Osada wiejska Czerwieńsk w powiecie zielonogórskim w latach 1945-1947

• Authors: Daniel Koteluk

Title variants

EN

Czerwieńsk rural settlement of Zielona Góra District during the years 1945-1947

Abstracts

PL

W lutym 1945 r., położony na północ od Zielonej Góry oraz w pobliżu koryta rzeki Odry, Czerwieńsk zajęli żołnierze radzieccy 3 armii gwardii I Frontu Ukraińskiego. Zniszczenia wojenne były na tym poniemieckim terenie niewielkie, gdyż szacowano je od 2 do 3%. W następstwie konferencji poczdamskiej Ziemie Zachodnie i Północne łącznie z tym ośrodkiem znalazły się w granicach państwa polskiego. Od 1945 do 1947 r. Czerwieńsk należał administracyjnie do powiatu zielonogórskiego. W listopadzie 1945 r. zasiedlona przez ludność polską miejscowość straciła prawa miejskie stając się osadą wiejską. We wspomnianym roku zameldowane były tutaj 63 rodziny. Posługę duszpasterską sprawował w parafii pw. św. Wojciecha do czasu bezpodstawnego uwięzienia przez władze komunistyczne proboszcz ksiądz Ignacy Zoń. W latach 1945-1947 położono kres lokalnym wypadkom zbrojnym, a także zniszczono opozycję zrzeszoną pod szyldem Polskiego Stronnictwa Ludowego. W tej sytuacji Polska Partia Robotnicza skupiła pełnię władzy w Czerwieńsku.

EN

In February 1945, Czerwieńsk, located north of Zielona Góra and near the Odra River, was occupied by Soviet soldiers of the 3rd Guards Army of the First Ukrainian Front. War damage on these formerly German lands was minor, it was estimated from 2 to 3 %. Following the Potsdam Conference, northern and western territories, including Czerwieńsk, became a part of the Polish State. From 1945 to 1947 Czerwieńsk administratively belonged to Zielona Góra District. In November 1945 after being inhabited by the Polish people it lost its municipal rights and became a rural settlement; 63 families were registered that year in Czerwieńsk. The St. Wojciech Parish was ministered by a parish priest Ignacy Zoń until he was unjustifiably imprisoned by communist authorities. Local armed incidents were put to an end during the years 1945-1947; the opposition under the aegis of Polish People’s Party was destroyed as well. As a result the Polish Workers’ Party gained all the power in Czerwieńsk.

Keywords

PL

Czerwieńsk; powiat zielonogórski; Polska Partia Robotnicza; Polskie Stronnictwo Ludowe; ksiądz Ignacy Zoń

EN

Czerwieńsk; Zielona Góra District; Polish Workers’ Party; Polish People’s Party; priest Ignacy Zoń

• Publisher: Zielona Góra University Press
• Journal: Studia Zachodnie
• Year: 2017
• Volume: 19
• Pages: 147-161
• Physical description: artykuł naukowy

Contributors

author

Daniel Koteluk

• MGBP w Czerwieńsku

References

• Źródła archiwalne Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu Zespół: Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Zielonej Górze Archiwum Państwowe w Zielonej Górze Zespoły: Dyrekcja Lasów Państwowych Okręgu Legnickiego w Złotoryi i Zielonej Górze Gminna Rada Narodowa w Czerwieńsku Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Zielonej Górze Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Czerwieńsku Urząd Wojewódzki Poznański Ekspozytura w Gorzowie Wlkp. Zbiory Parafii pw. św. Wojciecha w Czerwieńsku Obrazek święty, styczeń 1946 r. Zbiory Urzędu i Miasta Gminy Czerwieńsk Życiorys ks. Ignacego Zonia sporządzony na okoliczność pośmiertnego przyznania tytułu „Honorowego Obywatela Gminy i Miasta Czerwieńsk” Materiały udostępnione przez prywatnych właścicieli Zbiory Pani Barbary Śledź: zdjęcie rodzinne wykonane w Czerwieńsku w 1946 r. Relacje Relacja złożona w 2015 r. autorowi przez mieszkańca Czerwieńska Źródła drukowane Antkowiak W., Wspomnienia kolejarza – pioniera, [w:] Pionierzy Zielonej Góry – wczoraj i dziś, red. i oprac. W. Pyżewicz, J. Stankiewicz, Zielona Góra 2014. Chamera E., Aby ziemia ta była wydajniejsza, [w:] Mój dom nad Odrą. Pamiętniki i wspomnienia członków organizacji młodzieżowych Ziemi Lubuskiej, wybór i oprac. A. Siatecki, t. 6, Zielona Góra 1983. Corpus Inscriptionum Poloniae, T. X: Województwo lubuskie, red. J. Zdrenka, Z. 5: Inskrypcje powiatu zielonogórskiego do 1815 roku, zebrali i oprac. A. Górski, P. Karp, Toruń 2012. Drozdek A., Miedzy swymi, [w:] Mój dom nad Odrą, wyb. i oprac. I. Solińska, J. Koniusz, t. 1, Zielona Góra 1961. Schematyzm Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej, Gorzów Wlkp. 1949. Sprawozdanie sytuacyjne Ekspozytury Urzędu Wojewódzkiego Poznańskiego w Gorzowie Wlkp. za marzec 1947 r., [w:] Źródła do początków władzy ludowej na Ziemi Lubuskiej 1945-1947, wybór i oprac. H. Szczegóła, Poznań-Zielona Góra 1971. Szydłowski Z., Temat na większy reportaż, [w:] Dni następne. Reportaże o Ziemi Lubuskiej, red. J. Kołodziej, J. Koniusz, Zielona Góra 1975. Wyrwa J., „Furgalski”, „Stary”, Pamiętniki partyzanta, Londyn 1991. Wyrwa T., Pokoleniowe rozstaje dróg, Lublin 2007. Prasa „Aktualności Ziemi Limanowskiej” 1992 „Czerwieńsk – U Nas” 1995, 1999, 2007, 2010 „Gazeta Lubuska” 2013, 2015 „Gazeta Wyborcza” (edycja krakowska) 2005 „Niedziela – Aspekty” (edycja zielonogórsko-gorzowska) 2014 Maszynopisy prac Archiwum Państwowe w Zielonej Górze Żłobowicz T., Praca maturalna temat: historia Czerwieńska od roku 1945, konsultant dr. Edward Hładkiewicz, Zielona Góra, 30 kwietnia 1980 r. Archiwum Uniwersytetu Zielonogórskiego Lewandowska M., Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Czerwieńsku w latach 1945-1989, maszynopis pracy magisterskiej napisanej w Zakładzie Nauk Pomocniczych Pedagogiki pod kierunkiem prof. UZ dr. hab. Ryszarda Stankiewicza, Zielona Góra 2006. Informatory, przewodniki i słowniki Czerwieńsk, [w:] Słownik geografii turystycznej Polski, red. M. I. Mileska, t. I, Warszawa 1956. Jakubaszek E., Miejsca pamięci narodowej w województwie zielonogórskim. Przewodnik, Zielona Góra 1972. Pasikowski T., Zielona Góra i okolice. Przewodnik turystyczny, Warszawa 1953. Pasterniak W., Szczegóła H., Słownik nazw geograficznych Ziemi Lubuskiej (województwo zielonogórskie), Zielona Góra 1963. Wyzwolenie miast i gmin przez Armię Radziecką i Ludowe WP. Informator. Dodatek do nr 4/1977 „Wojskowego Przeglądu Historycznego”, Warszawa 1977. Opracowania Biedroń T., Powstanie i działalność Zrzeszenia WiN w powiecie limanowskim (1945-1946), „Rocznik Sądecki” 1996, t. XXIV. Biegalski B., Organizacje podziemne na Środkowym Nadodrzu w latach 1945-1956, Zielona Góra 1999. Biegalski B., Wyroki kary śmierci w Zielonej Górze w latach 1945-1956, „Studia Zielonogórskie” 2009, t. XV. Bratko J., Dlaczego zginąłeś, prokuratorze?, Kraków 1998. Czerwieńsk, [w:] Miasta polskie w tysiącleciu, red. M. Stuchniński, t. II, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967. Dąbrowski J., Uspołeczniona gospodarka rolna na Ziemi Lubuskiej w latach 1945-1949, Warszawa 1980. Dominiczak H., Proces zasiedlania województwa zielonogórskiego w latach 1945-1950, Zielona Góra 1975. Domke R., Ziemie Zachodnie i Północne w propagandzie lat 1945-1948, Zielona Góra 2010. Duda H., Państwowe Nieruchomości Ziemskie w Opolu (1946-1949). Zarys monograficzny, Opole 2006. Dzwonkowski T., Powiat zielonogórski w latach 1945-1948. Zarys dziejów politycznych, Warszawa 1997. Dzwonkowski T., Kamiński M., Zakład Taboru PKP w Czerwieńsku. Dzieje węzła kolejowego, parowozowni, lokomotywowni i Zakładu Taboru PKP w Czerwieńsku, Zielona Góra 1998. Góralczyk P., Czerwieńsk do 1945 roku, [w:] Czerwieńsk. Monografia miasta, red. T. Nodzyński, Czerwieńsk-Zielona Góra 2014. Góralczyk P., Z dziejów Kościoła w Czerwieńsku Jubileusz Kościoła 1877-2007, dodatek specjalny miesięcznika „Czerwieńsk – U Nas” z okazji 130. rocznicy oddania do użytku kościoła w Czerwieńsku. Grzelak J., Woźniak M., Zagadnienia urbanistyczne – odbudowa i stan zagospodarowania miast, [w:] Województwo zielonogórskie. Monografia geograficzno-gospodarcza, red. F. Barciński, B. Krygowski, S. Zajchowska, Poznań 1961. Hładkiewicz W., Wrota. Szkice z dziejów Środkowego Nadodrza, Zielona Góra 2015. Jazownik M., Jazownik L., Wołczyński K., Z Gniłowód do Łężycy, Zielona Góra 2013. Kopczyński T., 60 lat. Dzieje klubu sportowego Piast Czerwieńsk 1947-2007, Czerwieńsk 2007. Koteluk D., Od osady wiejskiej do osiedla miejskiego. Czerwieńsk w powiecie zielonogórskim w latach 1945-1956, [w:] Burmistrz, landrat, wojewoda przemiany administracyjne na Środkowym Nadodrzu od średniowiecza aż do czasów współczesnych, red. P. Bartkowiak, D. Kotlarek, J. Kuczer, Zielona Góra 2011. Koteluk D., Osada wiejska Czerwieńsk w latach 1945-1956, [w:] Czerwieńsk. Monografia miasta, red. T. Nodzyński, Czerwieńsk-Zielona Góra 2014. Koteluk D., „Papierowa propaganda” w bibliotece w osadzie wiejskiej Czerwieńsk w powiecie zielonogórskim od 1949 do 1956 roku, Zielona Góra 2016. Kowalski S., Miasta Środkowego Nadodrza dawniej, Zielona Góra 1994. Krzyżaniak Z., Ziemia Lubuska, [w:] Odbudowa Ziem Odzyskanych (1945-1955), red. K. Piwarski, S. Zajchowska, Poznań 1957. Kufel R. R., Garbacz K., Kościoły dekanatów zielonogórskich, Zielona Góra 2012. Ludzie bezpieki w walce z Narodem i Kościołem. Służba Bezpieczeństwa w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1944-1978 – Centrala, oprac. M. Piotrowski, Lublin 2000. Łach S., Osadnictwo miejskie na Ziemiach Odzyskanych, Słupsk 1996. Mejnartowicz R., Walka z reakcyjnym podziemiem na Ziemi Lubuskiej w latach 1945-1948, [w:] Pierwsze lata Ziemi Lubuskiej w Polsce Ludowej. Materiały sesji naukowej poświęconej XX-leciu wyzwolenia Ziemi Lubuskiej, red. J. Wąsicki, Poznań 1967. Osękowski C., Społeczeństwo Polski Zachodniej i Północnej w latach 1945-1956. Procesy integracji i dezintegracji, Zielona Góra 1994. Osękowski C., Wybory do sejmu z 19 stycznia 1947 roku w Polsce, Poznań 2000. Osękowski C., Ziemie Odzyskane w latach 1945-2005. Społeczeństwo, władza, gospodarka, Zielona Góra 2006. Paczkowski A., Stanisław Mikołajczyk czyli klęska realisty (zarys biografii politycznej), Warszawa 1991. Remigiusz Jankowski i jego rodzina, oprac. W. Myszkiewicz, [w:] L. Fokszan, J. Stankiewicz, Pionierzy Zielonej Góry. Sekcja Pionierów przy Towarzystwie Przyjaciół Zielonej Góry 1985-1991. Stowarzyszenie Pionierów Zielonej Góry 1991-2008, t. I, Zielona Góra 2009. Strauchold G., Myśl zachodnia i jej realizacja w Polsce Ludowej w latach 1945-1957, Toruń 2003. Szczegóła H., Pierwsze lata polskiej Zielonej Góry 1945-1950, [w:] Historia Zielonej Góry. Dzieje miasta w XIX i XX wieku, red. W. Strzyżewski, t. II, Zielona Góra 2012. Szczegóła H., Przeobrażenia ustrojowo-społeczne na Ziemi Lubuskiej w latach 1945-1947, Poznań 1977. Śmierzchalski-Wachocz D., Duchowieństwo rzymskokatolickie na Pomorzu Zachodnim, Środkowym i Ziemi Lubuskiej w świetle dokumentów państwowych z lat 1945-1989, t. I, Zielona Góra 2014. Talarek K., Kapłani diecezji tarnowskiej aresztowani i więzieni przez władze komunistyczne w latach 1946-1955, Tarnów 2010. Toczewski A., Bitwa o Odrę w 1945 roku, Zielona Góra 2010. Turkowski R., Polskie Stronnictwo Ludowe w obronie demokracji 1945-1949, Warszawa 1992. Wejman G., Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945-1972, Szczecin 2009. Wełpa B., Zmiany w stanie i rozmieszczeniu miast i ludności miejskiej na Ziemiach Zachodnich w latach 1939-1958, [w:] Problemy rozwoju gospodarczego i demograficznego Ziem Zachodnich w latach 1945-1958, red. R. Gruchman, J. Ziółkowski, Poznań 1960. Internet JózefCichy,dostęp:http://katalog.bip.ipn.gov.pl/showDetails.do?idx=C&katalogId=2&subpageKatalogId=2&pageNo=1&nameId=8848&osobaId=69306&, [odczyt: 20. 06. 2015]. Ks. Ignacy Zoń, dostęp: http://www.ziemialimanowska.pl/pl/860/14627/ks-ignacy-zon-%E2%80%93-kaplan-niezlomny.html, [odczyt: 14. 03. 2015]. Michał Franciszek Goleniewski dostęp: http://katalog.bip.ipn.gov.pl/showDetails.do?lastName=goleniewski&idx=&katalogId=2&subpageKatalogId=2&pageNo=1&osobaId=38716&, [odczyt: 24. 06. 2015]. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości, „Monitor Polski” 1946 r., nr 142, poz. 262, dostęp: http://isap.sejm.gov.pl/SearchServlet, [odczyt: 24. 06. 2015].

Notes

PL

brak

Identifiers

ISSN

1428-0663