Kompleks arygіnalaў aktaў agul'nadzjarzhaўnaga znachjennja arhіva Vjalіkaga Knjastva Lіtoўskaga ў saveckaj gіstaryjagrafіі. Tjermіnalagіchny aspekt

• Authors: Andrjej Mіkalaevіch Latushkіn

Title variants

EN

Complex of original files of national importance from the archive of the Grand Duchy of Lithuania in Soviet historiography. A terminological aspect

• Languages of publication: BI PL EN

Abstracts

PL

W artykule podjęto problematykę archiwum państwowego Wielkiego Księstwa Litewskiego w historiografii radzieckiej, w szczególności podejścia do terminologii kompleksu oryginałów akt o znaczeniu ogólnopaństwowym. Autor konkluduje, że ten problem w ZSRR specjalnie nie był badany. Został on poruszony pośrednio w kontekście innego przedmiotu badań – Metryki Wielkiego Księstwa Litewskiego czy „Metryki Litewskiej”. Najbardziej znaczący wkład w rozwój idei dotyczących kompleksu oryginałów i ich terminologii wnieśli historycy M.G. Berazhkoў, M.M. Ulashchyk, G.L. Harashkevіch, E.D. Banionis. W rzeczywistości do poł. 80. XX w. nauka radziecka została zdominowana przez wizję zbioru oryginalnych aktów w ramach „Metryki Litewskij”, a tej ostatniej – jako faktycznego archiwum państwowego WKL. Sama Metryka WKL była głównie rozumiana jako „archiwum”. Nie podniesiono kwestii niezależności zbioru oryginałów akt w stosunku do metryki w systemie zbiorów dokumentalnych i archiwalnych Wielkiego Księstwa. Pogląd ten odpowiadał podstawowym założeniom rosyjskiej historiografii przedrewolucyjnej. Od poł. 80. XX w. idee radzieckich naukowców zaczynają się zmieniać. Oryginały aktów o znaczeniu ogólnokrajowym archiwum WKL w ramach sowieckiej nauki historycznej są stopniowo uznawane za niezależne w sensie archiwalnym, część „archiwum państwowego WKL” jest odrębna od zbioru dokumentów Metryki WKL, a tej ostatniej odmówiono w monopolizacji praw co do archiwum państwowego. W II poł. 80. XX w. w terminologii badaczy w odniesieniu do aktów kompleksu oryginałów, a także w przeciwieństwie do Metryki WKL jako kopii w swojej istocie rozpowszechnia się słowo „oryginał”. Jest synonimem określenia „akt rzeczywisty” (jęz. ros. – „podlinnik”), które było rozpowszechnione od czasów przedrewolucyjnych w rosyjskojęzycznej literaturze naukowej. Wpływ na te zmiany miały wyniki badań zarówno sowieckich (prace L.W. Czerepnin, A.A. Zimin, S.O. Szmidt), jak i zagranicznych naukowców (J. Jakubowski, I. Sułkowska-Kuraśiowa, a także – amerykańskiej badaczki P. K. Grimsted).

EN

The article deals with the issues of the state archive of the Grand Duchy of Lithuania in Soviet historiography, in particular the approach to the terminology of the complex of original files of national importance. The author concludes that this problem in the USSR was not specifically investigated. It was raised indirectly in the context of another subject of research - the Grand Dutchy of Lithuania Metrica or the “Lithuanian Metrica”. The most significant contribution to the development of ideas about the complex of originals and their terminology was made by historians M.G. Berazhkoў, M.M. Ulashchyk, G.L. Harashkevіch, E.D. Banionis. In fact, by the mid-1980s, Soviet scholarship was dominated by the vision of a collection of original documents under the “Lithuanian Metrica”, and the latter as the actual state archive of the GDL. The GDL Metrica itself was mainly understood as an “archive”. The issue of the independence of the collection of original files in relation to the record in the Grand Duchy's system of documentary and archival holdings was not raised. This view corresponded to the basic assumptions of Russian pre-revolutionary historiography. From the mid-1980s, the ideas of Soviet scholars began to change. Originals of acts of national importance from the archive of the GDL as part of Soviet historical scholarship are gradually recognized as independent in the archival sense, part of the “state archive of the GDL” is separate from the collection of documents of the GDL Metrica, and the latter was denied the monopol of the state archive. In the second half of the 1980s, in the terminology of researchers with reference to the acts of the complex of originals, and in contrast to the GDL Metrica as copies, the word “original” is disseminated. It is synonymous with the term “real act” (Russian – “podlinnik”), which has been widespread in Russian scientific literature since pre-revolutionary times. These changes were influenced by the results of both Soviet research (the works of L.W. Czerepnin, A.A. Zimin, S.O. Szmidt) and foreign scientists (J. Jakubowski, I. Sułkowska-Kurasiowa, and also the American researcher P. Kennedy Grimsted).

Keywords

PL

Metryka Litewska; Archiwum Wielkiego Księstwa Litewskiego; terminologia archiwalna

EN

Lithuanian Metrica; Archives of the Grand Duchy of Lithuania; archival terminology

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Archiwa – Kancelarie – Zbiory
• Year: 2020
• Issue: 11(13)
• Pages: 141-188

Contributors

author

Andrjej Mіkalaevіch Latushkіn

• Białoruski Uniwersytet Państwowy w Mińsku

References

• Archiwum Warszawskie Radziwiłłów [1178] 1190–1947. Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa
• Avtokratova, Marija Igorevna, i Andrej Sergeevich Svetenko. „K voprosu ob istorii formirovanija i arhivnogo osvoenija fonda Litovskoj metriki”. W Issledovanija po istorii Litovskoj metriki: sbornik nauchnyh trudov, zredagowali Vladimir Terentʹevich Pashuto, Anna Leonidovna Horoshkevich, i N. I Shchaveleva, 105–17. Moskva: Institut istorii SSSR Akademii︠ nauk SSSR, 1989.
• Baliulis, Algirdas, i Romualdas Firkovičius, red. Lietuvos Metrika = Lithuanian Metrica = Litovskaja Metrika. Kn. Nr. 1, Užrašymų knyga 1: (1380–1584) = Book of inscriptions 1 = Kniga zapisej 1. Przetłumaczone przez Ada Jurkonytė. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1998.
• Banionis, Egidijus, i Zigmantas Kiaupa, red. Lietuvos metrika: 1988 metų tyrinėjimai = Litovskaja metrika: issledovanija 1988 g. = Lithuanian Metrica: investigations in 1988. Vilnius: Academia, 1992.
• Banionis, Egidijus, red. Lietuvos metrika = Lithuanian metrica = Litovskaja metrika. Kn. nr. 5, (1427–1506): Užrašymų knyga 5. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1993.
• Banionis, Egidijus. „Lietuvos metrikos knygos: sąvoka, terminas, definicija”. Lietuvos istorijos metraštis, 1988: 135–48.
• Banjonis, Jegidijus. „Litovskaja metrika i Arhiv Velikogo Knjazhestva Litovskogo”. W Spornye voprosy otechestvennoj istorii XI-XVIII vekov: tezisy dokladov i soobshhenij pervyh chtenij, posvjashhennyh pamjati A.A. Zimina, Moskva, 13-18 maja 1990 g., zredagowali Jurij Nikolaevich Afanas’ev i Anatolij Petrovich Novosel’cev, 28–29. Moskva: Institut istorii SSSR AN, 1990.
• Banіjonіs, Jegіdyjus. „Z gіstoryі Lіtouskaj Metrykі”. Belaruskі gіstarychny chasopіs, nr 1 (1994): 17–23.
• Berezhkov, Nikolaj Georgievich, i Sergej Konstantinovich Shambinago, red. Opisanie dokumentov i bumag, hranjashhihsja v Moskovskom arhive ministerstva justicii. Kn. 21: Opisanie dokumentov arhiva. II. Knigi Litovskoj metriki. Moskva: T-vo skoropechatni A.A.Levensona, 1915.
• Berezhkov, Nikolaj Georgievich. Litovskaja Metrika, kak istoricheskij istochnik. Ch. 1: O pervonachal'nom sostave knig Litovskoj Metriki po 1522 god. Moskva: Akad. nauk SSSR. In-t istorii ; Leningrad: Izd-vo i 2-ja tip. Izd-va Akad. nauk SSSR, 1946.
• Bychkova, Margarita Evgen'evna. „Dokumenty Litovskoj Metriki kak istochnik dejatel'nosti kanceljarii VKL (konec XV–pervaja chetvert' XVI vv.)”. W Litovskaja metrika. Tezisy dokladov mezhrespublikanskoj nauchnoj konferencii, aprel' 1988 g., 31–33. Vil'njus: Institut istorii AN Litovskoĭ SSR, 1988.
• Cherepnin, Lev Vladimirovich. Russkie feodal'nye arhivy XIV–XV vekov. Ch. 1. Moskva: Izd-vo Akademii Nauk SSSR; Leningrad : Izd. i 2-ja tip. Izd-va Akad. nauk SSSR, 1948.
• Cherepnin, Lev Vladimirovich. Russkie feodal'nye arhivy XIV–XV vekov. Ch. 2. Moskva: Izd-vo Akademii Nauk SSSR; Leningrad : Izd. i 2-ja tip. Izd-va Akad. nauk SSSR, 1951.
• Dubonis, Arturas. „Litovskaja metrika: issledovanija i publikacii v Litve”. W Balty i Velikoe Knjažestvo Litovskoe: istoriko-lingvističeskij vzgljad; pamjati Ėgidijusa Banënisa, zredagowali Evgenij L. Nazarov i Egidijus Banionis, 18–27. Moskva: Novoe Izdat, 2007.
• Dumin, Stanislav Vladimirovich. „Litovskaja Metrika v XVII veke”. W Issledovanija po istorii Litovskoj metriki: sbornik nauchnyh trudov, zredagowali Vladimir Terentʹevich Pashuto, Anna Leonidovna Horoshkevich, i N. I Shchaveleva, 85–104. Moskva: Institut istorii SSSR Akademii︠ nauk SSSR, 1989.
• Golenchenko, Georgij Jakovlevich. „Knigi Litovskoj metriki po reestru 1623 g. v sovremennyh fondah CGADA”. W Litovskaja metrika. Tezisy dokladov mezhrespublikanskoj nauchnoj konferencii, aprel' 1988 g., 48–50. Vil'njus: Institut istorii AN Litovskoĭ SSR, 1988.
• Golenchenko, Georgij Jakovlevich. „Neizvestnyj reestr metriki velikogo knjazhestva Litovskogo v sobranii P. P. Dubrovskogo”. W Kniga v Belorussii – knigovedenie, istochniki, bibliografija: sbornik statej, zredagowali Mihail Pavlovich Strizhonok i in., 27–41. Minsk: Centr. nauch. biblioteka im. Ja. Kolasa AN BSSR, 1981.
• Golenchenko, Georgij Jakovlevich. „Reestr knig metriki velikogo knjazhestva Litovskogo 1623 g.” W Issledovanija po istorii Litovskoj metriki: sbornik nauchnyh trudov, zredagowali Vladimir Terentʹevich Pashuto, Anna Leonidovna Horoshkevich, i N. I Shchaveleva, 336–74. Moskva: Institut istorii SSSR Akademii︠ nauk SSSR, 1989.
• Grimsted, Patricia Kennedy, i Irena Sułkowska-Kurasiowa. The „Lithuanian Metrica” in Moscow and Warsaw: Reconstructing the Archives of the Grand Duchy of Lithuania: Including an Annotated Edition of the 1887 Inventory Compiled by Stanisław Ptaszycki. Harvard Series in Ukrainian Studies. Cambridge, Mass. : [s.l.]: Harvard Ukrainian Research Institute, Harvard University; Institute of History of the Polish Academy of Sciences, 1984.
• Grimsted, Patricia Kennedy. „Czym jest i czym była metryka litewska? Stan obecny i perspektywy odtworzenia zawartości archiwum kancelaryjnego Wielkiego Księstwa litewskiego”. Kwartalnik Historyczny 92, nr 1 (1985): 55–85.
• Horoshkevich, Anna Leonidovna, i Andrej Sergeevich Svetenko. Recenzja P. Kennedi Grimsted pri uchastii I. Sulkovskoj-Kurasevoj. «Litovskaja metrika» v Moskve i Varshave: Rekonstrukcija arhiva Velikogo knjazhestva itovskogo. S vkljucheniem annotirovannogo izdanija «Opisanija» 1887 g., sostavlennogo Stanislavom Ptashickim. Kembridzh, Massachusets, 1984, XVI, 73, 279, A 110. Izdano sovmestno s Institutom istorii PAN. Sovetskie Arhivy nr 2 (1986): 86–88.
• Horoshkevich, Anna Leonidovna, i Sergej Mihajlovich Kashtanov, red. Metodicheskie rekomendacii po izdaniju i opisaniju materialov Litovskoj metryki. Moskva; Vil'njus 1985.
• Horoshkevich, Anna Leonidovna. „Dokumenty nachala XV v. o russko-litovskih otnoshenijah”. W Lietuvos Metrika: 1991–1996 metų tyrinėjimai = Lithuanian metrica: investigations in 1991/1996, zredagowali Zigmantas Kiaupa i Agnius Urbanavičius, 203–28. Vilnius: Lietuvos Istorijos Institutas, 1998.
• Horoshkevich, Anna Leonidovna. „K istorii izdanija i izuchenija Litovskoj Metriki”. Acta Baltico-Slavica 8 (1973): 69–94.
• Horoshkevich, Anna Leonidovna. „Litovskaja metrika, sostav i puti formirovanija”. W Issledovanija po istorii Litovskoj metriki: sbornik nauchnyh trudov, zredagowali Vladimir Terentʹevich Pashuto, Anna Leonidovna Horoshkevich, i N. I Shchaveleva, 11–31. Moskva: Institut istorii SSSR Akademii︠ nauk SSSR, 1989.
• Horoshkevich, Anna Leonidovna. „Poslednie publikatorskie nachinanija V.T. Pashuto i ih sud'ba”. W Vostochnaja Evropa v istoricheskoĭ retrospektive k 80-let V.T. Pashuto, zredagowały Tat'jana Nikolaevna Dzhakson i Elena Aleksandrovna Mel'nikova, 294–98. Moskva: Jazyki slavjanskih kul'tur, 1999.
• Horoshkevich, Anna Leonidovna. Rossija v sisteme mezhdunarodnyh otnoshenij serediny XVI veka. Moskva: Drevlehranilishhe 2003.
• Horoshkevich, Anna Leonidovna. „Problemy izdanija Litovskoj metriki i pervaja belorusskaja publikacija”. W Balty i Velikoe Knjažestvo Litovskoe: istoriko-lingvističeskij vzgljad ; pamjati Ėgidijusa Banënisa, zredagowali Evgenij L. Nazarov i Egidijus Banionis, 28–43. Moskva: Novoe Izdat, 2007.
• Horoshkevich, Anna Leonidovna. „Zhalovannye gramoty Litovskoj metriki konca XV veka i ih klassifikacija”. W Istochnikovedcheskie problemy istorii narodov Pribaltiki, zredagowali Vasilij Vasil'evich Doroshenko, Anatolij Karlovich Biron, i Jan Petrovich Krastyn', 47–74. Riga: Zinatne, 1970.
• Jageljavichjus, S. „O tom, kakim obrazom mikrofil'my Litovskoj Metriki okazalis' v Litve”. Novosti Litovskoj Metriki, 3 (1999): 32–40.
• Kłodziński, Abdon. „O Archiwum Skarbca Koronnego na Zamku Krakowskim”. W Archiwum Komisji Historycznej, Seria 2, 1:125–577. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1923.
• Koval’skij, Nikolaj Pavlovich i Pjotr Mihajlovich Kulakovskij. „Izdanie i izuchenie dokumentov Litovskoj metriki na Ukraine v XIX i XX vv”. W Lietuvos metrika: 1988 metų tyrinėjimai = Litovskaja metrika: issledovanija 1988 g. = Lithuanian Metrica: investigations in 1988, zredagowali Egidijus Banionis i Zigmantas Kiaupa, 142–59. Vilnius: Academia, 1992.
• Koval’skij, Nikolaj Pavlovich. „Voprosy izuchenija i ispol'zovanija Litovskoj metriki kak vazhnejshego kompleksa istochnikov po social'no-jekonomicheskoj i politicheskoj istorii Ukrainy XVІ–XVІІ vv.” W Litovskaja metrika. Tezisy dokladov mezhrespublikanskoj nauchnoj konferencii, aprel' 1988 g., 7–9. Vil'njus: Institut istorii AN Litovskoĭ SSR, 1988.
• Koval’skij, Nikolaj Pavlovich. Istochniki po istorii Ukrainy XVI – pervoj poloviny XVII vv. v Litovskoj metrike i fondah prikazov CGADA. Dnepropetrovsk: DGU, 1979.
• Latushkіn, Andrjej Mіkalaevіch. „Kompleks arygіnalaў aktaў agul’nadzjarzhaўnaga znachjennja arhіva Vjalіkaga Knjastva Lіtoўskaga ў rasіjskaj darjevaljucyjnaj gіstaryjagrafіі: tjermіnalagіchny aspekt prablemy”. Belaruskі arheagrafіchny shtogodnіk 20 (2019): 63–85.
• Latushkіn, Andrjej Mіkalaevіch. „Kompleks arygіnalaў aktaў agul’nadzjarzhaўnaga znachjennja arhіva Vjalіkaga Knjastva Lіtoўskaga ў pol’skaj navukovaj lіtaratury 2-j pal. XX – pach. XXI st. (pa matjeryjalah Nacyjanal’naj bіblіjatjekі Belarusі)”. Bіblіjatjechny vesnіk 11 (2019): 42–52.
• Latushkіn, Andrjej Mіkalaevіch. „Kompleks arygіnalaў aktaў agul’nadzjarzhaўnaga znachjennja arhіva Vjalіkaga Knjastva Lіtoўskaga ў pracah amerykanskaj dasledchycy Patrysіі Kenjedzі Grymstjed”. Arhіvaryus 18 (2020).
• Latushkіn, Andrjej Mіkalaevіch. „Ljos radzіvіlaўskaj chastkі arhіva Vjalіkaga Knjastva Lіtoўskaga (1685–1946 gg.)”. Belaruskі gіstarychny chasopіs, nr 10 (2018): 3–15.
• Latushkіn, Andrjej Mіkalaevіch. „Rjeestr dzjarzhaўnaga arhіva Vjalіkaga Knjastva Lіtoўskaga ad 26 lіstapada 1623 g. і jago znachjenne dlja rjekanstrukcyі skladu kompleksa arygіnalaў aktaў kan. XIV – pach. XVII stst.” Belaruskі arheagrafіchny shtogodnіk 18 (2017): 247–64.
• Latushkіn, Andrjej Mіkalaevіch. „Tjermіnalagіchnae afarmlenne kompleksa arygіnalaў aktaў agul’nadzjarzhaўnaga znachjennja arhіva Vjalіkaga Knjastva Lіtoўskaga ў pol’skaj gіstarychnaj navucy і arhіvaznaўstve mіzhvaennaga peryjadu”. Arhіvaryus 17 (2019): 80–97.
• Menzhinskij, V.S. „ Metrika Velikogo knjazhestva Litovskogo v trudah A. L. Horoshkevich”. W Ot Drevnej Rusi k Rossii novogo vremeni: sbornik statej: k 70-letiju Anny Leonidovny Horoshkevich, zredagowali Aleksej Vladimirovich Jurasov i Valentin Lavrent'evi Janin, 449–53 . Moskva : Nauka, 2003.
• Pashuto, Vladimir Terentʹevich. „Izdanie Litovskoj Metriki – otvetstvennaja zadacha sovetskih i pol’skih istorikov”. W Issledovanija po istorii Litovskoj metriki: sbornik nauchnyh trudov, zredagowane przez Vladimir Terentʹevich Pashuto, Anna Leonidovna Horoshkevich, i N. I Shchaveleva, 8–10. Moskva: Institut istorii SSSR Akademii︠ nauk SSSR, 1989.
• Pohilevich, Dmitro Leonіdovich. „Litovs’ka metrika”. W Radjans’ka enciklopedіja іstorії Ukraїni, zredagowali Andrіj Danilovich Skaba i in., 3:13. Kiїv: Akademіja nauk Ukraїns’koї Radjans’koї Socіalіstichnoї Respublіki, 1971.
• Ptashickij, Stanislav L’vovich. Opisanie knig i aktov litovskoj metriki. Sankt Peterburg: Pravitel’stvujushhago senata, 1887.
• Shmidt, Sigurd Ottovich. Rossijskoe gosudarstvo v seredine XVI stoletija: carskij arhiv i licevye letopisi vremeni Ivana Groznogo. Moskva: Izd-vo „Nauka”, 1984.
• Tihomirov, Mihail Nikolaevich. Istochnikovedenie istorii SSSR. Vyp. 1: s drevnejshego vremeni do konca XVIII veka. Moskva: Socjekgiz, 1962.
• Ulashchyk, Mіkalaj Mikalaevіch. Zbor tvoraў. T. 1. Pracy pa arheagrafіі і krynіcaznaўstvu. Zredagowali Dzmіtryj Vjachaslavavіch Vіc'ko i in. Smalensk: Іnbelkul't, 2017.
• Ulashhik, Nikolaj Nikolaevich. „Litovskaja Metrika”. W Sovetskaja istoricheskaja jenciklopedija, zredagowali Evgenij Mihajlovič Žukov i in., 8:706. Moskva: Sovetskaja Jenciklopedija, 1965.
• Ulashhik, Nikolaj Nikolaevich. „Publikacii materialov Litovskoj Metriki”. W Issledovanija po istorii Litovskoj metriki: sbornik nauchnyh trudov, zredagowali Vladimir Terentʹevich Pashuto, Anna Leonidovna Horoshkevich, i N. I Shchaveleva, 142–57. Moskva: Institut istorii SSSR Akademii︠ SSSR, 1989.
• Zimin, Aleksandr Aleksandrovich, i Lev Vladimirovich Cherepnin, red. Gosudarstvennyĭ arhiv Rossii XVI-go stoletija: opyt rekonstrukcii. Ch. 1–3. Moskva: Institut istorii SSSR AN SSSR, 1978.

Identifiers

DOI

AKZ.2020.006