Włoska Republika Socjalna jako przykład faszystowskiego bytu polityczno-wojskowego w latach 1943–1945

• Authors: Wichert Wojciech

Title variants

EN

The Italian Social Republic as an Example of Fascist Political and Military Creation in the Years 1943–1945

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Włoska Republika Socjalna (znana również jako Republika Salo) była marionetkowym państwem faszystowskim pod protektoratem III Rzeszy utworzonym w końcowych latach II wojny światowej. Z Benitem Mussolinim jako formalnym przywódcą RSI istniała od rozpoczęcia niemieckiej okupacji części Italii we wrześniu 1943 r. aż do kapitulacji Wehrmachtu w północnych Włoszech w końcu kwietnia 1945 r. Celem artykułu jest analiza polityki, propagandy, instytucji partyjnych i państwowych oraz różnorodnych formacji wojskowych i paramilitarnych RSI, które u boku sił niemieckich walczyły na froncie włoskim z aliantami. Ponadto przedstawiono zagadnienie tzw. włoskiej wojny domowej w tym okresie, brutalnego bratobójczego konfliktu, podczas którego ruch oporu (głownie komunistyczni partyzanci) wraz z armią włoską sprzymierzoną z aliantami walczył o wyzwolenie kraju z rąk państw Osi. Włoska Republika Socjalna funkcjonowała zaledwie 19 miesięcy, a mianowicie do 28 kwietnia 1945 r., kiedy partyzanci rozstrzelali Mussoliniego i kilku innych faszystów, gdy ci próbowali ocalić życie i zbiec z kraju.

EN

The Italian Social Republic (also known as Republic of Salo) was a fascist puppet state under the protection of the Third Reich that was created in the last years of World War II. With Benito Mussolini as the formal leader, it existed from the beginning of German occupation of Italy in September 1943 until the surrender of Wehrmacht in northern Italy by the end of April 1945. The aim of the article is to analyse the politics, propaganda, state and party institutions, as well as various military and paramilitary formations of the RSI, which fought along German troops against the allied forces on the Italian front. Furthermore, another mentioned subject will be that of the so-called Italian Civil War in that period, a brutal fratricidal conflict, in which the Italian Resistance (mostly communist partisans) and the Italian Co-Belligerent Army joined the allies in order to eventually defeat Axis forces and to liberate the country. The Italian Social Republic existed for slightly more than nineteen months, until on 28 April 1945 the partisans shot Mussolini and several other fascists while they were attempting to save their lives and escape from Italy.

Keywords

PL

faszyzm włoski; II wojna światowa; Republika Salò; Benito Mussolini

EN

Italian fascism; World War II; Republic of Salò; Benito Mussolini

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2019
• Issue: 34
• Pages: 195-233

Contributors

author

Wichert Wojciech

• Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie

References

• Ando E., Decima Mas. I mezzi d’assalto della Marina Italiana, Foggia 2008.
• Annussek G., Jak Hitler uratował Mussoliniego, tłum. A. Weseli, Warszawa 2007.
• Arena N., L’Aeronautica Nazionale Repubblicana, Parma 1995.
• Bankiewicz M., Włoska tożsamość narodowa a kontekst europejski [w:] Niemcy – Europa – świat. Studia międzynarodowe, red. I. Stawowy-Kawka, Krakow 2007.
• Bartnicki A., Pierwszy front II wojny światowej, Warszawa 1971.
• Bayne-Jardine C.C., Mussolini and Italy, London 1966.
• Bishop Ch., Zagraniczne formacje SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen SS w latach 1940– 1945, tłum. G. Siwek, Warszawa 2006.
• Blinkhorn M., Mussolini and Fascist Italy, London 2001.
• Boca A. del, I gas di Mussolini. Il fascismo e la guerra d’Etiopia, Rzym 1996.
• Borejsza J.W., Mussolini był pierwszy…, Warszawa 1989.
• Bosworth R.J.B., Mussolini, London 2010.
• Bosworth R.J.B., Mussolini’s Italy. Life under the Dictatorship, London 2005.
• Bosworth R.J.B., The Italian Dictatorship. Problems and Perspectives in the Interpretation of Mussolini and Fascism, London 1998.
• Cajani L., Die italienischen Militär-Internierten in Deutschland [w:] Europa und der „Reichseinsatz”. Ausländische Zivilarbeiter, Kriegsgefangene und KZ-Häftlinge in Deutschland 1938–1945, red. U. Herbert, Essen 1991.
• Clark M., Mussolini, Harlow 2005.
• Clark M., The Italian Risorgimento, London–New York 2013.
• Corvaja S., Hitler i Mussolini, tłum. T. Sobańska-Dąbrowska, Warszawa 2004.
• Dąbrowski R., Sto dni Mussoliniego, Warszawa 2002.
• Ducret D., Hecht E., Ostatnie dni dyktatorów, tłum. A.M. Nowak, Krakow 2014.
• Duggan Ch., The Force of Destiny. A History of Italy since 1796, London 2007.
• Eatwell R., Faszyzm. Historia, tłum. T. Oljasz, Poznań 1999.
• Falanga G., Mussolinis Vorposten in Hitlers Reich. Italiens Politik in Berlin 1933–1945, Berlin 2008.
• Farrell N., Mussolini. A New Life, Phoenix 2004.
• Felice R. De, Mussolini. L’alleato, 1940–1945, t. 1, cz. 2: Crisi e agonia del regime, Torino 1996.
• Felice R. De, Mussolini. L’alleato, 1940–1945, t. 2: La guerra civile 1943–1945, Torino 1997.
• Felice R. De, Mussolinis Motive für seine Rückkehr in die Politik und die Übernahme der Führung der RSI (September 1943) [w:] Deutschland – Italien 1943–1945. Aspekte einer Entzweiung, red. R. Lill, Tubingen 1992.
• Felice R. De, Storia degli ebrei sotto il fascismo, Torino 1993.
• Fiszer M., Gruszczyński J., Wrobel T., Od Rzymu do Alp. Ostatni rok kampanii włoskiej, „Wojsko i Technika. Historia” 2016, nr 2.
• Foot J., Italy’s Divided Memory, New York 2009.
• Fornaro P., Włoskie Risorgimento: mit i rzeczywistość, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, nr 2.
• Foro P., Włochy faszystowskie, tłum. K. Jokeš, Krakow 2008.
• Gagliani D., Brigate nere. Mussolini e la militarizzazione del Partito fascista repubblicano, Torino 1999.
• Galuppini G., Storie di una marina che non c’e piu, t. 1, Roma 2000.
• Gierowski J.A., Historia Włoch, Wrocław 1999.
• Gilbert M., Druga wojna światowa, tłum. J. Kozłowski, Poznań 2000.
• Goeschel Ch., Mussolini and Hitler: The Forging of the Fascist Alliance, New Haven 2018.
• Grand A. de, Italian Fascism. Its Origins & Development, Nebraska 2000.
• Greene J., Massignani A., The Black Prince and the Sea Devils. The Story of Valerio
• Borghese and the Elite Units of the Decima MAS, Cambridge 2004.
• Guerra N., I volontari italiani nelle Waffen-SS. Il pensiero politico, la formazione culturale e le motivazioni al volontariato. Una storia orale, „Annales Universitatis Turkuensis”, ,Turku 2012.
• Guerrazzi A.O., Rodolfo Graziani. Karriere und Weltanschauung eines faschistischen
• Generals [w:] Von Feldherren und Gefreiten. Zur biographischen Dimension des Zweiten Weltkriegs, red. Ch. Hartmann, Munchen 2008.
• Hagg G., Mussolini. Butny faszysta, tłum. W. Łygaś, Warszawa 2015.
• Hammermann G., Zwangsarbeit für den „Verbündeten”. Die Arbeits- und Lebensbedingungen der italienischen Militärinternierten in Deutschland 1943–1945, Tubingen 2002.
• Herbst L., Das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945. Die Entfesselung der Gewalt: Rassismus und Krieg, Frankfurt am Main 1996.
• Hesemann M., Pius XII wobec Hitlera, tłum. R. Zajączkowski, Krakow 2010.
• Holland J., Piekło Italii. Kampania włoska 1944–1945. Od Monte Cassino do kapitulacji, tłum. R. Szymański, Warszawa 2008.
• Karlsch R., Atomowa bomba Hitlera. Historia tajnych niemieckich prób z bronią jądrową, tłum. J. Pasieka, Wrocław 2006.
• Kirkpatrick I., Mussolini, Berlin 1997.
• Klemp S., „Nicht ermittelt”. Polizeibataillone und die Nachkriegsjustiz. Ein Handbuch, Essen 2011.
• Klinkhammer L., Zwischen Bündnis und Besatzung: das nationalsozialistische Deutschland und die Republik von Salo 1943–1945, Tubingen 1993.
• Kozub-Ciembroniewicz W., Żydzi w doktrynie włoskiego faszyzmu na tle „Manifesto degli scienziati razzisti” z 14 lipca 1938 roku, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1992, t. 15.
• Kummel V., Vom Umgang mit einem toten Diktator. Die sieben Stationen der Leiche Mussolinis, Darmstadt 2007.
• Kurzman D., Misja specjalna. Hitlerowski plan zajęcia Watykanu i porwania papieża, tłum. N. Radomski, Poznań 2008.
• Latour C.F., Südtirol und die Achse Berlin–Rom 1938–1945, Stuttgart 1962.
• Longereich P., Politik der Vernichtung. Eine Gesamtdarstellung der nationalsozialistischen Judenverfolgung, Munchen 1998.
• Łuczak C., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1982.
• Macksey K., Kesselring, tłum. Z. Miernicki, Warszawa 2004.
• Madajczyk C., Faszyzm i okupacje 1938–1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. 1: Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, Poznań 1983.
• Mattioli A., Entgrenzte Kriegsgewalt. Der italienische Giftgaseinsatz in Abessinien 1935–1936, „Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte” 2003, z. 3.
• Molendowski L., Cienka czarna linia. Oddziały RSI w walkach na przyczółku Anzio, „Wojsko i Technika. Historia” 2018, nr 6.
• Molendowski L., Dywizja SS Mussoliniego, 29. Dywizja Grenadierów Waffen-SS (włoska), „Militaria XX wieku. Wydanie Specjalne” 2010, nr 1.
• Molendowski L., Jednostki pancerne Włoskiej Republiki Socjalnej, „Wojsko i Technika. Historia” 2016, nr 2.
• Molendowski L., Lotnictwo Republiki Socjalnej Włoch 1943–1945. Jak feniks z popiołów -odbudowa i organizacja 1943 roku, „Militaria XX wieku” 2011, nr 4.
• Molendowski L., Lotnictwo Republiki Socjalnej Włoch 1943–1945. Jednostki lądowe lotnictwa, „Militaria XX Wieku” 2011, nr 5.
• Molendowski L., Lotnictwo Włoskiej Republiki Socjalnej 1943–1945, cz. 3, „Militaria
• XX Wieku”2011, nr 6.
• Molendowski L., Lotnictwo Włoskiej Republiki Socjalnej 1943–1945. 1945 – ostatnia
• obrona i klęska, cz. 4, „Militaria XX Wieku” 2012, nr 1.
• Molendowski L., Myszor O., Marynarka wojenna Włoskiej Republiki Socjalnej (1943–1945), „Okręty” 2011, nr 2.
• Molteni M., L‘aviazione italiana 1940–1945 – Azioni belliche e scelte operative, Bologna 2012.
• Monelli P., Mussolini, tłum. Z. Ernestowa, Warszawa 1973.
• Moseley R., Mussolini. The Last 600 Days of Il Duce, Dallas 2004.
• Moseley R., Podwójne życie hrabiego Galeazza Ciano, tłum. R. Bartołd, Warszawa 2001.
• Neville P., Mussolini, London 2004.
• Orte des Grauens. Verbrechen im Zweiten Weltkrieg, red. G.R. Ueberschar, Darmstadt 2003.
• Overy R., Wojna Trzeciej Rzeszy, tłum. M. Grzywa, Oświęcim 2016.
• Parker M., Monte Cassino. Opowieść o najbardziej zaciętej bitwie II wojny światowej, tłum. R. Bartołd, Poznań 2005.
• Patricelli M., Uwolnijcie Duce! Gran Sasso 1943. Prawdziwa historia Operacji „Eiche”, tłum. A. Kosiarska, Biała Podlaska 2017.
• Pavone C., A Civil War. A History of the Italian Resistance, London–New York 2014.
• Petacco A., Il Superfascista. Vita e morte di Alessandro Pavolini, Mondadori 1999.
• Petersen J., Der Ort der Resistenza in Geschichte und Gegenwart Italiens, „Quellen und
• Forschungen aus italienischen Bibliotheken und Archiven” 1992, t. 72.
• Prauser S., Mord in Rom? Der Anschlag in der Via Rasella und die deutsche Vergeltung in den Fosse Ardeatine im März 1944, „Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte” 2002, z. 2.
• Quartermaine L., Mussolini’s Last Republic. Propaganda and Politics in the Italian Social Republic (R.S.I.) 1943–45, Exeter 2000.
• Rochat G., Włochy na wojnie 1935–1943. Od podboju Etiopii do klęski, tłum. D. Jednorowski, Oświęcim 2015.
• Rodogno D., Fascism and War [w:] The Oxford Handbook of Fascism, red. R.J.B. Bosworth, Oxford 2010.
• Sarner H., Zdobywcy Monte Cassino. Generał Anders i jego żołnierze, tłum. P.K. Domaradzki, Poznań 2006.
• Schlemmer T., H. Woller, Der italienische Faschismus und die Juden 1922 bis 1945, „Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte” 2005, z. 2.
• Schmidl E., Italienische Entscheidungen, „Zeitungszeugen. Sammeledition: Die Presse in der Zeit des Nationalsozialismus” 2010, nr 82.
• Schreiber G., Die italienischen Militärinternierten im deutschen Machtbereich 1943 bis 1945. Verraten – Verachtet – Vergessen, Munchen 1990.
• Sierpowski S., Dramat rozbitego narodu. Italia 1943–1945 [w:] idem, Studia z historii Włoch XX wieku, Poznań 2012.
• Sierpowski S., Faszyzm we Włoszech 1919–1926, Wrocław 1973.
• Smith D.M., Mussolini, tłum. J.G. Brochocki, Warszawa 1994.
• Sondel-Cedarmas J., Giovanni Preziosi i Generalny Inspektorat do spraw Rasowych (1944–1945), „Politeja. Pismo Wydziału Studiow Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2013, nr 1.
• Spoerer M., Praca przymusowa pod znakiem swastyki. Cudzoziemscy robotnicy, jeńcy wojenni i więźniowie w Niemczech i okupowanej Europie w latach 1939–1945, tłum. M. Plęs, Gdańsk 2015.
• Strzałka K., Między przyjaźnią a wrogością: z dziejów stosunków polsko-włoskich (1939–1945), Krakow 2001.
• Szopa M., Bitwa pod Garfagnana, czyli „włoskie Ardeny”, „Wojsko i Technika. Historia”2016, nr 2.
• Trye R., Żołnierze Mussoliniego, tłum. Z. Miernicki, Warszawa 2000.
• Varriale A., The Myth of the Italian Resistance Movement (1943–1945). The Case of Naples, „Kirchliche Zeitgeschichte” 2014, nr 2.
• Wichert W., Zmienny obraz Benito Mussoliniego. Garść uwag na temat świetności i niechlubnego schyłku dyktatury faszystowskiej we Włoszech (1922–1945) [w:] Czarne charaktery-historyczni antybohaterowie. Materiały konferencyjne, red. Ł. Kosiński, S. Szyc, P. Wrona, Lublin 2010.
• Wilczur J.E., Śmiertelny sojusz. Hitler–Mussolini, Warszawa 2001.
• Woller H., Die Abrechnung mit dem Faschismus in Italien 1943 bis 1948, Munchen 1996.
• Ziarkowska A., Polityka Benito Mussoliniego wobec Żydów w latach 1922–1943, „Annales
• Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2007, nr 3.
• Zuccotti S., The Italians and the Holocaust, New York 1987.
• b.a., Der Tod des Duce, „Der Spiegel” 1996, nr 5.
• Mikołajewski J.. Poczciwi Włosi i zły Mussolini, „Ale Historia” 2014, nr 26.
• Tompkins P., Scheidung auf italienisch. Mussolinis Sturz und Italiens Frontwechsel 1943, „Der Spiegel” 1967, nr 11.
• b.a., Polityka wewnętrzna Repubblica Sociale Italiana, http://wojna-mussoliniego. pl/?page_id=815, dostęp 30 XI 2018 r.
• b.a., Przemilczana zbrodnia marokańska spod Monte Cassino, http://krajwspanialy.pl/ zbrodnia-monte-cassino/, dostęp 4 XII 2018 r.
• b.a., Republika Salo, http://www.trzeciarzesza.info/republika-salo-r439.htm, dostęp 3 XII 2018 r.
• b.a., The Post-1943 Italian Fascist Forces of WWII, https://www.feldgrau.com/WW2-Italian-Fascist-Military, dostęp 25 II 2019 r.
• Balmefrezol C., Italian Social Republic Army (1943 1945), http://www.maquetland.com/article-836, dostęp 25 II 2019 r.
• Gorski D., Kościelniak I., Kowalczuk P., Włoska partyzantka komunistyczna z krwią rodaków na rękach, https://www.rp.pl/artykul/931378-Wloska-partyzantka-komunistycznaz-krwia-rodakow-na-rekach.html, dostęp 4 XII 2018 r.
• Kowalczuk P., Trupy z włoskiej szafy, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1628883,1,wlochy-historia-zaklamana.read, dostęp 4 XII 2018 r.
• Lamarre L., Heroes or Terrorists? War, Resistance, and Memorialization in Tuscany, 1943–1945, „Electronic Theses & Dissertations”, 596, Georgia 2011, https://digitalcommons.georgiasouthern.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1596&context=etd, dostęp 3 XII 2018 r.
• Mikołajewski J., Foiba znaczy śmierć. Historia wojenna, http://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,19724186,foiba-znaczy-smierc-historiawojenna.html, dostęp 4 XII 2018 r.
• Molendowski L., Bratobójcza rzeź Włochów, https://www.tygodnikprzeglad.pl/bratobojcza-rzez-wlochow/, dostęp 29 XI 2018 r.
• Molendowski L., „O honor Włoch!”. Pułk spadochroniarzy Folgore po kapitulacji Italii (część I i II), http://www.konflikty.pl/historia/druga-wojna-swiatowa/o-honor-wloch--pulk-spadochroniarzy-folgore-po-kapitulacji-italii-czesc-i/, http://www.konflikty.pl/historia/druga-wojna-swiatowa/o-honor-wloch-pulk-spadochroniarzy-folgore--po-kapitulacji-italii-czesc-ii/, dostęp 3 XII 2018 r.
• Molendowski L., Ostatni wierni faszyści. Armia lądowa Republiki Socjalnej Włoch (1943–1945). Część II, http://www.konflikty.pl/historia/druga-wojna-swiatowa/ostatni-wierni--faszysci-armia-ladowa-republik-socjalnej-wloch-1943-1945-czesc-ii/, dostęp 3 XII 2018 r.
• Molendowski L., Ostatni wierni faszyści. Armia Republiki Socjalnej Włoch (1943–1945).Część III, http://www.konflikty.pl/historia/druga-wojna-swiatowa/ostatni-wierni--faszysci-armia-republiki-socjalnej-wloch-1943-1945-czesc-iii/, dostęp 3 XII 2018 r.
• Molendowski L., Ostatni wierni faszyści. Armia Republiki Socjalnej Włoch (1943–1945).Część IV, http://www.konflikty.pl/historia/druga-wojna-swiatowa/ostatni-wierni--faszysci-armia-republik-socjalnej-wloch-1943-1945-czesc-iv/, dostęp 3 XII 2018 r.
• Patricelli M., Alianci gwałciciele, https://www.historia.uwazamrze.pl/artykul/953583/alianci-gwalciciele, dostęp 4 XII 2018 r.
• Schiavone L.C., Nascita e sviluppo della Marina Nazionale Repubblicana, http://www.isses.it/Convegno121103/schiavone.htm, dostęp 25 II 2019 r.
• Wiegrefe K., Unpunished Massacre in Italy. How Postwar Germany Let War Criminals Go Free, „Spiegel Online”, http://www.spiegel.de/international/germany/unpunished--massacre-in-italy-how-postwar-germany-let-war-criminals-go-free-a-809537.html,dostęp 4 XII 2018 r.
• Zychowicz P., Mussolini zginął z rąk agentów Churchilla, https://www.rp.pl/artykul/531063--Mussolini-zginal-z-rak-agentow-Churchilla.html, dostęp 5 XII 2018 r.