Kontakty językowe w przedhistorycznej Europie środkowo-wschodniej

• Authors: Bednarczuk Leszek

Title variants

EN

Linguistic contacts in prehistorical East-Central Europe

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Proces rozpadu prajęzyka na dialekty indoeuropejskie odbywał się drogą falową. Najpierw oderwały się od wspólnoty praindoeuropejskiej dialekty peryferyjne – greka, italskie, celtyckie, germańskie (oraz odkryte w XX w. języki tocharski i hetycki), zachowujące na ogół stan pierwotny. Natomiast dawne centrum, z którego rozwinęły się języki bałto-słowiańskie, indo-irańskie, ormiański i albański (i spokrewnione z nim antyczne języki Bałkanów), dokonywało kolejnych innowacji, zmieniając m.in. praindoeurpejskie spółgłoski palato-welarne w odpowiednie spiranty. Stąd nazwa języki „satemowe” od liczebnika ‘sto’ awest. satəm oraz języki „kentumowe” od łac. centum [kentum] < pie. *kMtom. Podziałowi temu przeciwstawiają się mniej wyraźne, ale jak się zdaje wcześniejsze, różnice między na ogół zachowawczą grupą południową oraz raczej innowacyjną północną, z której wyodrębniły się języki bałto-słowiańskie i związany z nimi albański oraz oddziałująca na słowiańskie łacina bałkańska. Natomiast języki germańskie wpływały nie tylko na słowiańskie, mniej bałtyckie i pobliskie ugrofińskie, które wcześniej weszły w kontakt w bałto-słowiańskimi, a przed nimi z irańskimi. Te ostatnie, nie licząc starych nawiązań, oddziałały na słowiańskie, w których odnajdujemy nieliczne zapożyczenia ałtajskie. Wymienione tu związki gentyczne i wtórne kontakty, widoczne są zarówno w podobieństwie systemów gramatycznych, jak też w słownictwie odziedziczonym i zapożyczonym, którego semantyka rzuca pewne światło na charakter i miejsce tych kontaków.

EN

Even if we assume that Proto-Indo-European was originally a homogeneous language, it seems highly probable that before the disintegration of the Indo-European community the proto-language had been dialectally differentiated. It is generally assumed that the most decisive change in the Indo-Euro pean community was its division into central “satem” and peripheral “kentum” areas. Older and more profound differences seem to be those between the northern and southern areas. The dialects from which the Germanic and Balto-Slavic languages arose formed the centre of the northern group, whereas those from which later the Greek, Armenian, and Indo-Iranian languages were derived formed the centre of the southern area. Between these poles oscillated the dialects which showed certain individual features of both groups but which did not explicitly belong to either of them. From among these, the Albanian language and in some respects the Celtic languages approached the northern area. The mutual disintegration and the subsequent reintegration of the Indo-European dialectal communities led to the formation of separate languages and more compact communities (such as Balto-Slavic) of closely related languages. Apart from these compact communities, secondary contacts between the separate languages in prehistoric East-Central Europe have to be taken into account. In need of a discussion are the mutual relations between: Balto-Slavic, Germanic, Albanian, Iranian, Finno-Ugric and Altaic.

Keywords

PL

dialekty indoeuropejskie; kontakty; wspólnoty językowe; Europa środkowo-wschodnia

EN

communities; language contact; East-Central Europe; Indo-European dialects

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2017
• Volume: 73
• Pages: 175-194

Contributors

author

Bednarczuk Leszek

• Polska Akademia Umiejętności, Kraków

References

• AMBRAZAS Vytautas (1990): Sravnitelnyj sintaksis pričastij bałtijskix jazykov. – Vilnius.
• ANREITER Peter (2001): Die vorrömischen Namen Pannoniens. – Budapest.
• BEDNARCZUK Leszek (2007): Związki i paralele fonetyczne języków słowiańskich. – Warszawa.
• BEDNARCZUK Leszek (2016): Celtic and other Indo-European languages. – Kraków.
• BONFANTE Giuliano (1973): Studii romeni. – Roma.
• BOPP Franz (1816): Über das Conjugationssystem der Sanskritsprache in Vergleichung mit jenem der griechischen, lateinischen, persischen und germanischen Sprache. – Frankfurt.
• BRADKE VON Peter (1888): Beiträge zur Kenntnis der vorhistorischen Entwicklung unseres Sprachstammes. – Giessen.
• BŪGA Kazimieras (1958–1962): Rinktiniai raštai, I (1958), II (1959), III (1961), Rodyklės (1962). – Vilnius.
• ÇABEJ Eqrem 1975, Zu einigen slawisch-albanischen Isoglossen. – [w:] Bereiche der Slavistik (Festschrift Josip Hamm). – Wien, 37–51.
• DAHLSTEDT K.-H. (1953): Du bilinguisme et de l’influence laponne sur les patois suédois en Åsele Lappmark. – Orbis II, 82–93.
• ENDZELIN Jānis (1933): Zur Herkunft der baltischen Lehnwörter des Finnischen. – MSFOu LXVII, 76–83.
• ENRIETTI Mario (1982): Considerazioni sul costituirsi dell’ unità linguistica slava. La legge della sillaba aperta. – Atti del Sodalizio Glottologico Milanese XXIII/6: 60–98.
• ENRIETTI Mario (1987): L’apertura e la richiusura delle vocali in protoslavo. – Europa Orientalis VI, 7–24.
• FORTUNATOV Filipp (1880): Zur vergleichenden Betonungslehre der lituslavischen Sprachen, „Archiv für slavische Philologie IV, 575–589.
• FRAENKEL Ernst (1928): Syntax der litauischen Kasus. – Kaunas.
• GOŁĄB Zbigniew (1964): Conditionalis typu bałkańskiego w językach południowosłowiańskich ze szczególnym uwzględnieniem macedońskiego. – Wroclaw.
• GOŁĄB Zbigniew (1992/2004): The origins of the Slavs. A linguist’s view, Columbus / O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych,(tł. M. Wojtyła-Świerzowska. – Kraków.
• HIRT Hermann (1895): Der indogermanische Akzent. – Strassburg.
• JOKI Aulis Johannes (1962): Finnisch-ugrisches im Ossetischen? – MSFOu CXXV, 147–170.
• JOKI Aulis Johannes (1973): Uralier und Indogermanen. – Helsinki.
• JOKL Norbert (1923): Linguistisch-kulturhistorische Untersuchungen aus dem Bereiche des Albanischen.– Berlin–Leipzig.
• KALIMA Jalo (1919): Die osteefinnischen Lehnwörter im Russischen. –Helsinki.
• KALIMA Jalo (1936): Itämerensuomalaisten kielten balttilaiset lainasanat. – Helsinki.
• KIPARSKY Valentin (1934): Die gemeinslavischen Lehnwörter aus dem Germanischen. – Helsinki.
• KIPARSKYValentin (1962): Wie haben die Ostseefinnen die Slaven kennengelernt? – MSFOu CXXV: 223–230.
• KIPARSKY Valentin (1968): Slavische und baltische b/p-Fälle, Scando-Slavica XIV, 73–97.
• KOIVULEHTO Jorma (1999): Verba mutuata, quae vestigia antiquissimi cum Germanis aliisque Indo-Europaeis contactus in linguis Fennicis reliquerint. – Helsinki.
• KORENCHY Éva (1972): Iranische Lehnwörter in den obugrischen Sprachen. – Budapest.
• KURYŁOWICZ Jerzy (1952): L’accentuation des langues indo-européennes. – Wrocław.
• KURYŁOWICZ Jerzy (1957): O jedności językowej bałtosłowiańskiej. – Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XVI, 71–113.
• KURYŁOWICZ Jerzy (1965): Les Präsents lituaniens en -sta-. – Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XXIII, 175–182.
• KURYŁOWICZ Jerzy (1966): Bałtycka deklinacja na -ē-. – ABS III, 83–88.
• KURYŁOWICZ Jerzy (1977): Problèmes de linguistique indo-européenne. – Wrocław.
• LAANEST Arvo (1975): Vvedenije. – [w:] Osnovy finno-ugorskogo jazykoznanija. Pribałtijsko-finskije, saamskije, mordovskije jazyki. – Moskva, 5–122.
• ŁYTKIN V., GULJAJEV E. (1970): Kratkij ètimołogičeskij słovar’ komi jazyka. – Moskva.
• MÄGISTE Julius (1959): Gibt es im Tscheremissischen baltische Lehnwörter? – Ural-Altaische Jahr bücher XXXI, 169–176.
• MARTYNOV Viktor (1963): Słavjano-germanskoje leksičeskoje vzaimodejstvije drevnejšej pory. – Minsk (rec. T. Milewski. – RS XXVI, 1966, 124–135).
• MEILLET Antoine (1908): Les dialectes indo-européens. – Paris.
• MILEWSKI Tadeusz (1969): Indoeuropejskie imiona osobowe. – Wrocław.
• MUNKÁCSI Bernát (1901): Árja és kaukázusi elemek a finn-magyar nyelvekben. – Budapest.
• OTRĘBSKI Jan (1956–1965): Gramatyka języka litewskiego, I. Wiadomości Wstępne. Nauka o głoskach (1958); II. Nauka o budowie wyrazów (1965); III. Nauka o formach (1956). – Warszawa.
• PORZIG Walter (1954): Die Gliederung des indogermanischen Sprachgebiets. – Heidelberg.
• PRONK-TIETHOFF Saskia 2013): The Germanic loanwords in Proto-Slavic. – Amsterdam–New York.
• RAUN Alo (1958): Über die ältesten germanischen lehnwörter im Ostseefinnischen. – Ural-Altaische Jahrbücher XXX, 30–34.
• RECZEK Józef (1985): Najstarsze słowiańsko-irańskie stosunki językowe. – Kraków.
• REICHENKRON Günter (1965): Historische Latein-Altromanische Grammatik. – Wiesbaden.
• RUDZĪTE Marta (1969): Latyšskaja dialektologija. – Rīgā.
• RUSSU Ion I. (1970): Elemente autohtone în limba română. Substratul comun romăno-albanez. – Bucureşti
• SABALIAUSKAS Algirdas (1963): Baltų ir Pabaltijos suomių kalbų santykiai. – Lietuvių kalbotyros klausimai VI, 109–136.
• SAUSSURE DE Ferdinand (1896): Accentuation lituanienne. – IF Anzeiger VI, 157–166.
• SCHINDLER Jochem (1966): Germanisch *selxaz ‘Seehund’. – Die Sprache XII, 65–66.
• SCHMIDT Johannes (1872): Die Verwandtschafstverhältnisse der indogermanischen Sprachen. – Weimar.
• SŁAWSKI Franciszek (1973): Nad pierwszym tomem Słownika prasłowiańskiego. – RS XXXIV, 3–16.
• SŁAWSKI Franciszek (1974–1979): Zarys słowotwórstwa prasłowiańskiego. – [w]: Słownik prasłowiański, I (1974), 43–141, II (1976), 13–60, III (1979), 11–19. – Kraków.
• SMOCZYŃSKI Wojciech (2001): Język litewski w perspektywie porównawczej. – Kraków.
• STANG Christian (1966): Vergleichende Grammatik der baltischen Sprachen. – Oslo.
• STANG Christian (1972): Lexikalische Sonderübereinstimmungen zwischen dem Slavischen, Baltischen und Germanischen. – Oslo.
• TRAUTMANN Reinhold (1910): Die altpreussischen Sprachdekmäler. – Göttingen.
• TRAUTMANN Reinhold (1923): Baltisch-slavisches Wörterbuch. – Göttingen.
• VAILLANT André (1950–1966): Grammaire comparée des langues slaves, I (1950) Phonétique, II (1958) Morphologie, 1: Flexion nominale, 2: Flexion pronominale, III (1966) Le verbe. – Lyon–Paris (rec. Milewski T., RS XVIII, 1956, 39–87; XXIII, 1964, 57–80).
• VRIES DE Jan (1961): Altnordisches etymologisches Wörterbuch. – Leiden.
• ZEPS Valdis (1962): Latvian and Finnic linguistic convergences. – The Hague–Bloomington.