat Słowian wczesnego średniowiecza, red. M. Dworaczyk, A. B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski, Szczecin-Wrocław, s. 443-455.
• Williams H. 2016. Citations in Stone: The Material World of Hogbacks, „European Journal of Archaeology”, t. 19 (3), s. 497-518.
• Williams H. 2016. Viking Mortuary Citations, „European Journal of Archaeology”, t. 19 (3), s. 400-414.
• Wołoszyn M. 2013. Grody Czerwieńskie i problem wschodniej granicy monarchii pierwszych Piastów. Stan i perspektywy badań, „Studia nad Dawną Polską”, t. 3, s. 85-116
• Wrzesiński J. 2005. Pierścienie typu Orszymowice… – specyficzna (?) ozdoba południowej strefy Morza Bałtyckiego, [w:] Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego. Materiały z I Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego, Wolin 6-7 sierpnia 2005 r., red. M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk, Toruń,vs. 97-115.
• Wrzesiński J. 2007. Pole bitwy na dnie jeziora?, „Z Otchłani Wieków”, t. 62 (1-4), s. 16-21.
• Wyrwa A.M., Sankiewicz P., Pudło P. (red.). 2011. Miecze średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 22, seria B1, Fontes, t. 3, Dziekanowice-Lednica.
• Zamelska-Monczak K. 2019. Przedmioty z kości i poroża oraz z metali, [w:] Santok. Strażnica i klucz Królestwa Polskiego. Wyniki badań z lat 1958-1965, red. K. Zamelska-Monczak, Origines Polonorum, t. 13, Warszawa, s. 192-224.
• Zawol M. 2015. Srebrna kaptorga trapezowata z Biskupina, stanowisko 4, [w:] IV Sprawozdanie Biskupińskie, red. S. Nowaczyk, A. Grossman, W. Piotrowski, Biskupin, s. 103-127.
• Zawol M. 2018. Motywy dekoracyjne kaptorg trapezowatych z terenów ziem polskich – próba interpretacji, [w:] Inspiracje i funkcje sztuki pradziejowej i wczesnośredniowiecznej, red. B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski, Biskupińskie Prace Archeologiczne nr 13 / Prace Komisji Archeologicznej nr 22, Biskupin-Wrocław, s. 467-490.
• Żak J. 1959. Uwagi o stylu zwierzęcym w sztuce wczesnośredniowiecznej na ziemiach polskich, „Archeologia Polski”, t. 4 (1), s. 7-27.