Eneolithic copper jewellery from grave 7 of the Lublin-Volhynian culture at site 2 in Książnice, Świętokrzyskie Province, Poland. Typological and physical metallurgy characteristic

• Authors: Wilk Stanisław , Garbacz-Klempka Aldona

Title variants

PL

Eneolityczna biżuteria miedziana z grobu nr 7 kultury lubelsko-wołyńskiej na stanowisku 2 w Książnicach, woj. świętokrzystkie. Charakterystyka typologiczna i metalurgiczna

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

This article presents a typological and physical metallurgy analysis of copper artifacts found in child grave (no 7) at the Lublin-Volhynian culture cemetery in Książnice (Lesser Poland). The burial, dating to approx. 4050–3940 BC, contains a rich set of copper jewellery: a massive earring, small earring, bracelet - made of copper wire, and two beads made of a rolled piece of metal sheet. As part of metallographic analysis of metal finds from grave 7, site 2 in Książnice, quantitative and qualitative analyses were conducted, regarding chemistry and microstructure of all the five artifacts. In the artifacts tested, there were identified the elements significant from the perspective of raw material origin and smelting technology: arsenic, antimony, silver, tin, zinc, lead, bismuth, cobalt, nickel and iron. The highest total content of impurities was noted for the bracelet. Against the background of other elements, the arsenic content stands out here and it is 2.1%, and lead 0.26%. For the remaining artifacts, the arsenic content was 0÷0,24%, and lead 0÷0,039%. Antimony (0.098%) and zinc (0.15%) was only recorded for the one of the bead. Also, the highest content of silver (0.05%) was established in this case. In the remaining ornaments, the silver content was below 0.02%. Based on the X-ray fluorescent spectroscopy results, chemical profiles were established for the individual, and they were ascribed to raw material groups according to R. Krause: 1) pure copper, 2) arsenic copper and 3) antimony copper (Krause 2003: 90–91, Abb. 40–41). The presented inventory of copper artifacts from grave 7, having many analogies in the Carpathian Basin and the areas to the north and east of the Carpathians, confirms the thesis about wide, trans-Carpathian contacts of the group which was using the necropolis in Książnice at the turn of 5th and 4th millennium BC.

PL

Niniejszy artykuł prezentuje typologiczną i metaloznawczą analizę zabytków miedzianych znalezionych w grobie dziecięcym (nr 7) na cmentarzysku kultury lubelsko-wołyńskiej w Książnicach (Małopolska). Pochówek, datowany na przełom V i IV tysiąclecia BC (4050–3940 BC), zawierał bogaty zestaw biżuterii miedzianej, na który składały się: duża, masywna zausznica, mała zausznica i bransoleta – wykonane z drutu, oraz dwa paciorki ze zwiniętej blachy miedzianej. W ramach badań metaloznawczych, przeprowadzono ilościowe i jakościowe, analizy chemiczne i mikrostrukturalne wszystkich pięciu zabytków. W badanych zabytkach zidentyfikowano pierwiastki, istotne z punktu widzenia pochodzenia surowca i technologii wytopu. Należą do nich: arsen, antymon, srebro, cyna, cynk, ołów, bizmut, kobalt, nikiel i żelazo. Sumarycznie największą zawartość zanieczyszczeń zarejestrowano dla bransolety. Na tle innych pierwiastków wyróżnia się tu arsen, który wynosi 2,1% i ołów 0,26%. Dla pozostałych zabytków stężenie arsenu wynosiło 0÷0,24%, a ołowiu 0÷0,039%. Antymon (0,098%) i cynę (0,15%) zarejestrowano jedynie dla jednego z paciorków. W tym przypadku wykazano również najwyższą zawartość srebra (0,05%). W pozostałych ozdobach stężenie srebra wynosiło poniżej 0,02%. Na podstawie wyników analizy spektroskopii fluorescencji rentgenowskiej dokonano ustalenia profili chemicznych analizowanych zabytków oraz zaklasyfikowano je do grup surowcowych wg R. Krause: (1) miedzi czystej, (2) miedzi arsenowej oraz (3) miedzi antymonowej (Krause 2003: 90 – 91, ryc. 40 – 41). Zaprezentowany inwentarz zabytków miedzianych z grobu 7, mający liczne analogie w Kotlinie Karpackiej i na terenach położonych na północ i wschód od łuku Karpat, potwierdza tezę o szerokich transkarpackich kontaktach grupy użytkującej nekropolę w Książnicach na przełomie V i IV tysiąclecia BC.

Keywords

EN

copper jewellery; metallurgy analysis; graves; Lublin-Volhynian culture; Lesser Poland; archaeometallurgy; X-ray fluorescence (XRF)

• Publisher: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Journal: Recherches Archéologiques Nouvelle Serie
• Year: 2016
• Volume: 8
• Pages: 29-46

Dates

published

2016

Contributors

author

Wilk Stanisław

• Institute of Archaeology, Jagiellonian University

author

Garbacz-Klempka Aldona

• AGH University of Science and Technology, Faculty of Foundry Engineering

References

• Adamczak K. Garbacz-Klempka A., Kowalski Ł., 2015 Miedziana siekiera z Białego Boru, gm. Grudziądz w świetle nowych analiz, Rocznik Grudziądzki, 23, pp. 169–178.
• Bognár-Kutzián I., 1963 The Copper Age Cemetery of Tiszapolgár-Basatanya, Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Bognár-Kutzián I., 1972 The Early Copper Age Tiszapolgár Culture in the Carpathian Basin, Archaeologia Hungarica, 48, Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Čtverák V., Rulf J., 1989 Nálezy horizontu jordanovské kultury z Třebestovic, okr. Nymburk, Památky archeologické, 80, pp. 5–29.
• Dziekoński T., 1962 Metalurgia miedzi w osadzie kultury ceramiki wstęgowej malowanej w Złotej, pow. Sandomierz, oraz próba ustalenia pochodzenia przerabianego tam surowca, (in:) J. Pazdur (ed.), Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa 7, Warszawa: Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk, pp. 7–126.
• Garbacz-Klempka A., Kozana J., Piękoś M., Cieślak W., Perek-Nowak M., Kowalski Ł., Adamczak K., Łoś J., 2015 Copper and arsenical copper during Eneolithic in metallographic and mechanical properties examination, Archives of Foundry Engineering, 15 (Special Issue 4/2015), pp. 23–28.
• Garbacz-Klempka A., Rzadkosz S., Górski J., 2016a Wybrane zagadnienia badań nad odlewnictwem prahistorycznym i średniowiecznym na przykładzie zabytków z terenu Nowej Huty, (in:) M. Wardas-Lasoń (ed.), Nawarstwienia historyczne miast Europy Środkowej (in press).
• Garbacz-Klempka A., Wilk S., Suchy J. S., Kozana J., Piękoś M., Perek-Nowak M., 2016b Jewelry of Książnice Cemetery. Analysis of Eneolithic copper artifacts from South Poland, Journal of Metalcasting (in press).
• Gąssowski J., 1954 Neolityczny grób dziecka w Gródku nad Bugiem, Wiadomości Archeologiczne, 20, pp. 84–85.
• Gediga B., Mozgała M., Murzyński T., 2012 Nowe źródła do poznania grupy jordanowsko-śląskiej, (in:) J. Juchelka (ed.), Archeologický sborník k šedesátým narozeninám Vratislava Janáka, Opava: Slezská Univerzita, pp. 74–86.
• Grygiel R., 2008 Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. Tom II. Środkowy neolit. Grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej, Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego & Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi.
• Jażdżewski K., 1938 Cmentarzyska kultury ceramiki wstęgowej i związane z nimi ślady osadnictwa w Brześciu Kujawskim, Wiadomości Archeologiczne, 15, pp. 1–105.
• Kaczanowska M., 2009 Obrządek pogrzebowy kultury lendzielskiej, (in:) A. Czekaj-Zastawny (ed.), Obrządek pogrzebowy kultur pochodzenia naddunajskiego w neolicie Polski południowowschodniej (5600/5500–2900 BC), Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 259–308.
• Kaczanowska M., Tunia K., 2009 Kultura lendzielska, (in:) A. Czekaj-Zastawny (ed.), Obrządek pogrzebowy kultur pochodzenia naddunajskiego w neolicie Polski południowo-wschodniej (5600/5500– 2900 BC), Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 259–308.
• Kokowski A., Koman W., 1985 Neolithique et la periode romaine aux environs de Hrubieszow, Pologne de l’est, Inventaria Archaeologica (Pologne), 54, pp. 332–337.
• Krause R., 2003 Studien zur kupfer- und frühbronzezeitlichen Metallurgie zwischen Karpatenbecken und Ostsee, Rahden/Westf.: Marie Leidorf.
• Marciniak A., Sobkowiak-Tabaka I., Bartkowiak M., Lisowski M., 2015 Kontekst osadniczy, charakter i chronologia osadnictwa neolitycznego na stanowisku 6 w Kopydłowie, (in:) A. Marciniak,
• I. Sobkowiak-Tabaka, M. Bartkowiak, M. Lisowski (eds.), Kopydłowo, stanowisko 6, osady neolityczne z pogranicza Kujaw i Wielkopolski, Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne, 6, Poznań-Pękowice: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu & Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna Profil-Archeo, pp. 15–51.
• Mareş I., 2002 Metalurgia aramei în neo-eneoliticul României, Suceava: Editura Universităţii „Ştefan cel Mare”.
• Mareş I.,2012 Metalurgia aramei în civilizaţiile Precucuteni şi Cucuteni, Suceava: Editura Universităţii „Ştefan cel Mare”.
• Mozgała M., Murzyński T., 2012 Osadnictwo neolityczne na stanowiskach Domasław 10, 11, 12, gm. Kobierzyce, (in:) S. Kadrow (ed.), Raport: 2007–2008, Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, pp. 421–428.
• Pernicka E., Begemann F., Schmitt-Strecker S., Todorova H., Kuleff I., 1997 Prehistoric copper in Bulgaria. Its composition and provenance, Eurasia Antiqua: Zeitschrift für Archäologie Eurasiens, 3, pp. 41–180.
• Polańska M., 1999 Grób kultury wołyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej ze stan. 7 w Garbatówce Kolonii, woj. lubelskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej, 4, pp. 9–15.
• Przybyła M.M., 2009 Opracowanie wyników archeologicznych badań ratunkowych na stanowisku 24 w Proszowicach. Badania na terenie obwodnicy Proszowic (droga woj. 776), Kraków (typescript).
• Rzadkosz S., 2013 Odlewnictwo miedzi i jej stopów, Kraków: Akapit.
• Sałacińska B., Zakościelna A., 2007 Pierwsze groby kultur ceramik wstęgowych w Polsce (Groby kultury lubelsko-wołyńskiej ze stanowiska Złota „Grodzisko I i II”), Wiadomości Archeologiczne, 59, pp. 77–113.
• Seger H., 1906 Die Steinzeit in Schlesien, Archiv für Anthropologie NF, 5, pp. 116–141.
• Siklósi Zs., Prange M., Kalicz N., Raczky P., 2015 New data on the provenance of early copper finds from the Great Hungarian Plain, (in:) S. Hansen, P. Raczky, A. Anders, A. Reingruber (eds.), Neolithic and Copper Age Between the Carpathians and the Aegean Sea. Chronologies and Technologies from the 6th to the 4th Millenium BCE. International Workshop Budapest 2012, Archäologie in Eurasien, 31, Bonn: Habelt-Verlag, pp. 57–92.
• Somogyi K., 2002 Neuere Daten zur hochkupferzeitlichen Kupferindustrie in Komitat Somogy – Südwestungarn, (in:) E. Bánffy (ed.), Prehistoric Studies in memoriam Ida Bognár-Kutzián, ANTAEUS 25, Budapest: Paulus Publishing, pp. 337–353.
• Sulimirski T., 1961 Copper hoard from Horodnica on the Dniester, Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien, 91, pp. 91–97.
• Sergeev G. P., 1963 Rannetripol’skij klad s. Karbuna, Sovetskaja Arheologija,1, pp. 135–151.
• Todorova H. (ed.), 2002 Durankulak 2. Die prähistorischen Gräberfelder von Durankulak, Sofia: Anubis.
• Ursachi W., 2012 Tezaurul Eneolitic de la Brad, București: Editura Papirus-Media.
• Wilk S., 2004 Graves of the Lublin-Volhynian Culture at site 2 in Książnice, District of Busko Zdrój 2001/2002, 2003 exploration seasons, Sprawozdania Archeologiczne, 56, pp. 223–270.
• Wilk S., 2014 An elite burial from the Copper Age: Grave 8 at the cemetery of the Lublin-Volhynian culture at site 2 in Książnice, the Świętokrzyskie Province, Analecta Archaeologica Ressoviensia, 9, pp. 209–243.
• Wilk S., 2016 New data about chronology of the impact of the Hunyadihalom-Lažňany horizont on Younger Danubian cultures north of the Carpathian Mountains, Recherches Archéologiques NS, 8, pp. 7–27.
• Zakościelna A., 2010 Studium obrządku pogrzebowego kultury lubelsko-wołyńskiej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Zalai-Gaál I., 1996 Die Kupferfunde der Lengyel-Kultur im südlichen Transdanubien, Acta ArchaeologicaAcademiae Scientiarum Hungaricae, 48, pp. 1–34.