Ara Crucis - krucyfiks i ołtarz św. Krzyża we wnętrzu średniowiecznych świątyń

• Authors: Nowiński Janusz

Title variants

EN

Ara Crucis: crucifix and altar of the Holy Cross in the interior of mediaeval churches

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Ołtarz dedykowany Krzyżowi Świętemu (altare sanctae crucis) pojawił się we wnętrzu świątyń we wczesnym średniowieczu – najstarsze świadectwa o istnieniu takich ołtarzy pochodzą z VI w. Ołtarzowi temu zawsze towarzyszył okazały krucyfiks ustawiony w centrum kościoła (crux in medio ecclesiae), i to on dał początek usytuowaniu, dedykacji oraz interpretacji symbolicznej altare sanctae crucis we wnętrzu świątyni. Połączenie ołtarza z monumentem krzyża stojącym w centrum kościoła powodowało, że nabierał on szczególnej rangi, dominując wśród pozostałych ołtarzy. Krzyż w centrum średniowiecznych świątyń naśladował pomnik krzyża ustawiony na Golgocie, postrzeganej wraz z Jerozolimą jako centrum świata i historii Zbawienia.

EN

The altar dedicated to the Holy Cross (altare sanctae crucis) appeared in church interiors in the early Middle Ages: the oldest testimonies to such altars date back to the 6th century. The altar was always accompanied by an impressive crucifix placed centrally in the church (crux in medio ecclesiae), and it was precisely this element that the location, dedication, and symbolic interpretation of the altare sanctae crucis in a church interior stemmed from. The combination of an altar with a cross monument centrally placed in the church contributed to the altar’s importance, making it dominate over other ones. Centrally located in a mediaeval church, the cross mimicked the cross monument placed on Golgotha, regarded together with Jerusalem as the centre of the world and of the history of Salvation.

Keywords

PL

Crux gemmata,; crux in medio ecclesiae,; ołtarz Św. Krzyża,; altare sanctae crucis; Hrabanus Maurus

EN

Crux gemmata; crux in medio ecclesiae; altar of the Holy Cross; altare sanctae crucis; Hrabanus Maurus

• Publisher: Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego
• Journal: Seminare. Poszukiwania naukowe
• Year: 2019
• Volume: 40
• Issue: 2
• Pages: 157-173

Dates

printed

2019-06-30

Contributors

author

Nowiński Janusz

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

References

• Anonim z Piacenzy. 1996. Opis pielgrzymki do Ziemi Świętej. W: Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV-VIII w.), wybór, wstęp, wprow. i oprac. Piotr Iwaszkiewicz, przedm. ks. Marek Starowieyski, 237-273. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Beer, Manuela. 2005. Triumphkreuze des Mittelalters. Ein Beitrag zu Typus und Genese im 12. und 13. Jahrhundert. Mit einem Katalog der erhaltenen Denkmäler. Regensburg: Schnell & Steiner.
• Braun, Joseph. 1924. Der christliche Altar in seinem geschichtlichen Entwicklung, t. 1. München: Alte Meister Guenther Koch & Co.
• Concilia Germaniae. 1761. Concilia Germaniae quae (...) Cl. Joannes Fridericus Schannat magnaex parte primum collegit (...). Coloniae Augustae Agrippinensium: Krakamp et Simon.
• Cyryl Jerozolimski. 2000. Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne, tłum. Wojciech Kania, wstęp Jacek Bojarski, oprac. Mateusz Bogucki. Kraków: Wydawnictwo M.
• Egeria. 1996. Pielgrzymka do miejsc świętych. W: Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV-VIII w.), wybór, wstęp, wprow. i oprac. Piotr Iwaszkiewicz, przedm. ks. Marek Starowieyski, 135-229. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Euzebiusz z Cezarei. 2007. Życie Konstantyna, wstęp, przypisy Teresa Wnętrzak Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Fillitz, Hermann. 1984. Das Mittelalter I, Propyläen Kunstgeschichte Band 5. Berlin: Propyläen Verlag.
• Gamber, Klaus. 1981. Die Funktion des gotischen Lettners ausgezeigt am einstigen „Lectorium” des Regensburger Domes. W: Klaus Gamber. Sancta Sanctorum. Studien zur liturgischen Ausstattung der Kirche, vor allem des Altarraums, 109-119. Regensburg: Komissionsverlag Friedrich Pustet.
• Garipzanov, Ildar. 2018. Graphic Signs of Autority in Late Antiquity and the Earl Middle Ages, 300-900. Oxford: University Press.
• Gallistl, Bernhard. 1993. Die Bernwardsäule und die Michaeliskirche zu Hildesheim. Hildesheim: Olms.
• Grzegorz Wielki. 2000. Dialogi, tłum. Ewa Czerny i Anna Świderkówna, wstęp Adalbert de Vogüé, komentarz i oprac. Marek Starowieyski, Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów.
• Henderson, George. 1987. Wczesne średniowiecze, tłum. Piotr Paszkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Hieronymus. 1964. Commentarii in Ezechielem, ed. Franciscus Glorie, “Corpus Christianorum. Series Latina” 75. Turnhout: Brepols.
• Hrabani Carmina. 1884. Hrabani Mauri Carmina. W: Monumenta Germaniae Historica, Poetarum Latinorum Medii Aevi, t. 2, 154-422. Berolini: Weidmann.
• Hrabani De Laudibus. 1993. Hrabani Mauri De Laudibus Sanctae Crucis, “Patrologia Latina” 107, 137-294.
• Jacobsen, Werner. 1992. Der Klosterplan von St. Gallen und die Karolingische Architektur. Entwicklung und Wandel von Form und Bedeutung im fränkischen Kirchenbau zwischen 751 und 840. Berlin: Deutscher Verlag für Kunstwissenschaft.
• Kopp, Stefan. 2011. Der liturgische Raum in der westlichen Tradition. Fragen und Standpunkte am Beginn des 21. Jahrhunderts. Wien-Berlin: LIT Verlag.
• Kühne, Hartmut. 2000. Ostensio reliquiarum. Untersuchungen über Entstehung, Ausbreitung, Gestalt und Funktion der Heiltumsweisungen in römisch-deutschen Regnum. Berlin-New York: Walter de Gruyter.
• Lehmann, Edgar. 1965. Die Anordnung der Altäre in der karolingischer Klostarkirche zu Centula. W: Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben, t. 3: Karolingische Kunst, red. Wolfgang Braunfels i Hermann Schnitzler, 374-383. Düsseldorf: Schwann.
• Liber Pontificalis. 2014. Liber Pontificalis I-XCVI / Księga Pontyfików 1-96 (do roku 772), tłum. Przemysław Szewczyk i Małgorzata Jesiotr, oprac. Monika Ożóg i Henryk Pietras. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Möbius, Friedrich. 1989. Navis Ecclesiae. Sinnschichten des zeitgenössischen Sprachgebrauchs, Marburger Jahrbuch für Kunstwissenschaft, 22, 15-22.
• Notitia ecclesiarum. 1942. Notitia ecclesiarum urbis Romae, w: Codice topografico della città di Roma, red. Roberto Valentini i Giuseppe Zucchetti, t. 2, s. 72-99. Roma: Tipografia del Senato.
• Nowiński, Janusz. 2016. Ars cisterciensis. Kościół cysterski w średniowieczu – wyposażenie i wystrój. Warszawa: New Media Concept.
• Oakeshott, Walter. [b.r.]. Die Mosaiken von Rom vom dritten bis zum vierzehnten Jahrhundert. Leipzig: VEB Verlag E. A. Seemann.
• Odenthal, Andreas i Gottfried Stracke. 1998. Die Stationsliturgie Kölns und ihre topographischen Bezüge zu Rom. Die Libri Ordinarii des Kölner Apostelnstiftes; Grundlage eines Dialoges zwischen Kunstgeschichte und Liturgiewissenschaft. W: Heiliger Raum. Architektur, Kunst und Liturgie in mittelalterlichen Kathedralen und Stiftskirchen, red. Franz Kohlschein i Peter Wünsche, 134-162. Münster: Aschendorff.
• Sennhauser, Hans Rudolf. 2001. Klosterplan und Gozbertbau – zur Rekonstruktion des Gozbertbaues und zur Symbolik des Klosterplanes. Zürich: Hochschulverlag AG an der ETH.
• Tongeren, Louis van. 2013. Ein heilsames Zeichen: die Liturgie des Kreuzes im Mittelalter. W: Das Kreuz. Darstellung und Verehrung in der Frühen Neuzeit, red. Carla Heussler i Sigrid Gensichen, 11-31. Regensburg: Schnell & Steiner.
• Visuelle Poesie. 2012. Visuelle Poesie. Historische Dokumentation theoretischer Zeugnisse, t. 1: Von der Antike bis zum Barock, red. Urlich Ernst et al. Berlin-Boston: De Gruyter.
• Wolska, Joanna. 1997. Ringkros från Gotlands medeltid. En ikonografisk och stilistisk studie. Stockholm.
• SPIS ILUSTRCJI:
• Mozaika w apsydzie bazyliki Santa Pudenziana w Rzymie, 402-417 r., fot. !Storax www.flicr.com.
• Kolumna Bernwarda przy ołtarzu Św. Krzyża w centrum kościoła św. Michała w Hildesheim, rekonstrukcja Carpiceci-Gallistl. Fot. za: Gallistl 1993.
• Hraban Maur klęczący przed krzyżem utworzonym z palindromu: ORO TE RAMUS ARAM ARA SUMAR ET ORO, miniatura w: De Laudibus Sanctae Crucis, Wiedeń, Osterreichische Nationalbibliothek, ms 652, f. 33 v, ok. 840 r. Fot. Osterreichische Nationalbibliothek.
• Fragment Planu z Sant Gallen z zaznaczonym w centrum świątyni klasztornej krzyżem i ołtarzem przy nim, ok. 819 r., Stiftsbibliothek Sant Gallen, Ms1092. Fot. Stiftsbibliothek Sant Gallen.
• Król Knut Wielki i królowa Emma ofiarowują krzyż dla New Minster w Winchester, miniatura w Liber Vitae z New Minster z ok. 1031 r. Londyn, British Library, MS Stowe 944, f. 6r. Fot. British Library.
• Koronacja cesarza Macieja Habsburga przy lektorium i ołtarzu Św. Krzyża w katedrze we Frankfurcie nad Menem w 1612 r., miedzoryt Arthusa Gotarda z cyklu: Electio et coronatio sereniss. potentiss. et invictiss. principis ... Matthiae I. electi rom. imperat. semper augusti etc. (...). Fot. za: commons.wikimedia.org.
• Lektorium zwieńczone monumentalnym krucyfiksem z ołtarzem św. Krzyża ulokowanym w centrum, od strony nawy głównej, ok. 1230 r., kościół opactwa w Wechselburgu (Saksonia). Fot. za: https://de.wikipedia.org.
• Krucyfiks przy łuku tęczowym kościoła w Stånga, ok. 1250 r. Fot. za: Wolska 1997.

Identifiers

DOI

10.21852/sem.2019.2.12