Obrzędy, zwyczaje i śpiewy wielkanocne w życiu i pobożności ludowej mieszkańców Podkarpacia

• Authors: Kinga Strycharz-Bogacz

Title variants

EN

Easter Rituals, Customs, and Singing in Life and Piety of the People of the Podkarpacie Region

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest przedstawienie zwyczajów, obrzędów i śpiewów wielkanocnych w życiu i pobożności ludowej mieszkańców Podkarpacia. O istocie Świąt Zmartwychwstania, przeżywanych w okresie wiosennym, stanowią dwa nierozerwalne elementy: odrodzenie się życia człowieka dzięki ofierze Jezusa oraz odrodzenie się przyrody po zimowym śnie. Ich kulturotwórcze znaczenie znajduje praktyczny wymiar w bogatej wielkanocnej obrzędowości i związanych z nią śpiewach. Msza Rezurekcyjna poprzez śpiew pieśni wielkanocnych jest manifestacją wiary w zbawienie dusz. Stanowi też okazję do wiwatów poprzez wystrzały, grę na bębnie, grę orkiestry oraz głośny dźwięk dzwonów, co oznacza tryumf Chrystusa nad szatanem. Pieśni wielkanocne towarzyszą wielkanocnemu obchodzeniu domów z wiosennym gaikiem i życzeniami. Świecki zwyczaj Śmigusa-Dyngusa wykazuje wyraźne odniesienia do sacrum, gdyż przez symbolikę wody wspomagającej odradzające się na wiosnę życie, nawiązuje do sakramentu Chrztu św. Jego warstwa tekstowa opiera się na pasyjnych treściach ewangelicznych, a warstwa muzyczna wykorzystuje motywy pieśni wielkanocnych. Innym wielkanocnym zwyczajom na Podkarpaciu (Krzyżaki, Meus) czy praktykom podczas Dni Krzyżowych także towarzyszą śpiewy wielkanocne, ich kontrafaktury, pieśni o krzyżu i pieśni przygodne.

EN

The aim of the article is to present Easter rituals, customs and singing in life and piety of the people of the Podkarpacie region. The essence of Easter being experienced in spring are two inseparable elements: the revival of human life through the sacrifice of Christ and the rebirth of nature after the winter sleep. Their culture-creative meaning has a practical dimension in the rich Easter rituals and associated singing. The Resurrection Mass through performing various Easter songs is a manifestation of faith in salvation of our souls. It also provides opportunity for cheers through fireworks, drum plays, orchestra plays, and loud bells, which signify the triumph of Christ over Satan. Easter songs accompany the Easter custom of visiting homes with spring Gaik and greetings. The Śmigus-Dyngus secular custom shows a reference to sacrum because by the symbols of water that helps in rebirth of life in spring, it refers to the Sacrament of Baptism. The custom’s text layer is based on the passion bible content and the music layer uses the themes of Easter songs. Other Easter customs in the Podkarpacie region (Krzyżaki, Meus) and religious activities during Dni Krzyżowe are also accompanied by Easter songs, their contrafacta, songs about the cross and songs for the ordinary time.

Keywords

PL

wielkanocne obrzędy i zwyczaje; wielkanocne śpiewy; ludowa symbolika; praktyki łączące sacrum i profanum

EN

Easter rituals and customs; Easter singing; folk symbols; customs combining religious and secular content

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Teologiczne
• Year: 2017
• Volume: 64
• Issue: 13: Muzykologia
• Pages: 97-116

Contributors

author

Kinga Strycharz-Bogacz

• Katedra Etnomuzykologii i Hymnologii, Instytut Muzykologii; Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

References

• Arlik J., Dyngus, w: Encyklopedia Katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk i in., TN KUL, Lublin 1984.
• Borejszo M., W kręgu zwyczajów wielkanocnych, w: Wielkanoc w polskiej kulturze, red. M. Borejszo, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1997, s. 25-56.
• Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce w. XVI-XVIII, t. 2, PIW, Warszawa 1960.
• Bystroń J.S., Polska pieśń ludowa, Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, Kraków 1920.
• Dąbrowska Z., Obrzędy i zwyczaje doroczne jako widowisko, CPARA, Warszawa 1972.
• Ferenc E., Polskie tradycje świąteczne, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1998.
• Ferenc M., Czasy nowożytne, w: Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 117-217.
• Gaj-Piotrowski W., Kultura społeczna ludu okolic Rozwadowa, PTL, Wrocław 1967.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. 1-4, Druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa 1900-1903.
• Gloger Z., Rok polski w życiu, tradycji i pieśni, Wydawnictwo Jan Fiszer, Warszawa 1900.
• Gloger Z., Zwyczaje i pieśni doroczne, Spółka Nakładowa Tanich Wydawnictw, Warszawa 1898.
• Gołębiowski Ł., Lud polski, jego zwyczaje, zabobony, A. Gałęzowski i spółka, Warszawa 1830.
• Hryń-Kuśmierek R., Rok polski. Zwyczaje i obrzędy, w: Encyklopedia tradycji polskich, Podsiedlik-Raniowski i Spółka, Poznań 1998, s. 8-96.
• Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, PIW, Warszawa 1985.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, Przemyskie, t. 35, IOK, Wrocław–Poznań 1964.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, Sanockie-Krośnieńskie, cz. I, t. 49, IOK, Wrocław–Poznań 1974.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, Tarnowskie-Rzeszowskie, t. 48, IOK, Poznań 1967.
• Kopeć J.J., Polska obrzędowość rodzinna w roku kościelnym, RTK 29(1982), z. 6, s. 109-125.
• Kossak Z., Rok polski. Obyczaj i wiara, IW PAX, Warszawa 1958.
• Kotula F., Krzyżaki z Jaślisk, w: Tradycja i przemiana. Studia nad dziejami i współczesną kulturą ludową, red. Z. Jasiewicz i in., UAM, Poznań 1978, s. 197-205.
• Kotula F., Z sandomierskiej puszczy, WL, Kraków 1962.
• Łunkiewicz J., Wykład obrzędów i religijnych zwyczajów rzymsko-katolickiego Kościoła, Gebethner i Wolff, Warszawa 1890.
• Małaczyński F., Misterium Paschalne w Polsce. Polskie zwyczaje liturgiczne w Święte Triduum ukrzyżowania, pogrzebu i zmartwychwstania Jezusa, Tyniec–Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 2006.
• Mielicka H., Antropologia świąt i świętowania, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2006.
• Obrzędy i zwyczaje doroczne wsi rzeszowskiej, Komentarz wystawy oprac. A. Karczmarzewski, Muzeum Okręgowe, Rzeszów 1972.
• Ogrodowska B., Radujcie się, weselcie się. O polskich zwyczajach i obrzędach wielkanocnych, Państwowe Muzeum Etnograficzne, Warszawa 2001.
• Parsch P., Rok liturgiczny, t. 2, Pallottinum, Poznań 1956.
• Pauli Ż., Pieśni ludu polskiego w Galicji (wydanie fototypiczne pierwodruku z 1838 r.), Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław 1973.
• Ruszel K., Lasowiacy, Muzeum Okręgowe, Rzeszów 1994.
• Saloni A., Lud rzeszowski. Materiały etnograficzne, w: Materiały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne AU w Krakowie, t. 10, Kraków 1903, s. 50-344.
• Schenk W., Rok liturgiczny, Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne, Kraków 1974.
• Sinka Z., Zarys liturgiki, Gorzowskie Wyższe Seminarium Duchowne, Gościkowo–Paradyż 1988.
• Sulisz J., Zwyczaje wielkanocne w Sanockiem, w: Lud, t. 12, TL, Lwów 1906, s. 309-318.
• Udziela S., Lud Polski w powiecie ropczyckim w Galicji, ZWAK, Kraków1892.
• Wiktor M., Turki. Zwyczaj wielkanocny w Radomyślu nad Sanem, w: Prace i materiały z badań etnograficznych, t. 5, Muzeum Okręgowe, Rzeszów 1985, s. 239-253.
• Zoła A., Ludowa recepcja śpiewów Wielkiego Tygodnia, w: W kręgu wielkopostnej pobożności i bractw religijnych, red. J. Bień, Wydawnictwo „Werset”, Lublin 2007, s. 156-161.
• Zowczak M., Chrystus w Biblii ludowej, w: Pasja według Pasierba, red. E. Sykuła, Wydawnictwo KUL, Lublin 2004, s. 433-467.
• Zwyczaje grodziskie, zebr. B. Śmiałkówna, uzup. J. Moszkowicz, Drukarnia Kresowa, Lwów 1935.

Identifiers

DOI

10.18290/rt.2017.64.13-6