Teologia komparatywna. Geneza, opcje, szanse i problemy

• Authors: Krystian Kałuża

Title variants

EN

Comparative Theology. Origins, Options, Opportunities and Problems

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Niniejszy artykuł stawia sobie za cel prezentację i krytyczną ocenę teologii komparatywnej (comparative theology). Dyscyplina ta uprawiana jest głównie w środowiskach anglosaskich, a ostatnio w Niemczech. W części pierwszej ukazano genezę oraz pojęcie teologii komparatyw­nej. Widzi się w niej dys­cyplinę teologiczną, która w dialogu z innymi naukami religiologicz­nymi, zwłaszcza z empirycznym religioznawstwem (comparative religion), dokonuje refleksji nad innymi religiami. Tym, co odróżnia ją od teologii religii, jest jej mikrologiczny charakter (tj. koncentracja na zagadnieniach szczegółowych) oraz konsekwentnie stosowana metoda po­równawcza. Nie jest ona jednak religioznawstwem, gdyż nie poprzestaje na zwykłym opisie zjawisk religij­nych, ale stawia pytanie o ich prawdziwość. Teolog komparatywny nie dys­tansuje się też od własnej tradycji religijnej, ale stara się na nią spojrzeć z perspektywy innych trady­cji, z którymi prowadzi uczciwy dialog. Teologia komparatywna jest zjawiskiem wysoce zróż­nicowanym (nie ma jednej koncep­cji tej dyscypliny). Różnorodność tę ukazano na przykładzie komparatystyki F.X. Clooney'a oraz R.C. Neville’a. Kolejna część artykułu poświęcona jest kwestiom metodologicznym. Status metodologiczny teologii komparatywnej nie jest jeszcze do końca ustalony. Dwa zagadnienia są tutaj szczególnie ważne: relacja teologii komparatywnej do empirycznych nauk o religii oraz jej stosunek do teologii religii. Autor nie zgadza się z tezą, że teologia kom­paratywna powinna zastąpić teologię religii. Niejasny jest przede wszyst­kim teologiczny charakter teologii komparatywnej. Samo podjęcie kwestii prawdzi­wości prze­konań religijnych nie czyni z niej jeszcze teologii. Także filozofia religii podnosi tę kwes­tię. Z drugiej strony zarzuty teologów komparatywnych pod adresem teologii religii są po części słuszne (ogólnikowość, apriorycz­ność wydawanych sądów, niedocenianie inności/odmien­ności itd.). W takiej sytuacji można by sobie życzyć twórczej kooperacji obydwu dyscyplin. Efek­tem tego mogłaby być „komparatywna teologia religii”.

EN

This article describes the comparative theology and focuses on its criti­cal assessment. As a scientific discipline, it has been developed mainly in Anglo-Saxon circles and recently in Germany, as well. In the first part the author presents origins and the concept of comparative theology. It is generally understood as a theological discipli­ne which reflects on other religions within the frame of dialogue with religio­logical sciences, especially with the empiri­cal comparative religion. The micro-logi­cal nature (i.e. specific issues) and the consisten­tly applied comparative method distinguish it from the theology of religions. It is not, however, a part of religious studies in general because it does not confine itself to mere description of religious phenomena, but it raises the question of its veracity. Comparative theologians do not distance themselves from their own religion, but they attempt to look at it from the perspective of other traditions in the context of genuine interreligious dialo­gue. The comparative theology is highly diverse (there is no just one concep­tion of it). The author illustrates this diversity with the views of two compa­rative theologians: F.X. Clooney and R.C. Neville. The second part of the article deals with methodological issues. The methodological status of compa­rative theology has not been fully established yet. Two issues are particularly important here; the relation of the comparative theology with empirical reli­gious studies and its relationship to the theology of religions. The author does not agree with the thesis that the comparative theology should replace the theology of religions. Decisive in this respect is the unclear theological nature of comparative theology. Mere focusing on the veracity of religious beliefs does not make theology out of it. The philosophy of religion raises this issue as well. On the other hand allegations of comparative theologians against the theology of religions are partly true (i.e. vagueness, apriority of judgments, underestimation of otherness/difference, etc.). In such a si­tuation a creative cooperation of both disciplines could be the solution, with a “com­parative theology of religions” as a final consequence.

Keywords

PL

teologia komparatywna; teologia religii; religioznawstwo; metoda; metodologia; prawda; religia

EN

comparative theology; theology of religions; religious studies; method; methodology; truth; religion

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Teologiczne
• Year: 2014
• Volume: 61
• Issue: 9: Teologia Fundamentalna i Religiologia
• Pages: 43-91

Contributors

author

Krystian Kałuża

• Katedra Teologii Religii w Insty­tucie Teologii Fundamentalnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

References

• Antes P.: Theologie und Religionswissenschaft. Methodische Anmerkungen zu Nähe und Distanz. W: G. Riße,H.Sonnemans,B.Theß (Hg.). Wege der Theo¬lo¬gie: an der Schwelle zum dritten Jahrtausend. Festschrift für Hans Walden¬fels zur Vollen¬dung des 65. Lebensjahres. Paderborn 1996 s. 313-319.
• Bernhardt R.: Ende des Dialogs? Die Begegnung der Religionen und ihre theo¬lo¬gis¬che Reflexion. Zürich 2005.
• BernhardtR.,vonStosch K. (Hg.): Komparative Theologie. Interre¬li¬giöse Ver¬glei¬che als Weg der Religionstheologie. Zürich 2009.
• Bernhardt R.: Suche nach dem Eckstein. Ein Blick auf die Baustelle der Theo¬logie der Religionen. „Herder Korrespondenz” (Spezial) 2:2010: Konflikt und Kooperation. Können die Religionen Zusammenfinden? s. 2-5.
• Bronk A.: Nauka wobec religii. Lublin 1996.
• Bronk A.: Podstawy nauk o religii. Lublin 2003.
• Clooney F. X.: Reading the World in Christ. W: G. D'Costa (ed.). Chris¬tian Uni¬que¬ness Reconsidered. The Myth of a Pluralistic Theology of Reli¬gions. Maryknoll 1990 s. 63-80.
• Clooney F. X.: Theology After Vedanta. An Experiment in Comparative Theo¬logy. Albany 1993.
• Clooney F. X.: Comparative Theology. A Review of Recent Books (1989-1995). „Theological Studies” 56:1995 s. 521-550.
• Clooney F. X.: Komparative Theologie. Eingehendes Lernen über religiöse Gre¬n¬zen hinweg. Übers. von M. Sonntag. Paderborn 2013.
• Clooney F. X.: Hindu God, Christian God. How Reason Helps Break Down the Boundaries between Religions. Oxford 2001.
• Fredericks J.: Faith among Faiths. Christian Theology and Non-Christian Reli¬gions. New York 1999.
• Hintersteiner N.: Interkulturelle Übersetzung in religiöser Mehrsprachig¬keit. Re¬flexio¬nen zu Ort und Ansatz der Komparativen Theologie. W: R. Bern¬hardt, K. von Stosch (Hg.). Komparative Theologie. Interreligiöse Ver¬glei-che als Weg der Religionstheologie s. 99-120.
• Hock K.: Einführung in die Religionswissenschaft. Darmstadt 20114.
• Kałuża K.: Religie równorzędnymi drogami zbawienia? Teologia religii wobec wy¬zwań soteriologicznego egalitaryzmu. STHŚO 28:2008 s. 89-121.
• Kałuża K.: Między ekskluzywizmem a pluralizmem. Zarys chrześcijańskiej teolo¬gii religii. STHŚO 30:2010 s. 7-46.
• Kałuża K.: Christus in den Religionen. Raimon Panikkars Christologie in inter¬re¬li¬giöser Perspektive. NURT SVD 127(1):2010) s. 49-74.
• Klausnitzer W.: „Nostra Aetate” als Ausgangspunkt einer Theologie der Reli¬gio¬nen. RTFiR 5(60):2013 s. 97-115.
• Kubacki Z.: Jedyność Jezusa Chrystusa. O jedyności i powszechności zbaw¬czej Jezu¬sa Chrystusa w kontekście chrześcijańskich teologii religii. War¬szawa 2005.
• Kubacki Z.: The Suffering of God. An interfaith Approach. StBob 4:2012 s.71-95.
• Ledwoń I. S.: „… i nie ma w żadnym innym zbawienia”. Wyjątkowy cha¬rak¬ter chrze¬ścijaństwa w teologii posoborowej. Lublin 2006.
• Ledwoń I. S.: Metodologiczny status teologii religii. „Studia Nauk Teolo¬gicz¬nych PAN” 2:2007 s. 145-164.
• Ledwoń I. S.: Modlitwa międzyreligijna w perspektywie dialogu doświadcze¬nia reli¬gijnego. RTFiR 4(59):2012 s. 143-161.
• Masuzawa T.: The invention of world religions. Or, how European univer¬salism was preserved in the language of pluralism. Chicago–London 2005.
• Międzynarodowa Komisja Teologiczna. Chrześcijaństwo i religie (1996). W: J.Kr󬬬likowski (red.). Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodo¬wej Ko¬misji Teo¬logicznej (1969-1996). Kraków 2000 s. 393-434.
• Mohn J.: Komparatistik als Position und Gegenstand der Religionswissen¬schaft. Anmer¬kungen zum religionswissenschaftlichen Vergleich anhand der Problematik einer Kom¬paratistik des Zeitverständnisses im Christentum (Au¬gustinus) und im Buddhismus (Dōgen). W: R. Bernhardt,K.vonStosch (Hg.). Kom¬pa¬ra¬ti¬ve Theo-logie. Interreligiöse Vergleiche als Weg der Religionstheo¬logie s.225-276.
• Müller F. M.: Einleitung in die vergleichende Religionswissenschaft. Straßburg 1876.
• Neville R.C.: Philosophische Grundlagen und Methoden der Komparativen Theo¬lo¬gie. W: R. Bernhardt,K.vonStosch (Hg.). Komparative Theo¬lo¬gie. Inter¬religiöse Vergleiche als Weg der Religionstheologie s. 35-54.
• Niles D. T.: Karl Barth – A personal Memory. „The South East Asia Journal of Theology” 11:1969 s. 10 n.
• Ratzinger J.: Wiara – prawda – tolerancja. Chrześcijaństwo a religie. Kiel¬ce 2004.
• Schmidt-Leukel P.: Gott ohne Grenzen. Eine christliche und pluralis¬ti¬sche Theo¬lo¬gie der Religionen. Gütersloh 2005.
• Seckler M.: Theologie der Religionen mit Fragezeichen. „Theologische Quar¬tal¬schrift” 166:1986 s. 164-184.
• Seweryniak H.: Teologia religii a teologia fundamentalna. Refleksja meto¬dolo¬gicz¬no-pedagogiczna. W: G. Dziewulski (red.). Teologia religii. Chrze¬ś¬cijań¬ski punkt widzenia. Łódź−Kraków 2007 s. 183-201.
• Southwold M.: Buddhism and Definition of Religion. „Man”: New Series 13(3):1978 s. 362-379.
• Stosch K. von: Komparative Theologie – Ein Ausweg aus dem Grunddilem¬ma jeder Theologie der Religionen? „Zeitschrift für Katholische Theo¬logie“ 124:2002 s. 294-311.
• Stosch K. von: Komparative Theologie als Herausforderung für die Theolo¬gie des 21. Jahrhunderts. „Zeitschrift für Katholische Theologie“ 130:2008 s. 401-422.
• Stosch K. von: Der Wahrheitsanspruch religiöser Traditionen als Problem inter¬kultu¬reller Philosophie. Philosophische Erkundungen im Spannungsfeld zwi¬schen Theologie der Religionen und komparativer Theologie. W: C. Bick¬mann, T. Voßenreich, H.-J. Scheidgen, M. Wirtz (Hg.). Ratio¬na¬lität und Spiritualität. Traugott Bautz Nordhausen 2009 s. 205-221.
• Stosch K. von: Komparative Theologie als Wegweiser in der Welt der Reli¬gio¬nen. Paderborn 2012.
• Sundermeier T.: Was ist Religion? Religionswissenschaft im theologischen Kon¬text. Ein Studienbuch. Gütersloh 1999.
• Tworuschka U.: Glauben alle an denselben Gott? Religionswissenschaftli¬che An¬fra¬gen. W: C. Danz, U. H. J. Körtner (Hg.). Theologie der Religio¬nen. Posi¬tionen und Perspektiven evangelischer Theologie. Neukirchen−Vluyn 2005 s.15-40.
• Urbański M.: O rozumowaniach abdukcyjnych. W: T. Mróz, M. Sieńko (red.). Pro¬po¬sitiones. Zielona Góra 2005 s. 143-150.
• Waldenfels H.: Christus und die Religionen. Regensburg 2002.
• Ward K.: Religion and Revelation. A Theology of Revelation in the World’s of Reli¬gions. Oxford 1994.
• Ward K.: The Idea of „God” in Global Theology. W: N. Hintersteiner (ed.). Na¬ming and Thinking God in Europe Today (Currents of Encounter – Stu¬dies on the Contact between Christianity an Other Religions. Beliefs and Cultures 32). Amsterdam−New York 2007.
• Ward K.: Programm, Perspektiven und Ziele Komparativer Theologie. W: R.Bernhardt, K. von Stosch (Hg.). Komparative Theologie. Interreli¬giöse Ver¬glei¬che als Weg der Religionstheologie s. 55-68.
• Werbick J.: Theologie: eine kirchliche Wissenschaft? Begründungen und Diffe¬ren¬zie¬rungen im Blick auf das Projekt außerkirchlicher Theologien und Christen¬tum¬swis¬senschaften. W: A. Anderwald,T.Dola,M.Rusecki (red.). Toż¬sa¬mość teolo¬gii. Opole 2010 s. 269-289.
• Winkler U.: Grundlegungen Komparativer Theologie(n) – Keith Ward und Ro¬bert Neville. W: R. Bernhardt, K. von Stosch (Hg.). Komparative Theo¬logie. Interreli¬giöse Vergleiche als Weg der Religionstheologie s. 69-98.