Religijność mieszkańców późnośredniowiecznego Szadku w świetle aktów ich ostatniej woli

• Authors: Bartoszewicz Agnieszka

Title variants

EN

Religiousness of Szadek inhabitants in the late Middle Ages in the light of their testaments

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W szadkowskich zapiskach radzieckich i wójtowsko-ławniczych znajdują się 42 akty ostatniej woli (z lat 1446–1502), co jest znaczącą liczbą, m.in. w porównaniu z sąsiednimi miastami. W artykule wykorzystane zostały również informacje o czterech pojedynczych legatach pobożnych, nie mających charakteru testamentów, ale pokazujących istotne rysy pobożności mieszczańskiej. W sumie analizowany materiał badawczy obejmuje dyspozycje wydane przez 61 mieszczan (część zapisów była sporządzona wspólnie przez małżeństwa). Wyniki kwerendy przeprowadzonej w aktach miejskich potwierdzają wcześniejsze ustalenia dotyczące relatywnie wysokiego poziomu kultury pisma mieszkańców późnośredniowiecznego Szadku, a także pozwalają lepiej poznać procedury spisywania testamentów i rolę władz miejskich jako organu nadzorującego tego rodzaju działania. Beneficjentem zapisów pobożnych dokonanych przez mieszczan z Szadku był przede wszystkim miejscowy kościół parafialny. Forma analizowanych testamentów wskazuje, że sporządzenie testamentu było dla mieszkańców miasta przede wszystkim wydarzeniem odbywającym się w sferze kultury żywego słowa. Sporządzenie zapisu było czynnością wtórną, czasami dokonywaną już po śmierci darczyńcy, przy czym skupiano się na istocie dyspozycji, którym był dosyć często zapis na cele religijne. Różnorodność legatów i liczba zapisów informujących o nich w aktach miejskich nie może być uznana za typową dla małego miasta. Stanowi to interesujące świadectwo poziomu kultury miejskiej Szadku, ośrodka małego, ale aktywnie uczestniczącego w procesach modernizacji zachodzących w piętnastowiecznym Królestwie Polskim.

EN

The municipal records in Szadek contain 42 testaments from the period 1446–1502, which is a considerable number compared with e.g. the neighbouring cities. There also is information about four bequests that do not have the character of testaments, but are indicative of the main traits of the citizens’ religiousness. The analysed material comprises dispositions given by 61 burghers (some of the legacies were done jointly by married couples). The parish church was the main beneficiary of the bequests for religious purposes (which were quite frequent). The form of the analysed testaments shows that they were made orally, while the written version was secondary, and was sometimes made after the donor’s death. The great variety of the bequests and the number of entries informing about them in city records cannot be regarded as typical of a small town. It is an interesting evidence of the high cultural level of Szadek – a town small but actively participating in modernization processes taking place in the 15th century in the Kingdom of Poland.

Keywords

PL

Szadek, XV w.; religijność; mieszczan; parafia szadkowska

EN

Szadek; the 15th c.; religiousness of town dwellers; the parish of Szadek

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Biuletyn Szadkowski
• Year: 2018
• Issue: 18
• Pages: 5-19

Contributors

author

Bartoszewicz Agnieszka

• Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego

References

• Adamska A., Stąd do wieczności. Testament w perspektywie piśmienności pragmatycznej na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2013, t. 61, nr 21, s. 185–200.
• Bartoszewicz A., Późnośredniowieczny Szadek i jego mieszkańcy w świetle zapisek z najstarszej księgi miejskiej, „Biuletyn Szadkowski” 2006, t. 6, s. 111–126.
• Bartoszewicz A., Wstęp, [w:] Testamenty z ksiąg sądowych małych miast polskich do 1525 roku, Testamenty z ksiąg sądowych małych miast polskich do 1525 roku, oprac. A. Bartoszewicz, K. Mrozowski, M. Radomski, K. Warda, red. A. Bartoszewicz, Wyd. Naukowe Semper, Warszawa 2017 (Katalogi testamentów mieszkańców miast z terenów Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego do 1795 roku, t. 5), s. 7–27.
• Chorążyczewski W., Rosa A., Egodokumenty – egodokumentalność – analiza egodokumentu – spuścizna egodokumentalna, [w:] Egodokumenty. Tradycje historiograficzne i perspektywy badawcze, red. W. Chorążyczewski, A. Pacevičius, S. Roszak, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2015, s. 7–21.
• Grzelczak-Miłoś I., Mieszczaństwo poznańskie w świetle libri testamentorum, mpis, praca doktorska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2011.
• Łosowska A., Paweł i inni pisarze przeworscy w drugiej połowie XV wieku, „Miscellanea Historico-Archivistica” 2015, t. XXII, s. 89–105.
• Marszał T., Szadek. Monografia miasta, Wyd. Zarząd Miasta i Gminy Szadek, Szadek 1995.
• Marszał T., Szadkowski słownik biograficzny. Średniowiecze i renesans, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
• Możejko B., Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2010.
• Oliński P., Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2008.
• Piwowarczyk E., Legaty testamentowe ad pias causas w XV-wiecznym Krakowie. Z badań nad pobożnością miejską, Wyd. Drukarnia Akcydensowa Dorosz Andrzej, Kraków 2010.
• Piwowarczyk E., Pobożność krakowskich mieszczan w świetle ich testamentowych legatów z lat 1501–1530, „Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne” 2011, nr 18/2, s. 77–100.
• Słoń M., Fundacje szpitalne władz komunalnych jako centra kultu miejskiego, [w:] Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Wyd. Instytut Historii PAN, Warszawa 2002, s. 361–373.
• Sochacka A., Jawor G. (oprac.), Księga sądowa miasta Kamionki w ziemi lubelskiej 1481–1559, Archiwum Państwowe w Lublinie, Instytut Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009.
• Sowina U., Najstarsze sieradzkie testamenty mieszczańskie z początku XVI w. Analiza źródłoznawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1991, t. 39, nr 1, s. 3–25.
• Sowina U., Pacuski K., Testamenty mieszczan krakowskich jako źródła do badań nad stronami rodzinnymi imigrantów w krakowskiej elicie władzy (przykład Jana z Reguł na Mazowszu), [w:] Elita władzy miasta Krakowa i jej związki z miastami Europy w średniowieczu i epoce nowożytnej (do połowy XVII wieku). Zbiór studiów, red. Z. Noga, Wyd. Antykwa, Kraków 2011, s. 433–446.
• Szende K., Testamenty i ustne oświadczenia woli. Oralność i piśmienność w procesie sporządzania testamentów na Węgrzech w późnym średniowieczu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2013, 61, nr 2, s. 223–238.
• Szkutnik P., Parafia szadkowska na początku XVI wieku w świetle Liber Beneficiorum Jana Łaskiego, „Biuletyn Szadkowski” 2013, t. 13, s. 65–80.
• Szkutnik P., Źródła do dziejów Szadku znajdujące się w archiwach kościelnych, „Biuletyn Szadkowski” 2015, t. 5, s. 111–127.
• Testamenty z ksiąg sądowych małych miast polskich do 1525 roku, oprac. A. Bartoszewicz, K. Mrozowski, M. Radomski, K. Warda, red. A. Bartoszewicz, Warszawa 2017 (Katalogi testamentów mieszkańców miast z terenów Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego do 1795 roku, t. 5).
• Warda K., Testamenty mieszczan radziejowskich w późnym średniowieczu w świetle ksiąg ławniczych i radzieckich, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2013, t. 61, nr 2, s. 269–275.
• Wysmułek J. , Testamenty mieszczan krakowskich (XIV–XV wiek), Wyd. Polskie Towarzystwo Historyczne, Wyd. Neriton, Warszawa 2015.
• Zaremska H., Miasto: struktury społeczne i styl życia, [w:] Kultura Polski średniowiecznej. XIV–XV w., red. B. Geremek, Wyd. Semper, Warszawa 1997, s. 189–238.
• Zyglewski Z., Religijność w miastach kujawskich późnego średniowiecza, [w:] Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Wyd. Instytutu Historii PAN, Warszawa 2002, s. 327–345.
• Związek T., Testament młynarza z Koła Przyczynek do badań nad późnośredniowiecznym młynarstwem na ziemiach polskich, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2012, nr 5 (9), s. 154–169.

Identifiers

DOI

10.18778/1643–0700.18.01