Religijność a preferencje dotyczące narodowej wspólnoty i ustroju społecznego – kontekst zmiany ustrojowej

• Authors: Szafraniec Krystyna

Title variants

EN

Religiosity and Preferences Concerning the National Community and Social System – the Context of Political Changes

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule podjęto pytanie o polityczną sprawczość światopoglądu ufundowanego na stosunku do religii i Kościoła katolickiego w Polsce. Odwołując się do empirycznych badań ukazano narastające znaczenie identyfikacji religijnych w procesach kształtowania się politycznych preferencji i wyborów. Główna uwaga skupiona została na preferencjach dotyczących kształtu narodowej wspólnoty i na zmianach, jakim one ulegały w okresie ostatnich trzydziestu lat – od schyłku PRL, przez okres intensywnych zmian systemowych w latach dziewięćdziesiątych do chwili obecnej. Podstawę źródłową stanowią dane gromadzone w trwającym 45 lat badaniu podłużnym, obejmującym dwie kohorty reprezentujące odmienne społeczne pokolenia i odmienny typ religijnej socjalizacji. Uzyskane wyniki ujawniają zmniejszające się – w obu pokoleniach – poparcie dla idei wspólnoty tradycyjnej, zamkniętej na rzecz wspólnoty kulturowo otwartej i nowoczesnej, o czym w największym stopniu zadecydowały zmiany indywidualnych profili religijności.

EN

The article addresses the issue of the political agency of the worldview founded on the attitude towards religion and the Catholic Church in Poland. Empirical research has demonstrated the increasing importance of identification with religion in the processes of shaping political preferences and choices. The article focuses on the preferences regarding the national community and the changes that these preferences have undergone over the last thirty years – from the decline of socialism in 1980s, through the period of intense system changes in 1990s and until present. A 45-year longitudinal study involving two cohorts representing different social generations and a different type of religious socialization are the source of data. The research results reveal that the support for the idea of the national-religious community is diminishing in both generations, while a preference for a culturally open, modern community is increasing. The cause lies in the changes in individual religious profile.

Keywords

PL

religijność; preferencje wspólnotowe; zmiana ustrojowa; badania podłużne; pokolenia

EN

religiosity; preferences for the national community; political changes; longitudinal study; generations

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2022
• Issue: 4(247)
• Pages: 9-40

Contributors

author

Szafraniec Krystyna

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

References

• Baniak, Jerzy. 2008. Między buntem i sprzeciwem a potrzebą akceptacji i zrozumienia. Kryzys tożsamości osobowej a świadomość religijna i moralna młodzieży gimnazjalnej. Studium socjologiczne. Kraków: Wydawnictwo Homini S.C.
• Bawin-Legros, Bernadette. 2004. Intimacy and the New Sentimental Order. Current Sociology, 52, issue 2.
• Borowicz, Ryszard, Grażyna Krzyminiewska, Krystyna Szafraniec. 1991. Młodzi dorośli – paradoksy socjalizacji i rozwoju. Warszawa: IRWiR PAN.
• Borowik, Irena. 1996. Religia we współczesnych społeczeństwach. Instytucjonalizacja a prywatność. W: I. Borowik, W. Zdaniewicz, red. Od Kościoła ludu do Kościoła wyboru: religia a przemiany społeczne w Polsce. Kraków: Nomos, 17–33.
• Borowik, Irena. 1997. Procesy instytucjonalizacji i prywatyzacji religii w powojennej Polsce. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Borowik, Irena. 2010. Why has religiosity in Poland not changed since 1989? Five Hyotheses. Politics and Religion, 3: 262–275.
• Borowik, Irena. 2016. Przemiany religijne w Polsce na tle transformacji w Europie Środkowo-Wschodniej i globalizacji. W: I. Borowik, A. Górny, W. Świątkiewicz, red. Globalny i lokalny wymiar religii. Polska w kontekście europejskim. Uniwersytet Śląski w Katowicach i Zakład Wydawniczy Nomos.
• Bruce, Steve. 2002. God is Dead: Secularization in the West. Oxford: Blackwell.
• Casanova, Jose. 2006. Religie i świeckie tożsamości w procesie jednoczenia Europy: Res Publica Nowa, 1, https://www.ce.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2017/11/9.2_jose-casanova-religie-i-swieckie-tozsamosci-w-procesie-jednoczenia-europy.pdf; dostęp 09.08.2022.
• CBOS. 2020. Religijność Polaków w ostatnich 20 latach. Komunikat z badań 63/2020.
• CBOS. 2022. Zmiany religijności Polaków po pandemii. Komunikat z badań 85/2022.
• Ciupak, Edward. 1982. Religia i religijność. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
• Cześnik, Mikołaj, Michał Kotnarowski, Igor Lyubashenko. 2016. Kto kształtuje polską politykę – aktywność i nieaktywność wyborcza Polaków. Studia Socjologiczne,4, 233: 41–68.
• Davie, Grace. 1994. Religion in Great Britain since 1945: beliving without belonging. Cambridge-Oxford: Blackwell Publishers.
• Grabowska, Mirosława. 2001. Religijność i Kościół w procesie transformacji w Polsce. W: E. Wnuk-Lipiński, M. Ziółkowski, red. Pierwsza dekada niepodległości: próba socjologicznej syntezy. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 128–142.
• Grabowska, Mirosława. 2002. Religijność i Kościół a polityka w III Rzeczpospolitej. W: R. Markowski, red. System partyjny i zachowania wyborcze. Dekada polskich doświadczeń. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, Fundacja im. Eberta.
• Grabowska, Mirosława. 2018. Bóg a sprawa polska. Poza granicami teorii sekularyzacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Hall, Dorota. 2016. W poszukiwaniu miejsca. Chrześcijanie LGBT w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Joshi, Heather E. 2008. The Millennium Cohort Study and Mature National Birth Cohorts in Britain. In: S. Menard, ed. 2008. Handbook of Longitudinal Research. Design, Measurement, and Analysis. Amsterdam: Elsevier, 67–84.
• Korzeniowski, Krzysztof. 1993. Orientacja demokratyczna vs autorytarna w społeczeństwie polskim. W: J. Reykowski, red. Wartości i postawy Polaków a zmiany systemowe. Szkice z psychologii politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, 121–154.
• Koseła, Krzysztof. 1990. Rola Kościoła katolickiego w kampanii przed wyborami czerwcowymi. W: L. Kolarska-Bobińska, P. Łukasiewicz, Z.W. Rykowski, red. Wyniki badań – wyniki wyborów. Warszawa: PTS, Oddział Warszawski, 95–141.
• Koseła, Krzysztof. 1994. Religijne identyfikacje a niektóre preferencje polityczne Polaków. W: W. Zdaniewicz, red. Znaczenie Kościoła w pierwszych latach III Rzeczpospolitej. Warszawa: ATK, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, 124–152.
• Koseła, Krzysztof. 2002. Europejska tożsamość Polaków w teorii i w badaniach. W: K. Koseła, T. Szawiel, M. Grabowska, M. Sikorska. Tożsamość Polaków a Unia Europejska. Warszawa: Instytut Badań nad Podstawami Demokracji, 65–105.
• Koseła, Krzysztof. 2003. Polak i katolik. Splątana tożsamość. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Kwieciński, Zbigniew. 2002a. Wykluczanie. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Kwieciński, Zbigniew. 2002b. Nieuniknione. Funkcje alfabetyzacji w dorosłości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Luckmann, Thomas. 1996. Niewidzialna religia: problem religii we współczesnym społeczeństwie. Przekład Lucjan Bluszcz. Kraków: Nomos.
• Lynn, Peter. 2009. Methods for Longitudinal Surveys. In: P. Lynn, ed. 2009. Methodology of Longitudinal Surveys. Chichester, UK: Wiley, 1–20.
• Mandes, Sławomir. 2002. Formy religijności w społeczeństwie polskim. W: A. Jasińska-Kania, M. Marody, red. Polacy wśród Europejczyków: wartości społeczeństwa polskiego na tle innych krajów europejskich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 168–186.
• Mandes, Sławomir. 2012. Religia i Naród: powikłane związki religii i nacjonalizmu. W: A. Jasińska-Kania, red. Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków w jednoczącej się Europie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 165–190.
• Mandes, Sławomir. 2012. Życie religijne. W: A. Giza, M. Sikorska, red. Współczesne społeczeństwo polskie, Warszawa: PWN, 229–270.
• Mandes, Sławomir. 2016. Miejsce religii w społeczeństwie. W poszukiwaniu nowego programu badawczego socjologii religii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Mannheim, Karl. 1992–1993. Problem pokoleń. Przekład Anna Mizińska-Kleczkowska. Colloquia Communia, 1-12: 137–168.
• Mariański, Janusz. 1993. Religia i Kościół w społeczeństwie pluralistycznym. Polska lat dziewięćdziesiątych. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
• Mariański, Janusz. 2008. Emigracja z Kościoła. Religijność młodzieży polskiej w warunkach zmian społecznych. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Mariański, Janusz. 2010a. Religia w społeczeństwie ponowoczesnym. Studium socjologiczne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza.
• Mariański, Janusz. 2010b. Zmieniająca się przynależność do Kościoła katolickiego w Polsce wyzwaniem dla duszpasterstwa. W: J. Baniak, red. Laikat i duchowieństwo w Kościele katolickim w Polsce. Poznań: UAM, 19–46.
• Markowski, Radosław, Hubert Tworzecki. 2016. Czy Polacy potrzebują rządów silnej ręki? Polityka, 10, 3049: 32–34.
• Markowski, Radosław, red. 2017. Demokratyczny audyt Polski 2: Demokracja wyborcza w Polsce lat 2014-15. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
• Marody, Mirosława. 1996. Selektywnie religijni. W: M. Marody, red. Oswajanie rzeczywistości. Między realnym socjalizmem a realną rzeczywistością. Warszawa: Instytut Studiów Społecznych, 234–257.
• Marody, Mirosława. 2002. Przemiany religijności Polaków. W: A. Jasińska-Kania, M. Marody, red. Polacy wśród Europejczyków: wartości społeczeństwa polskiego na tle innych krajów europejskich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Marody, Mirosława, Sławomir Mandes. 2007. Religijność a tożsamość narodowa Polaków. W: M. Marody, red. Wymiary życia społecznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 401–418.
• Marody, Mirosława, Sławomir Mandes. 2012. Przemiany polskiej religijności. W: A. Jasińska-Kania, red. Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków w jednoczącej się Europie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Moscovici, Serge. 1984. The phenomenon of social representations. In: R.M. Farr, S. Moscovici, eds. Social Representations. Cambridge/Paris: Cambridge University Press, Maison des Sciences de l’Homme.
• Norris, Pippa, Roland Inglehart. 2006. Sacrum i profanum. Religia i polityka na świecie. Przekład Renata Babińska. Kraków: Wydawnictwo Nomos.
• Piwowarski, Władysław. 1971. Religijność wiejska w warunkach urbanizacji. Studium socjologiczne. Warszawa: Biblioteka Więzi.
• Piwowarski, Władysław. 1983. Blaski i cienie polskiej religijności. W: J. Wołkowski, red. Oblicza katolicyzmu w Polsce. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Piwowarski, Władysław. 2005. Religijność życia codziennego a religijność narodu. W: M. Grabowska, T. Szawiel, red. Religijność społeczeństwa polskiego lat 80. Warszawa: Wydział Filozofii i Socjologii UW, 189–202.
• Reykowski, Janusz, red. 1993. Wartości i postawy Polaków a zmiany systemowe. Szkice z psychologii politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
• Schaie, Warner K. 1965. A general model for the study of developmental problems. Psychological Bulletin, 64: 92–107.
• Schaie, Warner K., Paul B. Baltes. 1976. On sequential strategies in Developmental research: Description or Explanation? Human Development, 18: 384–390.
• Szafraniec, Krystyna. 2001. Zmiana społeczna i konflikt pokoleń. Refleksje po-Mannheimowskie, Przegląd Socjologiczny, tom L/1: 13–40.
• Szafraniec, Krystyna. 1986. Anomia – przesilenie tożsamości. Jednostka i społeczeństwo wobec zmiany. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Szafraniec, Krystyna. 2002. Anomia okresu transformacji a orientacje normatywne młodzieży. Perspektywa międzygeneracyjna. W: J. Mariański, red. Kondycja moralna społeczeństwa polskiego. Kraków: Wydawnictwo WAM i Komitet Socjologii PAN, 453–480.
• Szafraniec, Krystyna, Jarosław Domalewski i in. 2017. Zmiana warty. Młode pokolenia a transformacje we wschodniej Europie i Azji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Zaręba, Sławomir. 2008. W kierunku jakiej religijności? Studia nad katolicyzmem polskiej młodzieży. Warszawa: ZWS.
• Zdaniewicz, Witold. 2001. Zachowania religijno-moralne. W: W. Zdaniewicz, red. Religijność Polaków 1991-1998. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 70–81.
• Zubrzycki, Genevieve. 2020. Spokojna rewolucja. Tożsamość narodowa, religia i sekularyzm w Quebecu. Przełożył Paweł Dobrosielski. Kraków: Nomos.

Identifiers

DOI

10.24425/sts.2022.143581