Wyrazy mi(e)zyniec, mizynek ‘mały palec’, ‘najmłodsze dziecko, cielę, prosię, kurczę’ odczytane na nowo

• Authors: Rembiszewska Dorota Krystyna , Siatkowski Janusz

Title variants

EN

Words mi(e)zyniec, mizynek ‘little finger’, ‘youngest child, calf, piglet, chicken’ reread

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem omówienia są wyrazy mi(e)zyniec, mizynek ‘mały palec’, ‘najmłodsze dziecko, cielę, prosię, kurczę’. Kilkadziesiąt lat temu K. Nitsch poświęcił im odrębne studium opublikowane w „Języku Polskim”. Nasze omówienie, biorące za podstawę metody geografii lingwistycznej, przedstawia historię i geografię tych wyrazów w języku polskim na szerokim tle ogólnosłowiańskim. Z przedstawionych materiałów wynika, że poszczególne formy od rdzenia *měz- niewątpliwe należy oceniać różnie. Pewne formy można najpewniej uznać za relikty dawnej wspólnoty słowiańskiej i nie sposób w ich wypadku mówić o pożyczce leksykalnej. Inne zaś formy, a zwłaszcza derywat *mězinъkъ, który nie ma w języku polskim żadnego poświadczenia postaci z mie-, może należy przyjąć jako ukraińską pożyczkę wyrazową.

EN

The text discusses the words mi(e)zyniec, mizynek ‘little finger’, ‘youngest child, calf, piglet, chicken’. A few decades ago, K. Nitsch dedicated a separate study to this subject, published in the Język Polski journal. Our text, contingent on the methodologies of linguistic geography, presents the history and geography of these words in Polish within the broader Slavic context. It follows from the findings that the individual forms from the *měz- stem are to be differently viewed. Some forms may certainly be seen as relics of the early Slavic unity and cannot be treated as lexical borrowings. Besides, some forms, especially the *mězinъkъ derivative which has no equivalent of the mie- form in the Polish language, can be seen as a Ukrainian loan word.

Keywords

PL

leksyka gwarowa; geografia lingwistyczna; kontakty językowe; pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie

EN

local dialect lexis; linguistic geography; language contact; Polish-Eastern Slavic Borderland

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2021
• Volume: 101
• Issue: 2
• Pages: 112-118

Contributors

author

Rembiszewska Dorota Krystyna

• Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa

author

Siatkowski Janusz

• Uniwersytet Warszawski

References

• Altbauer M. 1928: Jeszcze o mizińcu || mizynku, „Język Polski” XIII, z. 2, s. 49–50.
• AGWB: Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. 1, red. S. Glinka, A. Obrębska-Jabłońska, J. Siatkowski, t. 2–3, red. S. Glinka, t. 4–10, red. I. Maryniakowa, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980, t. 2–3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1989–1993, t. 4–10, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1995–2012.
• Bezlaj F. 1977–2005: Etimološki slovar slovenskega jezika, t. 1–4, Mladinska Knjiga, Ljubljana.
• Brückner A. 1957: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Cechosz-Felczyk I. 2004: Słownictwo gwary Oleszkowiec i Hreczan (Greczan) na Podolu, Lexis, Kraków.
• Dal V.I. 1955–1956: Tolkovyj slovar′ živogo velikorusskogo âzyka, t. 1–4, Moskva.
• ESBM: Ètymalagìčny sloŭnìk belaruskaj movy, red. V.U. Martynaŭ, G.A. Cyhun, Mìnsk 1978–.
• ESJS: Etymologický slovník jazyka staroslověnského, red. E. Havlová, A. Erhart, I. Janyšková, Academia, Praha 1989–2018.
• ESSJ: Ètimologičeskij slovar’ slavianskikh âzykov. Praslavianskij leksičeskij fond, red. O.N. Trubačov (A.F. Žuravlev, Ž.Ž. Varbot), Moskva 1974–.
• ESUM: Êtimologičnij slovnik ukraїns′koї movi, red. O.S. Mel′ničuk, t. 1–6, Kiїv 1982–2012.
• Gebauer J. 1903–1916: Slovník staročeský, t. 1–2, Academia, Praha.
• Giedroyć F. 1931–1933: Polski słownik lekarski, t. 1: A–Ó, t. 2: P–Z, Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego, Warszawa.
• Gloger Z. 1893: Słownіk gwary ludowej w Tykocіńskіm, „Prace Fіlologіczne”, t. 4, s. 795–904.
• Greń Z., Krasowska H. 2008: Słownik górali polskich na Bukowinie, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
• Hrinčenko B. 1907–1909: Slovar′ ukraїns′koї movi, t. 1–4, Kiїv.
• Jungmann J. 1835–1839: Slovník česko-německý, t. 1–5, Praha.
• Kąś J. 2011: Słownik gwary orawskiej, t. 1–2, Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Kostecka-Sadowa A. 2008: Słownictwo gwar polskich w Mościskach i wsiach okolicznych, [w:] J. Rieger (red.), Słownictwo kresowe. Studia i materiały, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 113–260.
• Kostecka-Sadowa A. 2015: Rzeczownikowe zapożyczenia wschodniosłowiańskie w gwarach polskich, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków.
• Kość J. 2000: Archaizmy a interferencje w strefie polsko-ukraińskich kontaktów językowych, „Slavia Orientalis” XLIX, s. 451–462.
• Kott F.Š. 1878–1893: Česko-německý slovník, zvláště gramaticko-frazeologický, t. 1–7, Tiskem a nákladem knihtiskárny Josefa Koláře, Praha.
• Kremer A. 1870/1999: Słowniczek prowincjonalizmów podolskich, [w:] J. Rieger (red.), Język polski dawnych Kresów wschodnich, t. 2: Studia i materiały, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, s. 259–340.
• L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wyd. 2, popr. i pomn., t. I–VI, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
• Lehr T. 1914: O mowie Polaków w Galicji wschodniej, „Język Polski” II, s. 40–51.
• Lwów 2015: Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi we Lwowskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem W. Paryla, oprac. przez K. Czarnecką, D.A. Kowalską, E. Rudolf-Ziółkowską, red. K. Czarnecka, D.A. Kowalska, Lexis, Kraków.
• Nitsch K. [1927/1945] 1955: Zbieranie słownictwa ludowego 1. Mizynek, „Język Polski” XII, z. 4, s. 119–121; [dodatek] „Język Polski” XXV, z. 1, s. 31; przedruk: Wybór pism polonistycznych, t. 2, Studia wyrazowe, Wrocław 1955, s. 230–232.
• OLA IX: Obŝeslavânskij lingvističeskij atlas. Seriâ leksiko-slovoobrazovatel′naâ, vyp. 9, 2009: Čelovek. Ogólnosłowiański atlas językowy, Seria leksykalno-słowotwórcza, t. 9. Człowiek, red. J. Siatkowski, J. Waniakowa, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków.
• Osipowicz A. 2009: Słowniczek gwary augustowskiej, [w:] Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe z Polski północno-wschodniej, red. B. Nowowiejski, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 7–130.
• Parylak P. 1877/1999: Prowincjonalizmy mowy polskiej w Drohobyczu i jego okolicach, [w:] Rieger J. (red.), Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 2: Studia i materiały, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, s. 341–363.
• Pleszczyński A. 1892: Bojarzy międzyrzeccy. Studium etnograficzne, Skład główny w księgarni M. Arcta, Warszawa.
• Plet-Pleteršnik M. 1894–1895: Slovensko-nemški slovar, t. 1–2, Državna založba Slovenije, Ljubljana.
• PS: Příruční slovník jazyka českého, 1933–1957, t. 1–8, Státní nakladatelství, Praha.
• RóżnSłow: I. Maryniakowa, D.K. Rembiszewska, J. Siatkowski, Różnojęzyczne słownictwo gwarowe Podlasia, Suwalszczyzny i północno-wschodniego Mazowsza, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2015.
• SXVII–XVIII: Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, oprac. zespół Pracowni Historii Języka Polskiego XVII i XVIII w. Zakładu Językoznawstwa Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie pod kier. K. Siekierskiej, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1999–.
• SGPKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Akademia Umiejętności, Kraków 1900–1911.
• SGP PAN: Słownik gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, red. M. Karaś, J. Reichan, S. Urbańczyk, J. Okoniowa, B. Grabka, R. Kucharzyk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1979–1991 (t. 1–3), Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1992–2020 (t. 4–10, z. 2).
• SGStar: I. Grek-Pabisowa, I. Maryniakowa, Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980.
• SJS: Slovník jazyka staroslověnského, 1966–1997, red. Josef Kurz, Zoe Hauptová, sv. I–IV, Československá Akademie Věd, Praha.
• Snoj M. 2016: Slovenski etimološki slovar, Tretja izdaja, Mladinska knjiga, Ljubljana.
• SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–38), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–38, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2020.
• SPZB: Sloŭnìk belaruskìh gavorak paŭnočna-zahodnâj Belarusì i âe pagranìčča u pâcì tamah, 1979–1986, Û. F. Mackievìč, Mìnsk.
• SRJXI–XVII: Slovar′ russkogo âzyka XI–XVII vv., red. S.G. Barhudarov (F.P. Filin, D.N. Šmelev, G.A. Bogatova, V.B. Krys′ko, R.N. Krivko), Moskva 1975–.
• SRNG: Slovar′ russkih narodnyh govorov, sostavil (s II t. gl. red.) F.P. Filin (F.P. Sorokoletov), Moskva–Leningrad–Sankt-Petersburg 1965–.
• SSJČ: Slovník spisovného jazyka českého, red. B. Havránek, t. 1–4, Česká akademie věd, Praha 1960–1971.
• SSKJ: Slovar slovenskega knjižnega jezika, t. 1–5, DZS, Ljubljana 1970–1991.
• SSRLJ: Slovar′ sovremennogo russkogo literaturnogo âzyka, red. F.P. Filin, t. 1–18, Moskva–Leningrad 1950–1965.
• SUM: Slovnik ukraїns′koї movi, red. Ì.K. Bìlodìd, t. 1–11, Kiїv 1970–1980.
• SUMXVI–XVII: Slovnik ukraїns′koї movi XVI – peršoї polovini XVII st., red. D.G. Grinčišin, Nacìonal′na Akademìâ Nauk Ukraïni, L′vìv 1994–.
• SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
• SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861 (online: http://eswil.ijp-pan.krakow.pl/) (Słownik wileński).
• Szymczak M. 1970: Nazwy najmłodszego dziecka w rodzinie, „Prace Filologiczne” XX, s. 325–329.
• Tarnopol 2007: Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi w Tarnopolskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem W. Paryla, oprac. przez K. Czarnecką, D. Kowalską, E. Rudolf-Ziółkowską, red. J. Rieger, Lexis, Kraków.
• Tiktin H. 1903–1925: Rumänisch-deutsches Wörterbuch, t. 1–3, Staatsdruckeri, Bukarest.
• TSBM: Tlumačalny sloŭnìk belaruskaj movy, red. K.K. Atrahovìč, t. 1–5, Mìnsk 1977–1984.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.101.2.9