Śladami rebelii słowiańskich niewolników w Afryce. Sprawozdanie z interdyscyplinarnej wyprawy badawczej do Maroka

• Authors: Filipowiak Wojciech , Maliński Piotr , Kokora Karolina , Meissner Katarzyna , Vorbrich Ryszard

Title variants

Following tracks of the Slavic slaves’ rebellion in Africa. Report on the interdisciplinary expedition to Morocco

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

In 2016, a research team comprised of scientists from the University of Szczecin, the University of Adam Mickiewicz in Poznań and the Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences made a reconnaissance expedition to Morocco. The team’s technology partner is Pixel Legend. The aim of the team is to locate and to examine a Slavs’ village from the turn of the 9th and 10th centuries which was mentioned in Al-Bakri’s work. The expedition lasted 29 days and travelled over 10,000 km. It resulted in acquiring literature, scientific contacts, field experience and a collection of traditional pottery from northern Morocco. The effects of the expedition were presented in the media, at conferences and in scientific journals.

Keywords

PL

archeologia; etnologia; osadnictwo; wczesne średniowiecze; Słowianie; emirat Nekor; góry Rif, Maghreb

EN

archaeology; ethnology; settlement; early Middle Ages; Slavs; emirate of Nekor, Rif; Maghreb

• Publisher: Muzeum Narodowe w Szczecinie
• Journal: Materiały Zachodniopomorskie
• Year: 2018
• Volume: 14
• Pages: 287-321

Dates

published

2018-12-27

Contributors

author

Filipowiak Wojciech

• Instytut Archeologii i Etnologii PAN

author

Maliński Piotr

• Uniwersytet Szczeciński

author

Kokora Karolina

• Instytut Archeologii i Etnologii PAN

author

Meissner Katarzyna

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

author

Vorbrich Ryszard

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Description de l’Afrique septentrionale par el-Bekri, traduite par Mac Guckin de Slane. Paris 1859.
• Ya’kūbī. Les Pays, traduit par Gaston Wiet. Le Caire 1937.
• Aït Hamza M., Bentaleb A. (red.) 2013. Patrimoine architectural au Maroc. Rabat.
• Aït Hamza M., Boudilab H., Allach S. (red.) 2013. Le patrimoine dans les montagnes rifaines : état et perspectives. Rabat.
• Aït Hamza M., Popp H. (red.) 2013. Les igoudar : un patrimoine culturel à valoriser. Rabat.
• Aitoutouhen Temsamani FZ. 2013. Mujeres alfareras del Rif. W: [bez redaktora], La civilisation rifaine à travers l’histoire du Maroc. L’historien des cités disparues, Séville, 59–64.
• Berrada H. 2001. La poterie feminine au Maroc. Casablanca.
• Boone L.J., Myers J.E., Redman L.C. 1990. Archaeological and Historical Approaches to Complex Societies: The Islamic States of Medieval Morocco. American Anthropologist, New Series 92/3, 630–646.
• Brett M., Fentress E. 2002. The Berbers. Oxford–Cambridge.
• Cagigas I. de las. 1951. Dinastías menores del Maghrib: tomo I: los Banu Salih de Nakur. Tetuán.
• Chaker S. 2013. Amazigh / Berbère / Tamazight : dans les méandres d’une denomination, Revue des études berbères 9, 221–239.
• Coon C.S. 1931. Tribes of the Rif. Cambridge.
• Cressier P. 1981/1982. Structures fortifiees et defensives du Rif (I) Les Qasba-s Ismailiennes, Bulletin d’archeologie marocaine 14, 257–276.
• Cressier P. 1983. Fortifications du Rif. W: A. Bazzana, P. Guichard, JM. Poisson (red.), Castrum I. Habitat fortifié et organisation de l’espace en Méditerranée médiévale, Travaux de la Maison de l’Orient 4. Lyon, 45–55.
• Cressier P. 1984. Structures fortifiées et défensives du Rif (II). La tour de vigie de Mastasa, Bulletin d’archéologie marocaine 15, 451–464.
• Cressier P. 1998. Urbanisation, arabisation, islamisation au Maroc du Nord : quelques remarques depuis l’archéologie. W: J. Aguade, P. Cressier, Á. Vicente (red.), Peuplement et arabisation au Maghreb occidental. Dialectologie et histoire. Madrid, 27–38.
• Cressier P. 2010. Nakûr (IXe–Xe siècles) : ville berbère ou ville andalouse ? W: AM. Arnal Gely, J.A. Gonzalez Alcantud (red.), La ciudad mediterránea: sedimentos y reflejos de la memoria. Grenade, 127–142.
• Cressier P. 2012. Ville médiévale au Maghreb. Recherches archéologiques. W: P. Sénac (red.), Histoire et archéologie de l’Occident musulman (VIIe–XVe siècle) : al-Andalus, Maghreb, Sicile. Villa 4, Études médiévales ibériques, Méridiennes. Toulouse, 117–140.
• Cressier P., Erbati E. 1997. La naissance de la ville islamique au Maroc. Campagne 1996, Nouvelles archéologiques et patrimoniales 1, 13–14.
• Cressier P., Erbati E. 2008. Le pouvoir dans ses murs. Maroc médiéval (IXe–XIe siècle). W: P. Cressier (red.), Castrum 8. Le château et la ville. Espaces et réseaux (VIe–XIIIe siècle). Collection de la Casa de Velázquez 108/Collection de l’École française de Rome 105/8. Madrid, 283–297.
• Cressier P., Erbati L., Acién Almansa M., El Boudjay A., Gonzalez Villaescusa R., Siraj A. 2001. La naissance de la ville islamique au Maroc (Nakûr, Aghmât, Tâmdult). Résultats préliminaires de l’approche archéologique du site de Nakûr (capitale d’un émirat du Haut Moyen Âge). W: [bez redaktora], Actes des Premières Journées Nationales d’Archéologie et du Patrimoine 3: Islam, 108–129.
• Czapkiewicz A. 1971. Ancient Egyptian and Coptic elements in the toponomy of contemporary Egypt. Kraków.
• Encylopédie Berbére 1984–2015. Encyclopédie berbère, Fasc. 1–39. Aix-en-Provence.
• Fabianowska M., Nesteruk M. 2004. Strrraszna historia. Ci sprytni Słowianie. Warszawa.
• Filipowiak Władysław 1987. Z badań w Afryce Zachodniej. W: M. Paradowska (red.), Trzeci Świat w polskich badaniach etnograficznych. Warszawa, 234–237.
• Filipowiak Władysław 2004. Z badań archeologiczno-etnologicznych Muzeum Narodowego w Szczecinie na południe od Sahary. W: J. Łapott (red.), Afryka – 40 lat penetracji oraz poznawania ludów i ich kultur. Szczecin, 15–23.
• Filipowiak Wojciech, Kokora K. 2017. Na marginesie poszukiwań Quarjat as-Saqaliba: wczesnośredniowieczna ceramika z emiratu Nekor. Szkło i Ceramika 4, 6–11.
• Filipowiak Wojciech, Maliński P. 2016. Qarjat as-Saqaliba – osada Słowian w Maroku.
• Biuletyn Informacyjny Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS, 4 (35), 27–29.
• Gozalbes Busto G. 1989. Estudios sobre Marruecos en la Edad Media. Granada.
• Hart D.M. 1976. The Ait Waryaghar of the Moroccan Rif. An Ethnography and History. Tucson. Ilahaine H. 2006. Historical Dictionary of the Berbers (Imazighen). Lanham–Toronto–Oxford.
• Kowalska Z. 1998. Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów w IX–XI wieku w Europie. W: D. Quirini-Popławska (red.), Niewolnictwo i niewolnicy w Europie od starożytności po czasy nowożytne. Kraków, 81–91.
• Lahlou A. 1990. Envasement du barrage Mohamed Ben Abdelkrim Al Khattabi et lutte anti-érosive du bassin versant montagneux situé à l’amont, W: R.O. Sinniger, M. Monbaron (red.), Hydrology in Mountainous Regions II – Artificial Reservoirs, Water and Slopes. Wallingford, 243–252.
• Lewicki T. 1952. Osadnictwo słowiańskie i niewolnicy słowiańscy w krajach muzułmańskich, Przegląd Historyczny 43, nr 3/4, 473–491.
• Lewicki T. 1961. Słowianie w Afryce. W: W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński (red.), Słownik starożytności słowiańskich 1. Wrocław, 6–7.
• Linstädter J., Eiwanger J., Mikdad A., Weniger G.C. 2012. Human occupation of Northwest Africa: A review of Middle Palaeolithic to Epipalaeolithic sites in Morocco. Quaternary International 274, 158–174.
• Łapott J. 1978. Studencka ekspedycja etnograficzna „Afryka 76–77” – sprawozdanie z przebiegu i wyników działalności etnologicznej wyprawy do Afryki. Materiały Zachodniopomorskie 24, 283–319.
• Łapott J. 1991. Wyprawa naukowa SAHEL ’87 – sprawozdanie z przebiegu i wyników działalności etnologicznej ekspedycji do Afryki. Materiały Zachodniopomorskie 37, 281–311.
• Łapott J. 1992. Ekspedycja Etnologiczna SAHARA–SAHEL ’90 – sprawozdanie z przebiegu i wyników działalności wyprawy do Afryki. Materiały Zachodniopomorskie 38, 385–414.
• Łapott J. 2004. Afryka w Muzeum Narodowym w Szczecinie – historia i badania etnologiczne (ostatnie 25 lat). W: J. Łapott (red.), Afryka – 40 lat penetracji oraz poznawania ludów i ich kultur, Szczecin, 39–46.
• Луцкая Н.С. 1959. Республика Риф. Москва.
• Maliński P. 2012. Koncepcja przeszłości w tradycji ustnej plemienia Rubatab z północnego Sudanu. W: I. Grzelczak-Miłoś, M. Praczyk, K. Wiśniewski (red.), Przez źródło do przeszłości. Poznań, 177–191.
• Maliński P. 2018a. Belchite – pole bitwy, miejsce pamięci i „przestrzeń dla pokoju”. W: R. Skrycki (red.), Studia z dziejów anarchizmu (3): wojna domowa w Hiszpanii (1936-1939). Szczecin, 209–232.
• Maliński P. 2018b. Belchite – hiszpańskie miasto-widmo. Przegląd Uniwersytecki. Pismo Uniwersytetu Szczecińskiego 4–6, 12–14.
• Maliński P., Drzewiecki M. 2013. Krajobraz nierówności społecznych. Projekt badawczy we wsi Jawgul jako przyczynek do studiów nad dawną i współczesną kulturą regionu Mahas (północny Sudan). W: W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek (red.), Bilad as-Sudan – kultury i migracje. Warszawa, 191–220.
• Maliński P., Filipowiak Wojciech 2016. Qarjat as-Saqaliba. W poszukiwaniu zaginionej osady Słowian w Maroku, Przegląd Uniwersytecki. Pismo Uniwersytetu Szczecińskiego 10–12, 80–81.
• Mekinasi A. 1957. Campaña de excavaciones y exploración arqueológica, Tamuda 5, 161–164. Mekinasi A. 1959. Reconocimientos Arqueologicos en el Rif, Hesperis-Tamuda 7, 156–158.
• Morán Bardón C. 1949. Antiguas poblaciones del Rif, Archivos del Instituto de Estudios Africanos 10, 29–50.
• Mruk W. 1998. Zagadnienie niewolnictwa w Koranie i wczesnej tradycji muzułmańskiej. W: D. Quirini-Popławska (red.), Niewolnictwo i niewolnicy w Europie od starożytności po czasy nowożytne. Kraków, 67–72.
• Naim M. 2013. Les flux migratoires marocains vers l’Espagne : destination alternative. W: M. Aït Hamza, H. Boudilab, E. Atouf (red.), L’émigration/l’immigration marocaine à l’ére de la mondialisation. Rabat, 175–185.
• Nazmi A. 1998. Commercial Relations between Arabs and Slavs (9th–11th centuries). Warszawa.
• Popp H., Aït Hamza M., El Fasskaoui B. 2011. Les agadirs de l’Anti-Atlas occidental : atlas illustré d’un patrimoine culturel du Sud marocain. Bayreuth.
• Rahmi A. 2013. Déplacement de main d’œuvre ou migration ? Le cas du travail agricole des marocaines en Espagne. W: M. Aït Hamza, H. Boudilab, E. Atouf (red.), L’émigration/l’immigration marocaine à l’ére de la mondialisation. Rabat, 163–174.
• Redman C.L. 1983–1984. Survey and test excavation of six medieval Islamic sites in northern Morocco. Bulletin d’archéologie marocaine 15, 311–360.
• Rozmus D. 1996. A More Precise Dating of the as-Saqaliba Rebellion in the Medieval Maghrib. Folia Orientalia 32, 157–160.
• Rozmus D. 1998. Qarjat as-Saqaliba, Slavia Antiqua 39, 43–49.
• Sánchez Pérez, A. 1951. Datos históricos sobre ciudades rifeñas, en Selección de conferencias y trabajos realizados durante el curso de Interventores 1951–1952. Tetuán.
• Siraj A. 1995. L’image de la Tingitane. L’historiographie arabe médiévale et l’antiquité nord africaine. Roma. Collection de l’École française de Rome 109.
• Tahiri A. 1998. Imarat Bani Salih fi bilad Nakur. Sevilla.
• Tahiri A. 2013. Bilad ar-Rif wa hadhirat Nakur (El Rif y la desaparecida ciudad de Nakur. Desde los albores de la historia hasta las luces del Islam). Sevilla.
• Vorbrich R. 1980. Studencka Ekspedycja Etnograficzna „Afryka 76”. Lud 64, 355–359.
• Vorbrich R. 1987. Studencka Ekspedycja Etnograficzna „Afryka 76” a doświadczenia indywidualnych badań terenowych. W: L. Dzięgiel (red.), Na egzotycznych szlakach. O polskich badaniach etnograficznych w Afryce, Ameryce i Azji w dobie powojennej. Wrocław, 75–101.
• Vorbrich R. 1996. Górale Atlasu marokańskiego. Peryferyjność i przejawy marginalności. Wrocław.
• Vorbrich R. 1997. Wyprawa naukowa Atlas ’95. W: R. Vorbrich (red.), Siła tradycji w kulturze i życiu codziennym górali marokańskich. Poznań, 10–12.
• Vorbrich R. 2017. Saqaliba. Słowianie w średniowiecznym Maroku. W: B. NDiaye, I.A. NDiaye, (red.), Polska – Afryka. Historia relacji, stan obecny i perspektywy rozwoju. Olsztyn, 11–24.
• Żaki A. 1962. Archeologia gór i problemy archeologii karpackiej, Acta Archaeologica Carpathica 4, 5–75.
• Arendt A. 2016. Naukowcy na tropie zbuntowanych Słowian i ich twierdzy Qarjat as-Saqaliba. Wideo 360. <http://www.tvn24.pl/pomorze,42/slowianska-osada-w-polnocnejafryce,694612.html> [dostęp: 5 IX 2017].
• Cybruch S. 2016. Archeolodzy z Polski odkryli wioskę Słowian w Maroku. <http://cysta. blog.onet.pl/2016/12/07/archeolodzy-z-polski-odkryli-wioske-slowian-w-maroku/> [dostęp: 5 IX 2017].
• Czarny L. 2016. Polscy archeolodzy na tropie słowiańskiej warowni w Maroku. <http://tojuzbylo.pl/wiadomosc/polscy-archeolodzy-tropie-slowianskiej-warowni-w-maroku> [dostęp: 8 XI 2016].
• Janik P. 2017. Nieuchwytni niewolnicy. Focus Historia 4 (118), 35.
• Kenda M. 2016. Slavic Fortress in Morocco: Poles in Search of the Ancient African Secret. <http: //www.slavorum.org/slavic-fortress-in-morocco-poles-in-search-of-the-ancientafrican-secret/> [dostęp: 8 XI 2016].
• Klimczak M. 2016. Sukces szczecińskich archeologów. Znaleźli Słowian w Maroku! <http:// www.gs24.pl/wiadomosci/szczecin/a/sukces-szczecinskich-archeologow-znalezlislowian-w-maroku-wideo-zdjecia,11493865/> [dostęp: 5 IX 2017].
• Kowalski K. 2016. Archeolodzy w Maroku odkryli wieś zbuntowanych słowiańskich niewolników. <http://www.rp.pl/Archeologia/311309907-Archeolodzy-w-maroku-odkryliwies-zbuntowanych-slowianskich-niewolnikow.html> [dostęp: 5 IX 2017].
• Kutys A. 2016. Naukowcy ze Szczecina w poszukiwaniu legendarnej twierdzy. <http:// radioszczecin.pl/1,345903,naukowcy-ze-szczecina-w-poszukiwaniu-legendarnej> [dostęp: 5 IX 2017].
• Mielnik J. 2016. Na tropie Słowian w Afryce Północnej. Wprost 51, 98–100.
• Mrzygłocka S. 2016. Słowiańska osada z X wieku w Afryce? Właśnie zaczynają się jej poszukiwania. <http://szczecin.wyborcza.pl/szczecin/1,34959,20649015,slowianska-osadaz-x-wieku-w-afryce-wlasnie-zaczynaja-sie-jej.html> [dostęp: 8 XI 2016].
• Mrzygłocka S., Bojarski P. 2016. Gród Słowian w Afryce? Badacze ze Szczecina i Poznania łączą siły, by go odnaleźć. <http://poznan.wyborcza.pl/poznan/1,36037,20665151,grodslowian-w-afryce-badacze-ze-szczecina-i-poznania-lacza.html> [dostęp: 8 XI 2016].
• Naszemiasto.pl. 2016. Szczecińscy naukowcy szukali w Maroku legendarnej słowiańskiej osady. <http://szczecin.naszemiasto.pl/artykul/szczecinscy-naukowcy-szukali-w-marokulegendarnej,3927853,artgal,t,id,tm.html> [dostęp: 5 IX 2017].
• PAP. 2016. Polscy archeolodzy będą szukać słowiańskiej twierdzy w Maroku. <http://dzieje. pl/dziedzictwo-kulturowe/polscy-archeolodzy-beda-szukac-slowianskiej-twierdzyw-maroku> [dostęp: 8 XI 2016].
• PAP. 2016. Polscy badacze odkrywają historię słowiańskiej twierdzy w Maroku. <http://naukawpolsce. pap.pl/aktualnosci/news,412124,polscy-badacze-odkrywaja-historie-slowianskiejtwierdzy-w-maroku.html> [dostęp: 5 IX 2017].
• Polsat. 2016. Polscy archeolodzy będą szukać słowiańskiej twierdzy w Maroku. <http://www. polsatnews.pl/wiadomosc/2016-08-27/polscy-archeolodzy-beda-szukac-slowianskiej -twierdzy-w-maroku/> [dostęp: 8 XI 2016].
• Polskie Radio. 2016. Słowiańska twierdza w Maroku. Wyprawa polskich naukowców. <http: //www.polskieradio.pl/130/2787/Artykul/1663895,Slowianska-twierdza-w-MarokuWyprawa-polskich-naukowcow> [dostęp: 8 XI 2016].
• RMF. 2016. Słowiańska osada sprzed tysiąca lat w Maroku? Polscy archeolodzy będą jej szukać. <http://www.rmf24.pl/fakty/polska/news-slowianska-osada-sprzed-tysiaca-lat-wmaroku-polscy-archeolo,nId,2264254 > [dostęp: 8 XI 2016].
• Rodak W. 2017. Qarjat as-Saqaliba. Na tropie twierdzy Słowian w Maroku. <http://www. polskatimes.pl/historia/a/qarjat-assaqaliba-na-tropie-twierdzy-slowian-w-maroku, 11690942/> [dostęp: 5 IX 2017].
• Rozmus D. 2001. Saqaliba: Słowianie w Maghrebie. Obecność Słowian na dalekim zachodzie średniowiecznego świata Islamu. <http://www.taraka.pl/saqaliba_slowianie_maghrebie> [dostęp: 5 IX 2017].
• TVP Info. 2016. Słowiańska osada w Afryce? Odkrycie polskich archeologów. <http://www. tvp.info/27910554/slowianska-osada-w-afryce-odkrycie-polskich-archeologow> [dostęp: 5 IX 2017].
• Wyborcza.pl. 2016. Pojechali do Afryki szukać twierdzy Słowian sprzed tysiąca lat. Co znaleźli? <http://szczecin.wyborcza.pl/szczecin/1,34959,21018819,pojechali-doafryki-szukac-twierdzy-slowian-sprzed-tysiaca-lat.html> [dostęp: 5 IX 2017].
• Wasilewski S. 2016. W poszukiwaniu zaginionej twierdzy. Kurier Szczeciński 165, s. 16. Wasilewski S. 2016. Co Słowianie robili w Maroku. Kurier Szczeciński 187, dodatek Kurier Metropolitalny 2.
• Wasilewski S. 2016. Kierunek: Maroko! <http://www.24kurier.pl/aktualnosci/wiadomosci/kierunekmaroko/> [dostęp: 8 XI 2016].
• Wasilewski S. 2016. Słowiańska kwerenda w Afryce. <http://www.24kurier.pl/aktualnosci/wiadomosci/ slowianska-kwerenda-w-afryce/> [dostęp: 8 XI 2016].
• Żuchowicz R. 2017. Poszukiwacze zaginionych Słowian. Focus Historia 4 (118), 32–35.

Identifiers

ISSN

0076-5236