Jak badać językowo-kulturowy obraz świata Słowian i ich sąsiadów?

• Authors: Bartmiński Jerzy , Chlebda Wojciech

Title variants

EN

How should one go about investigating the linguistic worldview of Slavs and their neighbours?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorzy artykułu wychodzą z założenia, że badania etnolingwistyczne ze swojej istoty zmierzają do odkrycia i opisania tożsamości wspólnotowej, przede wszystkim narodowej, i rozważają przydatność do tego celu koncepcji językowego obrazu świata. Koncepcja ta otwiera nowe perspektywy dla badań porównawczych w skali słowiańskiej i szerzej europejskiej, dlatego została wpisana do programu pracy komisji etnolingwistycznej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Po omówieniu językowych i kulturowych sposobów manifestowania się tożsamości zbiorowej (znaki werbalne i niewerbalne) autorzy przedstawiają możliwości rekonstrukcji poczucia tożsamości wspólnotowej poprzez badanie struktur języka oraz narracji tekstowych. W programie badań etnolingwistycznych podstawę materiałową poszukiwań zawartości treściowej „konceptów narodowych” (czyli pojęć typu polskość, rosyjskość, czeskość itp.) powinny więc utworzyć cztery podstawowe grupy faktów: a) dane słownikowe pochodzące z wszystkich słowników definicyjnych, b) dane tekstowe pochodzące z bieżącej ekscerpcji tekstów danego dyskursu publicznego, zwłaszcza publicystyki wysokiej; c) dane korpusowe pochodzące z największych korpusów tekstowych danego języka etnicznego oraz z wyszukiwarek internetowych; d) dane uzyskane eksperymentalnie w toku specjalnie przygotowanych ankiet jako tekstowe „źródła wywołane” (z preferencją dla ankiet typu otwartego). W komparacji międzykulturowej w pierwszej kolejności należy postawić pytanie o wartości wspólnotowe, przyjmowane subiektywnie przez wspólnoty jako wyznaczniki ich tożsamości. Oznacza to powrót do koncepcji słownika aksjologicznego, która to koncepcja może nadać badaniom porównawczym prowadzonym w skali ogólnosłowiańskiej i szerszej, transnarodowej, wewnętrzną spójność i porównywalność.

EN

The authors assume that ethnolinguistic research in its nature attempts to uncover and describe communal, mainly national identity. They ask to what extent the linguistic worldview conception is useful for the purpose. The conception opens new vistas for comparative research on Slavic and, on a wider scale, European cultures and so it has been included into the research programme of the International Slavic Committee’s ethnolinguistic group. Having discussed the linguistic and cultural manifestations of group identity (verbal and non-verbal signs), the authors present the ways in which research on language and textual narration can contribute to a reconstruction of the feeling of communal identity. In ethnolinguistic research, the content of “national concepts” (e.g. Polishness, Russianness, Czechness etc.) should be investigated on the basis of four groups of sources: a) dictionaries; b) contemporary texts of public discourse, especially from the domain of high-level journalism; c) corpora of the ethnic language and internet searches; d) questionnaires, which are “elicited texts” (with preference given to open questionnaires). In intercultural comparisons one must above all consider the values of the communities which they adopt as the exponents of their respective identities. This means that one must return to the idea of an axiological dictionary, which idea can render Slavic and generally intercultural research internally coherent and comparable.

Keywords

PL

językowo-kulturowy obraz świata; komparacje międzykulturowe; badania porównawcze ogólnosłowiańskie; badania porównawcze transnarodowe; badania porównawcze europejskie; tożsamość zbiorowa; program badań etnolingwistycznych; słownik aksjologiczny; koncepty narodowe

EN

linguistic-cultural worldview; intercultural comparative studies; Slavic comparative studies; trans-national comparative studies; European comparative studies; collective identity; ethnolinguistics; axiological dictionary; national concepts

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2008
• Volume: 20
• Pages: 11-27

Contributors

author

Bartmiński Jerzy

• Zakład Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

author

Chlebda Wojciech

• Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytet Opolski

References

• Abramowicz Maciej, Karolak Ireneusz, 1991, `Wolność' i `liberté' w językach polskim i francuskim, „Język a Kultura” t. 3, Wrocław, s. 51--59.
• Apresjan Jurij D. (red.), 2006, Jazykovaja kartina mira i sistemnaja leksikografija, Moskva, „Jazyki Slavjanskich Kul'tur”.
• Baczko Bronisław, 1994, Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej, Warszawa.
• Bartmiński Jerzy (red.), 1996, Słownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1: Kosmos, Lublin.
• Bartmiński Jerzy (red.), 2003, Język w kręgu wartości, Lublin.
• Bartmiński Jerzy (red.), 2006, Język --- wartości --- polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Opracował zespół w składzie: Jerzy Bartmiński, Iwona Bielińska-Gardziel, Małgorzata Brzozowska, Irina Lappo, Urszula MajerBaranowska, Beata Żywicka, Lublin.
• Bartmiński Jerzy, 1993/2001, Styl potoczny, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, [I wyd. jako tom 2 Encyklopedii kultury polskiej XX wieku, Wrocław], Lublin.
• Bartmiński Jerzy, 2000, Językowy obraz świata Polaków, [w:] Gajda (red.) 2000, s. 179--195.
• Bartmiński Jerzy, 2003, Where we are? A New Linguistic Conceptualization of the National Space in Polish, [w:] Rhetoric of Transformation, ed. by Jerzy Axer, Warszawa 2003, Wydawnictwo DiG, s. 107--113.
• Bartmiński Jerzy, 2005, Jazykovoj obraz mira. Očerki po etnolingvistike, Moskva, Indrik.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.
• Bartmiński Jerzy, 2007a, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin.
• Bartmiński Jerzy, 2007b, Opozycja swój/obcy a problem językowego obrazu świata, „Etnolingwistyka”, t. 19, s. 35--59.
• Berezovič Elena, 2003, Aksiologičeskie orientiry v zerkale različnych form suščestvovanija russkogo jazyka, [w:] Bartmiński (red.), s. 145--161.
• Bokszański Zbigniew, 2006, Tożsamości zbiorowe, Warszawa.
• Chlebda Wojciech, 2000, Płaszczyzny oglądu językowego obrazu świata w opisie semantycznym języka, [w:] Gajda (red.), s. 163--178.
• Chlebda Wojciech, 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
• Chlebda Wojciech, 2007a, Kiedy swój staje się obcym, „Etnolingwistyka”, t. 19, s. 89--98.
• Chlebda Wojciech, 2007b, Tezy o niepamięci zbiorowej, „Prace Filologiczne” LIII, Warszawa, s. 71--78.
• Chlebda Wojciech, 2007c, „Ramka pragmatyczna” w procesie weryfikowania i tworzenia słownikowych definicji frazeologizmów, [w:] Język. Człowiek. Dyskurs, red. M. Hordy, W. Mokijenko, H. Walter, Szczecin, s. 185--195.
• van Dijk Teun, 2003, Dyskurs polityczny i ideologia, „Etnolingwistyka”, t. 15, s. 7--28.
• Dubisz Stanisław, Porayski-Pomsta Józef, Sękowska Elżbieta (red.), 2004, Język --- polityka --- społeczeństwo. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, Warszawa.
• Fleischer Michael, 1995, Das System der polnischen Kollektivsymbolik. Eine empirische Untersuchung, München.
• Fleischer Michael, 1996a, Das System der deutschen Kollektivsymbolik. Eine empirische Untersuchung, Bochum.
• Fleischer Michael, 1996b, System polskich symboli kolektywnych. Wyniki badań empirycznych, Wrocław.
• Fleischer Michael, 1997, Das System der russischen Kollektivsymbolik. Eine empirische Untersuchung, München.
• Fleischer Michael, 1998, Współczesna polska symbolika kolektywna (wyniki badań empirycznych), „Język a Kultura”, t. 12, s. 308--335.
• Fleischer Michael, 2003, Stabilność polskiej symboliki kolektywnej, [w:] Bartmiński (red.), s. 107--143.
• Gajda Stanisław (red.), 2000, Komparacja systemów i funkcjonowania współczesnych języków słowiańskich, Opole.
• Golovanova Anastasija, 2003, Kategorii cennosti i ee reprezentacija v pol'skoj jazykovoj kartine mira, [w:] Bartmiński (red.), s. 163--169.
• Grabias Stanisław, 1994, Język w zachowaniach społecznych, Lublin.
• Judin Aleksy, 2003, Proekt slavjanskogo aksiologičeskogo slovarja, [w:] Język w kręgu wartości, red. J. Bartmiński, Lublin 2003, s. 456--458.
• Kłoskowska Antonina, 2005, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa.
• Kolbuszewski Jacek, 1997, Literatura wobec historii. Studia, Wrocław.
• Krzeszowski Tomasz, 1994, Parametr aksjologiczny w przedpojęciowych schematach wyobrażeniowych, „Etnolingwistyka”, t. 6, s. 29--51.
• Markowski Michał Paweł, 2006, Historyzm, [w:] A. Burzyńska, M. P. Markowski, Teorie literatury XX wieku. Podręcznik, Kraków.
• Miczka Ewa, 2002, Prototyp w lingwistyce tekstu, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 1: Mowy piękno wielorakie, red. D. Ostaszewska, Katowice, s. 20--31.
• Nijakowski Lech M., 2006, Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym, Warszawa.
• Pisarek Walery, 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków.
• Prokop Jan, 1993, Universum polskie. Literatura, wyobraźnia zbiorowa, mity polityczne, Kraków.
• SFJP --- Stanisław Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1--2, Warszawa 1967--1968.
• PSWP --- Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. Halina Zgółkowa, t. 1--50, Poznań 1994--2005.
• Sękowska Elżbieta, 2007, Polska leksyka polityczno-społeczna na przełomie XX i XXI wieku. Słownik, Warszawa.
• Szacka Barbara, 2006, Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa.
• Szpociński Andrzej, 2006, Formy przeszłości a komunikacja społeczna, [w:] A. Szpociński, P. T. Kwiatkowski, Przeszłość jako przedmiot przekazu, Warszawa.
• Topolski Jerzy, 1998, Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Warszawa.
• Traba Robert, 2006, Historia --- przestrzeń dialogu, Warszawa.
• Wierzbicka Anna, 1991, Język i naród: polski „los” i rosyjska „sud’ba”, „Teksty Drugie”, nr 3, s. 5--20.
• Wierzbicka Anna, 1997, Understanding Cultures Through Their Key Words, Oxford Univ. Press.
• Wierzbicka Anna, 1999, Język, umysł, kultura. Wybór prac, red. J. Bartmiński, Warszawa, Wyd. Naukowe PWN.
• WSFJP --- Piotr Müldner-Nieckowski, Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 2003.
• Zaliznjak Anna, Levontina Irina, Šmelev Aleksej, 2005, Ključevye idei russkoj jazykovoj kartiny mira, Moskva, Jazyki slavjanskoj kul'tury.
• Ždanova Vladislava, 2006, Russkaja kul'turno-jazykovaja model' prostranstva i osobennosti individual'noj orientacii v nej, [w:] Russkie i <<russkost'>>, red. V. V. Krasnych, Moskva, Gnosis, s. 5--178.