W kręgu religijności antycznej − misteria eleuzyjskie. Od mitu do kultu

• Authors: Jarosław Nowaszczuk

Title variants

EN

IN THE WORLD OF ANCIENT RELIGIOUSNESS − THE ELEUSINIAN MYSTERIES. FROM MYTH TO CULT

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Misteria eleuzyjskie należą do grona zagadnień, które intrygują badaczy religii przedchrześcijańskich. Ciągle żywe zainteresowanie to wynik znaczenia tych wierzeń w starożytności, ich zasięgu i przede wszystkim tajemniczego charakteru. Na ogół panuje dziś zgoda, że prapoczątków rytuałów trzeba szukać już w kulturze egejskiej. Ich kres przypada z kolei na schyłek politycznego istnienia Imperium Romanum. Niewątpliwie stanowią one potwierdzenie rozpowszechnionego przekonania, iż religie misteryjne należą do najbardziej trwałych postaci kultycznych. Obrzędy nie były bynajmniej zjawiskiem niszowym, lecz ogarniały różnorodne sfery życia ludzi poszczególnych stanów i narodów. Wśród wtajemniczonych znajdowali się zarówno niewolnicy, jak i rzymscy cesarze. Doktryna powiązana z ceremoniałem regulowała nie tylko sferę życia religijnego, lecz przekładała się na światopogląd, dotyczyła spraw społecznych i państwowych. Determinacja mistów w dążeniu do zdobycia inicjacji w Eleusis płynęła z najgłębszego bodajże pragnienia człowieka, z pragnienia pokonania potęgi śmierci. Ryty miały na celu wprowadzenie uczestników w zrozumienie świata nadprzyrodzonego i ofiarowanie im nadziei na życie w wieczności. Przekonanie, że istnieje rzeczywistość nadnaturalna, stanowi jeden z kluczowych postulatów omówionych wierzeń. Uwagę zwraca w nich również większe zbliżenie bogów i ludzi, niż ma to miejsce w innych kultach przedchrześcijańskich. Choć bóstwa są odległe i − w niektórych momentach − budzą wręcz trwogę swoim bezwzględnym postępowaniem, to jednak dzieje Cerery przekonują, iż potrafią być wdzięczne ludziom, a oni sami są życzliwie nastawieni nie tylko do zwierzchności, lecz również wzajemnie do siebie. Historia opowiedziana w dawnym podaniu była interpretowana symbolicznie i tłumaczona z zastosowaniem alegorii, co stało się w późniejszym okresie cechą charakterystyczną religii antycznych. Za typowe przejawy ówczesnej pobożności można też uznać zabobonność, wiarę we wróżby i nieodwołalność boskich wyroków oraz przekonanie, że namiętności są siłą sprawczą wielu działań, a miłość potrafi pokonywać wszelkie przeszkody. Mit dotyczący bóstw chtonicznych stał się zatem podstawą ciekawego zjawiska religijnego, które pozwala zrozumieć inne kulty misteryjne i przybliża światopogląd ludzi w starożytności.

EN

The Eleusinian Mysteries belong to the group of subjects that intrigue pre-Christian religion researchers. The continuous keen interest is the result of the signifi cance of these ancient beliefs, their scope and, above all, a mysterious nature. There is a general agreement that the pre-beginnings of the rituals can be traced to as early as in the Aegean culture. Their end, in turn, coincides with the demise of the political existence of the Roman Empire. Undoubtedly, they confirm the widespread belief that the mystery religions are the most stable cultic forms. The rites were by no means a niche phenomenon, in fact, they affected diverse spheres of life of people of individual classes and nations. Among the initiates were both slaves and Roman emperors. The doctrine associated with the ceremonial regulated not only the sphere of religious life, but was a reflection of the outlook on life, concerned social and state affairs. The determination of mystae in an effort to gain initiation in Eleusis stemmed from probably the deepest human desire, the desire to defeat the power of death. The rites were aimed at making the participants to understand the supernatural world and to offer them the hope of eternity. The conviction that there is a supernatural reality is one of the key postulates of the beliefs under discussion. Interesting to note is that the closeness between gods and people is greater than in other pre-Christian cults. Although gods are distant and, at times, raising even fear by their ruthless actions, nevertheless the story of Ceres shows that she can be grateful to people, who have positive attitude not only to sovereignty but also to each other. The story told in an old tale was interpreted symbolically and translated with the use of allegory, which was later typical of ancient religions. Superstitiousness, believing in fortune-telling, inevitability of God’s judgments, the belief that passions are the driving force behind many actions and that love can overcome all obstacles can also be regarded as typical manifestations of piety at that time. Thus, the myth concerning the chthonic deities became the basis for an interesting religious phenomenon that allows us to understand other mystery cults and makes us more familiar with the outlook on life of many people in ancient times.

Keywords

PL

religia antyczna; kulty misteryjne; misteria eleuzyjskie; Eleusis; mit o Demeter

EN

Ancient religions; mystery cults; Eleusinian Mysteries; Eleusis; the myth of Demeter

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Colloquia Theologica Ottoniana
• Year: 2014
• Issue: 1
• Pages: 177-202

Contributors

author

Jarosław Nowaszczuk

• Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego

References

• Auerbach M., Golias M., Gramatyka grecka, Warszawa 1985.
• Bernhard M.L., Sztuka grecka w V wieku p.n.e., Warszawa 1991.
• Beyerlinck L., Magnum theatrum vitae humanae (...), Sumpt. I.A. Huguetan et M.A. Ravaud, Lugduni 1656, t. 2.
• Bode G.H. (ed.), Scriptores rerum mythicarum (...), Cellis 1834, t. 1.
• Clermont-Lodève J.G. de, Observations sur le temple d’Eleusis, précédées d’une lettre au C. Millin, Paris 1802.
• Clinton K., The Mysteries of Demeter and Kore, w: D. Ogen (red.), A Companion to Greek Religion, Malden 2010.
• Comitis N., Mythologiae sive Explicationis fabularum libri decem, Sumpt. P. Chouët, Genevae 1651.
• Cosmopoulos M.B., Mycenaean Religion at Eleusis. The Architecture and Stratigraphy of Megaron B, w: M.B. Cosmopoulos (red.), Greek Mysteries. The Archaeology and Ritual of Ancient Greek Secret Cults, London–New York 2003.
• Devambez P. (red.), A Dictionary of Ancient Greek Civilization, bmw 1967.
• Dierbach J.H., Flora mythologica (...), Frankfurt am Mein 1833.
• Diodori Siculi, (...) Bibliothecae, seu rerum antiquarum tum fabulosarum tum verarum historiae, priores libri sex, Apud S. Colinaeum, Parisiis 1531.
• Evans N., Civic Rites: Democracy and Religion in Ancient Athens, Berkeley–Los Angeles–London 2010.
• Fergusson E., Backgrounds of Early Christianity, Grand Rapids 2003.
• Graves R., Mity greckie, Warszawa 1974.
• Graves R., Mity starożytnej Grecji, Warszawa 1972.
• Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław–Warszawa–Kraków 1987.
• Gyraldi L.G., De diis gentium varia et multiplex historia, Per I. Oporinum, Basileae 1560.
• Hofmanni J.J., Lexicon Universale (...), Apud J. Hackium, C. Boutesteyn, P. Vander, J. Luchtmans, Lugduni Batavorum 1698, t. 2.
• Huck C., Das Heiligtum der Demeter und Kore in Eleusis, bmw 2006.
• Iozzo M., Borghesi F., Magnelli A., Sztuka i historia Grecji, Florenze 1997.
• Juvencii J., Appendix de diis et heroibus poeticis ad poetarum intelligentiam necassaria,
• Ex typ. fratrum Mame, Parisiis 1807.
• Kerényi K., Eleusis. Archetypowy obraz matki i córki, Kraków 2004.
• Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
• Kupis B., Historia religii starożytnej Grecji, Warszawa 1989.
• Lemprière J., Bibliotheca Classica or A Classical Dictionary, New York 1831, t. 1.
• Lobeck Ch.A., Aglaophamus sive De theologiae mysticae Graecorum causis (...), Regimonti Prussorum 1829, t. 1.
• Markowska W., Mity Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
• Matakiewicz H., Misterja eleusyńskie, „Filomata” 5 (1929).
• Mikalson J.D., Ancient Greek Religion, Malden–Oxford 2010.
• Mitscherlichius C.G., Adnotatio 17, w: Homeri Hymnus in Cererem, D. Ruhnkenius (ed.), Apud S. et. J. Luchtmans, Lugduni Batavorum 1808.
• Mythology, w: E.A. Andrews, F. Jacobs, The First Part of Jacobs and Döring’s Latin Reader (...), Boston 1843.
• Parandowski J., Mitologia, London 1992.
• Pauly A.F., Walz Ch., Teuffel W.S. (red.), Real-Encyclopädie der classischen Alterthumswissenschaft, Stuttgart 1852, t. 6.
• Pauzaniasz, Wędrówka po Helladzie. W świątyni i w micie, tłum. i oprac. J. Niemirska-Pliszczyńska, Warszawa 2005.
• Pictorii G., Theologia Mythologica (...), Apud F. Brisgoi, Tyroni 1532.
• Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1979.
• Pinsent J., Mitologia grecka, Kraków 1990.
• Piszczek Z. (red.), Mała encyklopedia kultury antycznej, Warszawa 1990.
• Rachet G., Słownik cywilizacji greckiej, Katowice 1998.
• Rosinus I., Dempster Th., Scotus I.C., Antiquitatum Romanarum Corpus Absolutissimum, Ex typ. G. Cartier, Aureliae Allobrogum 1620.
• Sacks D., Murray O., Brody L.R., Encyclopedia of the Ancient Greek World, bmw 2009.
• Stabryła S., Mitologia dla dorosłych, Warszawa–Kraków 1995.
• Vibraye H., Mitologia, Kraków brw. Vossii G.I., De theologia gentili et physiologia Christiana (...), Apud I. Blaeu, Amsterdami 1668.
• Zichner M., Auf der Heiligen Strasse von Athen nach Eleusis. Ein „antiker“ Reisebegleiter, Birnbach 2006.
• Zieliński T., Religia Rzeczypospolitej Rzymskiej, Toruń 2000.