Ograniczenia wolności kultu religijnego w czasie pandemii COVID-19: między konstytucyjnością a efektywnością

• Authors: Stanisz Piotr

Title variants

EN

Restrictions on freedom of religious worship during the COVID-19 pandemic: between constitutionality and effectiveness

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The purpose of the present study is to analyse the restrictions on the freedom of religious worship introduced by the Polish executive authorities in the face of the spreading COVID-19 epidemic. The analysis aims to answer questions not only concerning the conformity of these actions with the Constitution of the Republic of Poland and statutory laws, but also pertaining to the issue of the level of preparation of Polish law for an epidemic. In reference to these questions, the author concludes that the introduction of restrictions on the freedom to manifest religion by acts of worship in the regulations issued by the Minister of Health and the Council of Ministers exceeds the bounds of statutory authorisation and is inconsistent with the Polish Constitution. According to the Constitution of the Republic of Poland, passing a law remains the only admissible way of introducing restrictions on the freedom of manifestation of religion, and there are no exceptions to this rule even in states of emergency. On the other hand, the author also points out that if the effectiveness of combating this kind of epidemic really depends on possibility of introducing the above-mentioned restrictions without a long legislative process, it means that Polish executive authorities have been confronted by the constitutional legislator and the legislature with a choice between being efficient and acting in conformity with the Constitution and statutory laws. Therefore, the article postulates that it is necessary to make deep changes to the current law. Elaborating a broad concept of these changes requires further analysis, and the relevant discussion needs to take into account the experience gained so far in combating the coronavirus epidemic, the importance of freedom of thought, conscience and religion, and the solutions adopted in other countries. A clear and balanced, as well as properly sequenced and democratically justified specification of the rules that should be followed by the executive when introducing restrictions related to the spread of the epidemic, even with regard to such important values as the freedom to manifest religion through acts of worship, is undoubtedly more appropriate than formally ruling out the possibility of taking action that may turn out necessary in the future.

Keywords

EN

COVID-19; epidemic; freedom to manifest religion; freedom of worship; restrictions on human rights and freedoms; states of emergency

• Publisher: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Journal: Przegląd Sejmowy
• Year: 2021
• Issue: 3(164)
• Pages: 143-165

Contributors

author

Stanisz Piotr

• Dr hab. Piotr Stanisz, prof. KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Polska John Paul II Catholic University of Lublin, Faculty of Law, Canon Law and Administration, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0002-2437-8513

References

• Congregazione per il Culto Divino e la Disciplina dei Sacramenti, Decreto. In tempo di COVID-19 /II/, <http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/ccdds/documents/rc_con_ccdds_doc_20200325_decreto-intempodicovid_it.html>.
• Decreto “coronavirus”: la posizione della CEI, <https://comunicazionisociali.chiesacattolica.it/decreto-coronavirus-la-posizione-della-cei/>.
• Decreto del Presidente del Consiglio dei Ministri, 8 marzo 2020. Ulteriori disposizioni attuative del decreto-legge 23 febbraio 2020, n. 6, recante misure urgenti in materia di contenimento e gestione dell’emergenza epidemiologica da COVID-19, „Gazzetta Ufficiale” n. 59, 8 III 2020.
• Decreto del Presidente del Consiglio dei Ministri, 9 marzo 2020. Ulteriori disposizioni attuative del decreto-legge 23 febbraio 2020, n. 6, recante misure urgenti in materia di contenimento e gestione dell’emergenza epidemiologica da COVID-19, applicabili sull’intero territorio nazionale, “Gazzetta Ufficiale” n. 62, 9 III 2020.
• DPCM, la posizione della CEI, <https://www.chiesacattolica.it/dpcm-la-posizione-della-cei/>.
• Komunikat Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski, 13 marca 2020 r., <https://episkopat.pl/przewodniczacy-episkopatu-stosujmy-sie-rozporzadzenia-organow-panstwowych-by-na-mszy-sw-w-kosciolach-przebywalo-do-50-osob-2/>.
• Komunikat Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski w związku z kolejnym ograniczeniem liczby uczestników zgromadzeń, 24 marca 2020 r., <https://episkopat.pl/przewodniczacy-episkopatu-prosze-o-uwzglednienie-ograniczenia-do-5-uczestnikow-zgromadzen-religijnych/>.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78, poz. 483, ze zm.
• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2, Dz.U. z 1993 r. nr 61, poz. 284.
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r., Dz.U. z 1977 r. nr 38, poz. 167.
• Nota del Ministero dell’Interno, <https://chiciseparera.chiesacattolica.it/nota-del-ministero-dellinterno/>.
• Orędzie telewizyjne Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski, <https://episkopat.pl/abp-gadecki-zachecam-do-korzystania-z-dyspensy-od-uczestnictwa-w-niedzielnej-mszy-sw-2/>.
• Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich Adama Bodnara do Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego z dnia 27 marca 2020 r. (VII.565.1.2020), <https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Rozporządzenia%20MZ%20COVID-19%2027.03.2020.pdf>.
• Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich Adama Bodnara do Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego z dnia 3 kwietnia 2020 r. (VII.565.3.2020.ST/MM), <https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Pismo%20do%20Prezesa%20Rady%20Ministrów.%203.04.2020.pdf>.
• Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich Adama Bodnara do Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego z dnia 4 czerwca 2020 r. (VII.565.461.2020.ST), <https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/do%20Prezesa%20RM%20ws%20naruszania%20praw%20i%20wolności%20w%20czasie%20pandemii%2C%204.06.2020_0.pdf>.
• Przedstawiciele Kościołów i muzułmanie proszą premiera o większy limit osób w miejscach kultu, <https://episkopat.pl/przedstawiciele-kosciolow-i-muzulmanie-prosza-premiera-o-wiekszy-limit-osob-w-miejscach-kultu/>.
• Przewodniczący KEP apeluje o proporcjonalne kryterium ustalania liczby wiernych w kościele, <https://episkopat.pl/przewodniczacy-kep-apeluje-o-proporcjonalne-kryterium-ustalania-liczby-wiernych-w-kosciele>.
• Real Decreto 463/2020, de 14 de marzo, por el que se declara el estado de alarma para la gestión de la situación de crisis sanitaria ocasionada por el COVID-19, „Boletín Oficial del Estado” n. 67, 14 III 2020.
• Respecting democracy, rule of law and human rights in the framework of the COVID-19 sanitary crisis. A toolkit for member states, SG/Inf(2020)11, 7 April 2020, <https://rm.coe.int/sg-inf-2020-11-respecting-democracy-rule-of-law-and-human-rights-in-th/16809e1f40>.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego, Dz.U. poz. 433, ze zm.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, Dz.U. poz. 491, ze zm.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 marca 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. poz. 566, ze zm.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. poz. 658, ze zm.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. poz. 697, ze zm.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 maja 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. poz. 792.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 maja 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. poz. 878, ze zm.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. poz. 964, ze zm.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. poz. 1066, ze zm.
• UN Human Rights Committee, CCPR General Comment No. 22: Article 18 (Freedom of Thought, Conscience or Religion), <https://www.refworld.org/docid/453883fb22.html>.
• Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, Dz.U. z 2017 r. poz. 1153.
• Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, Dz.U. z 2017 r. poz. 1897.
• Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, Dz.U. z 2017 r. poz. 1928.
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2017 r. poz. 1932.
• Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. z 2019 r. poz. 1398.
• Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz.U. z 2019 r. poz. 1239, ze zm.
• Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych, Dz.U. z 2019 r. poz. 2171.
• Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. – Prawo o zgromadzeniach, Dz.U. z 2019 r. poz. 631.
• Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, Dz.U. z 2020 r. poz. 374.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 25 maja 1993 r. w sprawie Kokkinakis vs. Greece (14307/88), Lex nr 80665.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 1 kwietnia 2006 r. w sprawie Kuznetsov and Others vs. Russia (184/02), <http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-78982>.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 12 maja 2009 r. w sprawie Masaev vs. Moldova (6303/05), <http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-92584>.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 26 czerwca 2014 r. w sprawie Krupko and Others vs. Russia (26587/07), <http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-145013>.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lutego 1999 r. (SK 11/98), OTK 1999, nr 2, poz. 22.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 kwietnia 2001 r. (U 7/00), OTK 2001, nr 3, poz. 56.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lipca 2006 r. (P 24/05), OTK – A 2006, nr 7, poz. 87.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 kwietnia 2009 r. (K 50/07), OTK – A 2009, nr 4, poz. 51.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 grudnia 2014 r. (SK 52/13), OTK – A 2014, nr 11, poz. 118.
• Zarządzenie nr 1/2020 Rady Stałej Konferencji Episkopatu Polski z dnia 12 marca 2020 r., <https://episkopat.pl/komunikat-rady-stalej-konferencji-episkopatu-polski-4>.
• Brzeziński M., Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007.
• Brzozowski W., O pojęciu granic wolności sumienia i wyznania, „Studia Prawnicze” 2007, nr 1.
• Ciesielski R.T., Kościół katolicki w Polsce wobec pandemii, „Przegląd Religioznawczy” 2020, nr 2.
• D’Alò V., COVID-19: Limitations to public worship in Italy, Spain and Poland, [w:] Law, Religion and COVID-19 Emergency, red. P. Consorti, DiReSom, Pisa 2020.
• Doe N., Law and Religion in Europe. A Comparative Introduction, Oxford University Press, Oxford 2011.
• Granat M., Granice wolności religijnej w społeczeństwie pluralistycznym, [w:] Religia i wolność religijna w Unii Europejskiej, red. J. Krukowski, O. Theisen, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2003.
• Jabłoński M., Ograniczenie konstytucyjnych wolności i praw osobistych w czasie trwania stanów nadzwyczajnych, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2016, t. 106.
• Hill M., The Qualified Right to Freedom of Religion: An Examination of the Limitations Contained in Article 9 of the European Convention on Human Rights, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2020, t. 23.
• Hucał M., Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, C.H.Beck, Warszawa 2012.
• Kazimierczuk M., Ograniczenia wolności i praw człowieka podczas stanu wyjątkowego w polskim prawodawstwie, „Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego” 2018, t. 9 <https://doi.org/10.31648/prpc.3753>.
• Kąkol C., Bezpieczeństwo imprez masowych. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2020.
• Lo Giacco M.L., In Italy the freedom of worship is in quarantine, too, [w:] Law, Religion and COVID-19 Emergency, red. P. Consorti, DiReSoM, Pisa 2020.
• Mażewski L., O regulacji instytucji stanu nadzwyczajnego w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. Uwagi de lege ferenda, „Studia Prawnicze KUL” 2010, nr 2–3.
• Ożóg M., Wolność sumienia i religii w stanach nadzwyczajnych w polskim systemie prawnym, „Forum Prawnicze” 2016, nr 4(36).
• Pacillo V., Il diritto di ricevere i sacramenti di fronte alla pandemia. Ovvero, l’emergenza da COVID-19 e la struttura teologico-giuridica della relazione fra il fedele e la rivelazione della Grazia, „Newsletter OLIR.it – Dossier Emergenza Coronavirus” 2020 nr 5, <https://www.olir.it/focus/vincenzo-pacillo-il-diritto-di-ricevere-i-sacramenti-di-fronte-alla-pandemia-ovvero-lemergenza-da-covid-19-e-la-struttura-teologico-giuridica-della-relazione-tra-il-fedele-e-la-rivelazione/?utm_source=mailpoet&utm_medium=email&utm_campaign=newsletter-olir-dossier-coronavirus>.
• Pisz M., Ochman P., Prawne aspekty uboju rytualnego w Polsce (uwagi do wyroku TK w sprawie K 52/13), „Państwo i Prawo” 2018, nr 1.
• Prokop K., Stany nadzwyczajne w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Temida 2, Białystok 2005.
• Ruczkowski P., Stan klęski żywiołowej. Komentarz, <https://sip.lex.pl/#/commentary/587275359/72799>.
• Sadurski W., Porządek konstytucyjny w Polsce, [w:] Demokracja w Polsce 2005–2007, red. L. Kolarska-Bobińska, J. Kucharczyk, J. Zbieranek, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007.
• Sarnecki P., Art. 53, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Zubik, t. 2, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2016.
• Sobczak W., Wolność myśli, sumienia i religii – poszukiwania standardu europejskiego, Dom Wydawniczy Duet, Toruń 2013.
• Torres Gutiérrez A., Las disposiciones estatales dictadas en España sobre el ejercicio del derecho fundamental de libertad religiosa con motivo de la declaración del estado de alarma el 14 de marzo de 2020, „Newsletter OLIR.it – Dossier Emergenza Coronavirus” 2020 nr 4 <https://www.olir.it/focus/alejandro-torres-gutierrez-las-disposiciones-estatales-dictadas-en-espana-sobre-el-ejercicio-del-derecho-fundamental-de-libertad-religiosa-con-motivo-de-la-declaracion-del-estado-de-alarma-el-14-de-m/#_ftn3>.
• Tuleja P., Art. 31. Zasada ochrony wolności, klauzule limitacyjne ograniczania wolności i praw konstytucyjnych, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Wolters Kluwer, Warszawa 2019.
• Tuleja P., Art. 232. Stan klęski żywiołowej, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Wolters Kluwer, Warszawa 2019.
• Winczorek P., Wolność wyznaniowa, „Państwo i Prawo” 2015, nr 4.

Identifiers

DOI

10.31268/PS.2021.36