„Rozpoznać i zrozumieć siebie”. O świadomości narodowej w polskiej myśli romantycznej

• Authors: Nowak Joanna

Title variants

EN

“To identify and understand oneself”. Polish Romantic thought on national awareness

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W polskiej refleksji romantycznej czynnik świadomościowy, który powszechnie określano terminem „narodowego przebudzenia”, był nadrzędnym wyznacznikiem dojrzałości narodowej wspólnoty. Zdaniem polskich romantyków świadomość narodowa w szerszym zakresie społecznym była stosunkowo nowym zjawiskiem (dla jednych autorów koniec XVIII wieku, dla innych początek XIX stulecia). Wcześniej naród istniał, ale jako byt nie do końca ukształtowany, pozostający w „uśpieniu”. W artykule, w oparciu o źródła z epoki, przeanalizowano najistotniejsze motywy w romantycznym dyskursie dotyczącym omawianej kwestii. Chodziło przede wszystkim o rozumienie pojęcia świadomości narodowej, jego kształtowanie się w czasie, w tym o ustalenie „momentu” pojawienia się świadomego wyobrażenia wspólnoty narodowej w szerszym zakresie, które niejako sankcjonowało powstanie jej dojrzałej formy. Istotnym wątkiem w dyskusji było także dostrzeżenie przestrzennego uwarunkowania rozwoju narodowej świadomości (w zależności od oddalenia od narodowego centrum), jak również problem związany ze społecznym zakresem tej wizji. Analizowano proces samopoznania narodowego, który zgodnie z ówczesnym przeświadczeniem realizował się dwuetapowo. Najpierw rozpoznanie i utożsamienie ze wspólnotą odbywało się poprzez bezrefleksyjne odczuwanie, a następnie dokonało się samopoznanie wyższe, czyli wyrobienie dojrzałej idei narodowej. W wymiarze bardziej praktycznym chodziło o stopniowe rozszerzenie narodowej świadomości, aby poczucie wspólnoty objęło możliwie wszystkich członków narodu, a nie tylko jego polityczno-umysłowe elity.

EN

The awareness factor commonly termed as “national awakening,” in the Polish Romantic reflection was considered the utmost determinant of national maturity of community. In the opinion of Polish romantics, national awareness seen in a broader societal sense was a relatively new phenomenon (for some authors it originated in the late 18th century, for others in the early 19th century). Earlier, the nation did exist but it was not firmly established and remained “salient.” On the basis of the 19th century sources, this article analyses some major topics of the Romantic period discourse on nation. These issues included, first of all, the meaning of national awareness and understanding of this idea as time progressed. Moreover, questions concerned the exact moment when a conscious picture of a national community came to exist, thus certifying that a mature form of nation finally originated. Moreover, this romantic discussion concerned spatial conditions of the development of national awareness (dependence of the distance from the national centre) and focused on social acceptance of this idea. According to romantic authors, the process of self-definition of a nation consisted of two stages. First, national identification was not intellectual but sensual; only at a later and more sublime stage; mature national awareness came to exist. As far as a more practical aspect of this issue goes, the contemporary aim was to expand national awareness gradually so that it could possibly be experienced by all members of nation, and not only by its political and intellectual elites.

Keywords

EN

Polish Romantic thought; national awareness; national identification

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Sprawy Narodowościowe
• Year: 2014
• Issue: 45
• Pages: 26-41

Dates

published

2014-12-31

Contributors

author

Nowak Joanna

• Instytut Slawistyki PAN [Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences], Warszawa [Warsaw], Poland

References

• Alcyata, J. (1864). Wizerunki polityczne dziejów państwa polskiego (T. 1). Lipsk: Brockhaus.
• Bardach, J. (1988). O świadomości narodowej Polaków na Litwie i Białorusi w XIX–XX wieku. W J. Bardach, O dawnej i niedawnej Litwie. Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Barszczewska-Krupa, A. (1999). Emigracja i Kraj: wokół modernizacji polskiej świadomości społecznej i narodowej 1831-1863. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Beauvois, D. (1994). Mit „kresów wschodnich” czyli jak mu położyć kres. W W. Wrzesiński (Red.), Polskie mity polityczne XIX i XX wieku (ss. 93–105). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Berlin, I. (2003). Rosyjscy myśliciele. (S. Kowalski, Tłum.). Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Bogdański, H. (1971). Pamiętnik 1832-1848. (A. Knot, Red.). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Brodziński, K. (1831, lipiec 6). O opinii publicznej. Zjednoczenie. Dziennik Narodowości poświęcony, (6), 22.
• Brodziński, K. (2000). O narodowości Polaków. W A. Kowalczykowa (Red.), Idee programowe romantyków polskich: antologia (ss. 200–207). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Chojecki, E. (2000). Alkhadar. W A. Kowalczykowa (Red.), Idee programowe romantyków polskich: antologia (ss. 282–292). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Dembowski, E. (1979). Pisma społeczne i polityczne. (J. Ładyka, Red.). Warszawa: PWN.
• Eberhardt, P. (1998). Polska ludność kresowa: rodowód, liczebność, rozmieszczenie. Warszawa: PWN.
• Gawroński, F. R. (1913). Walka o wolność w roku 1863. Lwów: Komitet 1863-1913.
• Goćkowski, J., & Walicki, A. (Red.). (1977). Idee i koncepcje narodu w polskiej myśli politycznej czasów porozbiorowych. Warszawa: PWN.
• Gołuchowski, J. (1903). Filozofia i życie. (H. Struve, Red.). Warszawa: E. Wende i Sp.
• Haliczanin. (1830). Lwów, 7, 8.
• J. G. (1848). Sprawa Polska w stosunku do Austrii, Prus i Niemiec w szczególności. Jutrzenka, (23), 89.
• Janion, M. (2007). Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Kalinka, W. (1892a). Listy o Królestwie (art. z 1856). W W. Kalinka, Dzieła (T. 3, ss. 209–262). Kraków: Spółka Wydawnicza Polska.
• Kalinka, W. (1892b). Polityka rosyjska w Polsce (art. z 1857). W W. Kalinka, Dzieła (T. 3, ss. 121–208). Kraków: Spółka Wydawnicza Polska.
• Kalinka, W. (1892c). Polska pod trzema obcemi rządami (art. z 1858). W W. Kalinka, Dzieła (T. 3, ss. 1–80). Kraków: Spółka Wydawnicza Polska.
• Kamieński, H. (1858). Demokracja w Polszcze. Genewa: Pfeffer et Puky.
• Kamieński, H. (1860). Programmat. Prawda. Pismo czasowe przez X.Y.Z., (1), 7–35.
• Kamieński, H. (1861). Wypadki warszawskie. Prawda. Pismo czasowe przez X.Y.Z., (3), 97–107.
• Kieniewicz, S. (1982). Historyk a świadomość narodowa. Warszawa: Czytelnik.
• Kizwalter, T. (1999). O nowoczesności narodu: przypadek Polski. Warszawa: Semper.
• Kłoskowska, A. (1996). Kultury narodowe u korzeni. Warszawa: PWN.
• Krasiński, Z. (1999). Pisma filozoficzne i polityczne. (P. Hertz, Oprac.). Warszawa: Czytelnik.
• Libelt, K. (1844). O posłannictwie dziejowem narodów. Przegląd Naukowy Literaturze, Wiedzy i Umnictwu poświęcony, 1, 1–7.
• Łagowski, B. (1977). Pojęcie samowiedzy narodowej w filozofii politycznej Maurycego Mochnackiego. W J. Goćkowski & A. Walicki (Red.), Idee i koncepcje narodu w polskiej myśli politycznej czasów porozbiorowych (ss. 42–60). Warszawa: PWN.
• Łepkowski, T. (1967). Polska – narodziny nowoczesnego narodu 1764-1870. Warszawa: PWN.
• Łepkowski, T. (1973). Poglądy na jedno- i wieloetniczność narodu polskiego w pierwszej połowie XIX wieku. W Z. Stefanowska (Red.), Swojskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej (ss. 232–245). Warszawa: PWN.
• Mickiewicz, A. (1997a). Dzieła (T. 7: Pisma historyczne). (J. Maślanka, Red.). Warszawa: Czytelnik.
• Mickiewicz, A. (1997b). Dzieła (T. 8: Literatura Słowiańska I). (J. Maślanka, Red.). Warszawa: Czytelnik.
• Mickiewicz, A. (1997c). Dzieła (T. 9: Literatura Słowiańska II). (J. Maślanka, Red.). Warszawa: Czytelnik.
• Mickiewicz, A. (1997d). Dzieła (T. 10: Literatura Słowiańska III). (J. Maślanka, Red.). Warszawa: Czytelnik.
• Miłkowski, Z. (1880). W Galicji i na Wschodzie: przyczynek do dziejów powstania 1863. Poznań: J. K. Żupański.
• Mochnacki, M. (2000). O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym. W M. Strzyżewski (Red.), Rozprawy literackie (ss. 173–345). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Morzycki, A. (1859). Polska jako naród i jako państwo jej posłannictwo w organizmie świata ludzkości: wyjątek z fundamentów budowy społecznej. Poznań: J.K. Żupański.
• Motty, M. (1843a). Słów kilka o Historyi Powszechnej i wykładzie jej po gimnazjach. Orędownik Naukowy, (13), 98–102.
• Motty, M. (1843b). Słów kilka o Historyi Powszechnej i wykładzie jej po gimnazjach. Orędownik Naukowy, (14), 105–109.
• Nowak, J. (2008). Duchowe piętno społeczeństw: złożoność i przeobrażenia polskiej refleksji nad narodem w XIX wieku. Warszawa: SOW.
• Ordęga, J. (1840). O narodowości polskiej z punktu widzenia katolicyzmu i postępu. Paryż: w Księgarni i Drukarni J. Polskiej.
• Ostrowski, J. B. (1833). Katolicyzm. Nowa Polska, 4, (7, 8), 505.
• Rymarkiewicz, J. (1843). Pojęcie narodowości. Rok 1843 pod względem oświaty, przemysłu i wypadków czasowych, 4, 72–103.
• Samsonowicz, H. (1989). Przesłanki tworzenia się narodu mazowieckiego na przełomie XV i XVI wieku. W Narody: jak powstawały i jak wybijały się na niepodległość?. Warszawa: PWN.
• Schmitt, H. (1862). Narodowość polska, jej podstawy, rozwój dziejowy, przeobrażenia i zboczenia, a stosunek do chwili obecnej. Lwów: Drukarnia E. Winiarza.
• Słowicki, J. (1840). Środki rewolucyjne. Pismo Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, (cz. 2), 51–60.
• Szacki, J. (1962). Ojczyzna, naród, rewolucja: problematyka narodowa w polskiej myśli szlacheckorewolucyjnej. Warszawa: PIW.
• Świętosławski, Z. (1854). Lud Polski w Emigracji 1835-1846. Jersey: Drukarnia Powszechna.
• Trentowski, B. (1842). Chowanna czyli system pedagogiki narodowej, jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży (T. 2). Poznań: Księgarnia Nowa.
• Trentowski, B. (1847). Wizerunki duszy narodowej s końca ostatniego szesnastolecia przez Ojczyźniaka. Paryż: Księgarnia Słowiańska.
• Walicki, A. (1967). Wstęp. W K. Libelt, Samowładztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej. Warszawa: PWN.
• Walicki, A. (1970). Filozofia a mesjanizm: studia z dziejów filozofii i myśli społeczno-religijnej romantyzmu polskiego. Warszawa: PIW.
• Walicki, A. (1983). Między filozofią, religią i polityką: studia o myśli polskiej epoki romantyzmu. Warszawa: PIW.
• Walicki, A. (2000a). Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej. Warszawa: PAN IFiS.
• Walicki, A. (2000b). Polski zmagania z wolnością. Kraków: Universitas.
• Wandycz, P. (1994). Pod zaborami: ziemie Rzeczpospolitej w latach 1795-1918. Warszawa: PIW.
• Wapiński, R. (1994). Polska i małe ojczyzny Polaków: z dziejów kształtowania się świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej. Wrocław: Ossolineum.
• Zieliński, A. (1969). Naród i narodowość w polskiej literaturze i publicystyce lat 1815-1831. Wrocław: Ossolineum.
• Zientara, B. (1996). Świt narodów europejskich: powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej. Warszawa: PIW.
• Żurawlewicz, E. (1840). O gminach w czasie powstania. Pismo Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, (cz.2), 60–63.
• Żychliński, L. (1862). Rzut oka na kwestyą narodowości. Poznań: J.K. Żupański.

Identifiers

DOI

10.11649/sn.2014.022