Opisy granicy państwa zakonu krzyżackiego w Prusach z Księstwem Słupskim z XIV i XV wieku

• Authors: Długokęcki Wiesław , Simiński Rafał

Title variants

EN

Descriptions of the Boundaries of the Monastic State of the Teutonic Order in Prussia with the Duchy of Słupsk of the 14th and 15th Centuries

DE

Beschreibungen der Grenze zwischen dem Staat des Deutschen Ordens in Preussen und dem Herzogtum Stolp aus dem 14. und 15. Jahrhundert

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The edition presents the sources concerning the borders between the Duchy of Słupsk and the Monastic State of the Teutonic Order in Prussia of the 14th and 15th century. The basis for the edition are records included in the boundary book – the so called Grenzbuch B with the entry number OF 270a preserved in XX. Hauptabteilung in the Secret State Archive in Berlin-Dahlem. Among the published sources, texts no. 3, 6, 7 were edited by Reinhold Cramer, but they fail to include the dates (no. 6, 7) and the explanations of topographic names appearing in them. The remaining texts were not published (no. 1–2, 4–5, 8–12). The first group of sources (no. 1–4) was written in the period from the second half of the 14th century to the beginning of the 15th century. The second group of descriptions (no. 507) resulted from the circuit [Polish: ujazd] around the boundary by the Gdańsk commander Albrecht, earl von Schwarzburg of the end of 1405. They were included in the introductory Pomeranian-Teutonic border agreement of 14 October 1407, next in the sealed agreement of 23 September 1408. The creation of the third group of descriptions (8–9) should be associated with Teutonic preparations to the arbitration agreement in front of the Roman and Hungarian king Sigismund of Luxembourg, and with the activity of the sub-arbiter Benedict Makrai in the years 1412–1413. The last group of descriptions (no. 10–12) was created in the situation of the conflict concerning the establishment of the border between the Człuchów commandry and the Szczecinek land in the vicinity of Dołgie Lake in 1417. None of the published sources presents the whole Pomeranian-Teutonic border from the estuary of the river Łeba to the Baltic Sea in the north to Lędyczek in the south, but its individual fragments. Description no. 1 includes the description of the border between the Człuchów commandry / the Tuchola commandry and the Kingdom of Poland. In source no. 2 there is a list of arbitrators from the Pomeranian party and the Teutonic party negotiating the border between the villages of Oskowo and Siemirowice / Unieszyno. The information about informer and arbitrators may be found in source no. 3 (both the Pomeranian and Teutonic parties) and no. 4 (the Teutonic party). Each of the published descriptions is characterized by precision and plethora of topographic names. They should be used for the analysis of the problem of shaping and functioning of the border between the Duchy of Słupsk and the Monastic State of the Teutonic Order in Prussia in the context of the political and economic situation on the Pomeranian-Teutonic borderland in the Late Middle Ages.

DE

Die Edition bringt Quellen zum Verlauf der Grenze zwischen dem Herzogtum Stolp und dem Deutschordensstaat in Preußen aus dem 14. und 15. Jahrhundert. Die Grundlage von deren Ausgabe sind Einträge im sog. Grenzbuch B mit der Signatur OF 270a, das in der XX. Hauptabteilung im Geheimen Staatsarchiv in Berlin-Dahlem aufbewahrt wird. Von den publizierten Beschreibungen sind die Texte 3, 6 und 7 schon von Reinhold Cramer herausgegeben worden, jedoch ohne den Versuch ihrer Datierung (Nr. 6, 7) und einer Erklärung der in ihnen auftauchenden Ortsnamen. Die übrigen Texte wurden noch nicht publiziert (Nr. 1–2, 4–5, 8–12). Die erste Quellengruppe (Nr. 1–4) entstand im Zeitraum zwischen der ersten Hälfte des 14. und dem Beginn des 15. Jahrhunderts. Die zweite Gruppe von Beschreibungen (Nr. 5–7) war das Ergebnis einer Grenzbegehung durch den Danziger Komtur Albrecht Graf von Schwarzburg Ende 1405. Sie wurden in den Entwurf des Grenzvertrags zwischen Pommern und dem Deutschen Orden vom 14. Oktober 1407 aufgenommen und fanden dann Eingang in die gesiegelte Urkunde des Abkommens vom 23. September 1408. Die Entstehung der dritten Gruppe von Beschreibungen ist mit den Vorbereitungen des Ordens auf einen Schiedsprozess vor dem römischen und ungarischen König Sigismund von Luxemburg in Verbindung zu bringen, insbesondere mit der Tätigkeit des Unterrichters Benedict Makrai in den Jahren 1412–1413. Die letzte Gruppe von Beschreibungen (Nr. 10–12) entstand vor dem Hintergrund des Konflikts um den Grenzverlauf im Abschnitt zwischen der Komturei Schlochau und dem Gebiet von Neustettin in der Nähe des Dolgensees im Jahr 1417. Keine der publizierten Quellen gibt den Verlauf der gesamten Grenze zwischen Pommern und dem Ordensstaat von der Mündung des Flusses Leba in die Ostsee im Norden bis Landeck im Süden wieder, sondern nur einzelne Abschnitte. Die Beschreibung Nr. 1 enthält außerdem den Verlauf der Grenze der Komtureien Schlochau und Tuchel mit dem Königreich Polen. In der Quelle Nr. 2 befand sich eine Liste der Unterhändler von Seiten Pommerns und des Deutschen Ordens, die den Grenzverlauf zwischen den Dörfern Wutzkow (Oskowo), Schimmerwitz (Siemirowice) und Groß Wunneschin (Unieszyno) aushandelten. Informationen zu Informatoren und Unterhändlern enthalten auch die Quellen Nr. 3 (Pommern und Deutscher Orden) und Nr. 4 (Deutscher Orden). Jede der publizierten Beschreibungen zeichnet sich durch große Detailgenauigkeit und Reichtum an topografischen Namen aus. Sie sollten zu einer Analyse des Problems genutzt werden, wie sich die Grenze zwischen dem Herzogtum Stolp und dem Ordensstaat in Preußen im Zusammenhang der politischen und wirtschaftlichen Lage im pommersch-ordensstaatlichen Grenzraum im späten Mittelalter ausbildete und wie sie funktionierte.

Keywords

EN

Prussia; the monastic state; the Pomeranian-Teutonic boundaries; the Late Middle Ages

DE

Preußen; Ordensstaat; Grenze zwischen Pommern und dem Staat des Deutschen Ordens; Spätmittelalter

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2018
• Volume: 83
• Issue: 2
• Pages: 169-206

Dates

published

2018-06-01

Contributors

author

Długokęcki Wiesław

• Uniwersytet Gdański

author

Simiński Rafał

• Uniwersytet Szczeciński

References

• Bagmihl, Julius Theodor. Pommersches Wappenbuch gezeichnet und mit Beschreibung der Wappen der historischen Nachweisen versehen, vol. 1–3. Stettin: H. G. Effenbarts Erbinn Stettin, 1843–1847.
• Bruski, Klemens. “Czas powstania komturstwa człuchowskiego.” In Stilo et animo. Prace historyczne ofiarowane Tomaszowi Jasińskiemu w 65. rocznicę urodzin, edited by Maciej Dorna, Marzena Matla, Miłosz Sosnowski, Ewa Syska and Wojciech Baran-Kozłowski, 413–420. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Historii UAM, 2016.
• Bruski, Klemens. Lokalne elity rycerskie rycerstwa na Pomorzu Gdańskim w okresie panowania zakonu krzyżackiego. Studium prozopograficzne. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2002.
• Bugaj, Arkadiusz. “Problem przynależności politycznej ziemi sławieńskiej w latach 1316–1320.” In Biskupi, lennicy, żeglarze, edited by Błażej Śliwiński, 17–38. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2003.
• Chudziak, Wojciech, Ryszard Kaźmierczak and Jacek Niegowski. eds. Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2006–2009). Toruń: Wydawnictwo Fundacji Amicus Universitatis Nicolai Copernici, 2011.
• Cramer, Reinhold, ed. Geschichte des Landes Lauenburg und Bütow, vol. 2: Urkundenbuch. Königsberg: E. J. Dalkowski, 1858.
• Dierfeld, Günter. “Die Verwaltungsgrenzen Pommerellens zur Ordenszeit.” Altpreußische Forschungen 11 (1933): 9–64.
• Długokęcki, Wiesław and Elżbieta Kowalczyk. “Nieznane opisy granicy mazowieckokrzyżackiej, cz. I: Granice komornictwa działdowskiego i nidzickiego.” Kwartalnik Historyczny 110/1 (2003): 29–58.
• Długokęcki, Wiesław and Elżbieta Kowalczyk. “Nieznane opisy granicy mazowieckokrzyżackiej, cz. II: Granica komturstwa bałgijskiego (prokuratorstwo piskie i ełckie).” Kwartalnik Historyczny 111/1 (2004): 5–37.
• Długokęcki, Wiesław. “Granice ziemi michałowskiej w XIV–XV wieku.” In Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, edited by Kazimierz Grążawski, 153–166. Włocławek, Brodnica: Wydawnictwo LEGA, 2003.
• Dygo, Marian. “Ekspansja terytorialna i władztwo terytorialne (1249–1309).” In Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, edited by Marian Biskup and Roman Czaja, 79–104. Warszawa: PWN, 2008.
• Frederichs, Hans and Erich Sandow, eds. Pommersches Urkundenbuch, vol. 7: 1326–1330, mit Nachträgen zu Vol. I–VI. Köln, Graz: Nahmer, 1958.
• Gąsiorowski, Antoni and Henryk Kowalewicz, eds. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, vol. 6: 1174–1400. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982.
• Grzegorz, Maksymilian. Słownik historyczno-geograficzny komturstwa człuchowskiego w średniowieczu. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2016.
• Haken, Christian W. Drei Beiträge zur Erläuterung der Stadtgeschichte von Stolp. Stolp: F. W. Feige’s Buchdruckerei, 1866.
• Helms, Simon. Luther von Braunschweig. Der Deutsche Orden in Preußen zwischen Krise und Stabilisierung und das Wirken eines Fürsten in der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts. Marburg: N. G. Elwert Verlag, 2009.
• Heyden, Hellmuth. “Zur Geschichte der Kirchen im Lande Stolp bis zum 18. Jahrhundert.” In Hellmuth Heyden. Neue Aufsätze zur Kirchengeschichte Pommerns, 178–204. Köln, Graz: Böhlau Verlag, 1965.
• Hubatsch, Walter and Erich Joachim, eds. Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525. Pars I, vol. 1: (1198–1454). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1948.
• Jähnig, Bernt. “Wykaz urzędów. Dostojnicy zakonu krzyżackiego w Prusach.” In Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Podziały terytorialne, administracyjne i kościelne od XIII do XVI wieku, edited by Zenon H. Nowak and Roman Czaja, 95–127. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2000.
• Karp, Hans-Jürgen. Grenzen in Ostmitteleuropa während des Mittelalters. Ein Beitrag zur Entstehungsgeschichte der Grenzlinie aus dem Grenzsaum. Köln, Wien: Böhlau Verlag, 1972.
• Kasiske, Karl. Das deutsche Siedelwerk des Mittelalters in Pommerellen. Königsberg: Gräfe & Unzer in Komm., 1938.
• Koeppen, Hans, ed. Preußisches Urkundenbuch, vol. 4: 1346–1350. Marburg: N. G. Elwert Verlag, 1960.
• Labuda, Gerard. “Podstawy polityczno-prawne kupna Pomorza Gdańskiego przez Zakon Krzyżacki od margrabiów brandenburskich w latach 1309–1310.” Roczniki Historyczne 71 (2005): 31–61.
• Loos, Wilhelm. Die Beziehungen zwischen dem Deutschordensstaat und Pommern. Königsberg Pr.: Masuhr, 1937.
• Lorentz, Friedrich. Slawische Namen Hinterpommerns. Berlin: Akademie-Verlag, 1964.
• Mendthal, Hans, ed. Geometria Culmensis: ein agronomischer Tractat aus der Zeit des Hochmeisters Conrad von Jungingen (1393–1407). Leipzig: Duncker & Humblot, 1886.
• Panske, Paul, ed. Handfesten der Komturei Schlochau. Danzig: A. W. Kafemann, 1921.
• Müller, Gerhard. “Das Fürstentum Kammin. Eine historisch-geographische Untersuchung.” Baltische Studien Neue Folge 31 (1929): 109–205.
• Nowak, Bronisław. “Rycerstwo okolic Darłowa do początku XV wieku.” In Historia i kultura ziemi sławieńskiej, vol. 6: Gmina Darłowo, edited by Włodzimierz Rączkowski and Jan Sroka, 139–176. Sławno: Wydawnictwo Region, 2007.
• Pagel, Karl-Heinz von. Der Landkreis Stolp in Pommern. Zeugnisse seiner deutscher Vergangenheit. Lübeck: Heimatkreise Stadt Stolp und Landkreis Stolp e. V. Sitz Bonn, 1989.
• Päsler, Ralf G. Deutschsprachige Sachliteratur im Preussenland bis 1500. Untersuchung zu ihrer Überlieferung. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 2003.
• Perlbach, Max, ed. Pommerellisches Urkundenbuch. Danzig: Bertling, 1882.
• Quandt, Ludwig. “Pommerns Ostgränzen.” Baltische Studien Alte Folge 15 (1853/1854): 205–223.
• Rieger, Janusz A. and Ewa Wolnicz-Pawłowska. Nazwy rzeczne w dorzeczu Warty. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
• Rymar, Edward. “Brandenburgia a Pomorze Gdańskie do początków XIV wieku.” In Rzeź gdańska z 1308 roku w świetle najnowszych badań. Materiały z sesji naukowej 12–13 listopada 2008 roku, edited by Błażej Śliwiński, 50–63. Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, 2009.
• Rymar, Edward. Rodowód książąt pomorskich. Szczecin: Książnica Pomorska, 2005.
• Rzetelska-Feleszko, Ewa and Jerzy Duma. Nazwy rzeczne Pomorza między dolną Wisłą a dolną Odrą. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977.
• Rzetelska-Feleszko, Ewa and Jerzy Duma. Nazwy terenowe Pomorza Zachodniego zawierające elementy słowiańskie, vol. 1: A–O. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2008.
• Rzetelska-Feleszko, Ewa and Jerzy Duma. Nazwy terenowe Pomorza Zachodniego zawierające elementy słowiańskie, vol. 2: Q–Ž. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2013.
• Sandow, Erich. Die polnisch-pommerellische Grenze 1309–1454. Kitzingen: HolznerVerlag, 1954.
• Schmitz, Hans J. Die Stadt Baldenburg und ihre Geschichte: zum 550 jährigen Bestehen der Stadt. Schneidemühl: Comeniusbuchhandlung, 1932.
• Schultze, Johannes. “Richtlinien für die äussere Textgestaltung bei Herausgabe von Quellen zur neueren deutschen Geschichte.” Blätter für deutsche Landesgeschichte 98 (1962): 1–11.
• Seraphim, August, ed. Preußisches Urkundenbuch. Politische (allgemeine) Abteilung, vol. 1: Die Bildung des Ordensstaates, part 2. Königsberg/Pr.: Hartungsche Verlagsdruckerei, 1909.
• Sieradzan, Wiesław. “Granica krzyżacko-pomorska w świetle materiałów z procesu polubownego Zygmunta Luksemburskiego w latach 1412–1413.” In Pogranicza kulturowe w Europie średniowiecznej. Słowianie i ich sąsiedzi, edited by Kazimierz Grążawski and Marek Dulinicz, 229–238. Brodnica: Multi sp. J. Grzybowska – T. Siekierski, 2012.
• Sieradzan, Wiesław. Misja Benedykta Makraia w latach 1412–1413. Z dziejów pokojowego rozwiązywania konfliktów międzypaństwowych w Europie ŚrodkowoWschodniej w późnym średniowieczu. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2009.
• Simiński, Rafał. “Od układu korczyńskiego do traktatu toruńskiego. Polityka księcia Bogusława VIII wobec zakonu krzyżackiego w latach 1403–1411.” In Od traktatu kaliskiego do pokoju oliwskiego. Polsko-krzyżacko-pruskie stosunki dyplomatyczne w latach 1343–1660, edited by Almut Bues, Janusz Grabowski, Jacek Krochmal, Grischa Vercamer and Hubert Wajs, 165–193. Warszawa: DiG, 2014.
• Stojentin, Max von, ed. Beiträge zur Geschichte des uradeligen Geschlechts von Stojentin pommerschen Ursprungs, vol. 1: Urkunden und urkundlichen Nachrichten. Braunschweig: Sattler, 1895.
• Surma, Genowefa. Toponimia powiatu bytowskiego. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990.
• Szultka, Zygmunt. Szkice historyczne o dawnej Łebie. Gdańsk, Łeba: Instytut Kaszubski, 2000.
• Szweda, Adam. “Królestwo Polskie a zakon krzyżacki 1348–1350 – między konfliktem a współdziałaniem.” Zapiski Historyczne 77/1 (2012): 9–24.
• Szweda, Adam. “Księstwo pomorskie i państwo krzyżackie (do 1466 roku).” In Dzieje ziemi i powiatu chojnickiego, vol. 1: Przeszłość i teraźniejszość ziemi chojnickiej, edited by Jacek Knopek, 55–104. Chojnice: Przedsiębiorstwo Marketingowe Logo, 2013.
• Szweda, Adam. “Las Babsk w stosunkach polsko-krzyżackich w XIV i XV w.” In Biskupi, lennicy, żeglarze, edited by Błażej Śliwiński, 413–426. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2003.
• Szweda, Adam. “Po wielkiej wojnie. Zjazdy polsko-krzyżackie w 1411 roku.” In Kancelaria wielkich mistrzów i polska kancelaria królewska w XV wieku. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej, Malbork 2–3 IX 2004, edited by Janusz Trupinda, 267–298. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2006.
• Szymecka, Maria. “Otoczenie księcia słupsko-dobrzyńskiego Kaźka.” In Szlachta, starostowie, zaciężni, edited by Błażej Śliwiński, 232–233. Gdańsk, Koszalin: Wydawnictwo Miscellanea, 1998.
• Śliwiński, Błażej. Pomorze Wschodnie w okresie rządów księcia polskiego Władysława Łokietka w latach 1306–1309. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2003.
• Toeppen, Max. Historisch-comparative Geographie von Preussen. Nach den Quellen, namentlich auch archivalischen dargestellt. Gotha: Justus Perthes, 1858.
• Weise, Erich, ed. Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preußen im 15. Jahrhundert, vol. 1: 1398–1437. Königsberg: Gräfe & Unzer in Komm., 1939.
• Wiesener, Wilhelm. “Die Grenzen des Bistums Cammin.” Baltische Studien Neue Folge 43 (1893): 117–127.
• Wolff, Adam. “Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI w.” In Edytorstwo źródeł historycznych, edited by Janusz Tandecki and Krzysztof Kopiński, 328–354. Warszawa: DiG, 2014.
• Zakrzewski, Ignacy, ed. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski obejmujący dokumenta tak już drukowane, jak dotąd nie ogłoszone, sięgające do roku 1400, vol. 3: 1350–1399. Poznań: Bibliotheca Kornicensis, 1879.
• Zakrzewski, Ignacy, ed. Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, vol. 2. Poznań: Dziennik Poznański, 1892.
• Zdrenka, Joachim. “Bytów i ziemia bytowska pod rządami zakonu krzyżackiego (1329–1454, 1460–1466).” In Historia Bytowa, edited by Zygmunt Szultka, 14–25. Bytów: Urząd Miejski, 1998.
• Zdrenka, Joachim. “Dokument Kazimierza IV, księcia słupskiego dla Ścibora Ściborowica z 1371 roku.” In Krzyżowcy, kronikarze, dyplomaci, edited by Błażej Śliwiński, 329–335. Gdańsk, Koszalin: Wydawnictwo Miscellanea, 1997.
• Zdrenka, Joachim. “Kodeks dyplomatyczny Fryderyka Dregera i jego znaczenie dla badań historycznych.” Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Historia 14 (1984): 73–88.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2018.27