O stereotypach konotowanych przez niektóre modele współczesnych nazwisk (próba weryfikacji w oparciu o materiał z Bielska Podlaskiego)

• Authors: Mordań Michał

Title variants

EN

Stereotypes connoted by certain models of contemporary surnames (attempt at verification based on material from Bielsk Podlaski)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono zależność między poszczególnymi typami strukturalnymi współczesnych nazwisk mieszkańców Bielska Podlaskiego a przynależnością konfesyjną ich nosicieli. Celem nadrzędnym była próba weryfikacji zasadności funkcjonowania stereotypów konotowanych przez określone modele nazwisk z uwzględnieniem czynnika etniczno-wyznaniowego. Do analizy wykorzystano nazwiska rodziców dzieci ochrzczonych w dwóch bielskich parafiach — prawosławnej i rzymskokatolickiej. Poszczególne typy nazwisk omówiono na tle obu grup wyznaniowych. Uwagę zwrócono na formanty nazwiskotwórcze antroponimów (przede wszystkim -ski, -owicz/-ewicz oraz -uk/-czuk). Badania wykazały, że omawiana zależność tylko częściowo znajduje potwierdzenie we współczesnym nazewnictwie mieszkańców miasta. Antroponimy z przyrostkiem -ski stanowią 44,1% zbioru wszystkich analizowanych nazwisk bielskich katolików i 21,9% zasobu nazwisk bielszczan wyznania prawosławnego. Dla nazwisk na -owicz/-ewicz odsetek ten wynosi odpowiednio 9,4% i 12,1%, natomiast dla nazwisk na -uk/-czuk — 12,3% (katolicy) i 33,7% (prawosławni

EN

The paper presents the relationship between individual structural types of modern surnames of people living in Bielsk Podlaski, and the religious denomination of their owners. The main aim of the study was to verify the legitimacy of stereotypes connoted by certain models of surnames with an emphasis on ethnic and religious aspects. Parental surnames of children baptised in two parishes of Bielsk Podlaski, Orthodox and Roman Catholic, were analysed. Individual types of surnames were discussed with reference to both religious groups. The analysis was focused on surname-forming elements of anthroponyms (mainly -ski, -owicz/-ewicz and -uk/-czuk). The study demonstrated that the discussed relationship is only in part reflected in the contemporary surnames of town residents. Anthroponyms with the -ski suffix account for 44.1% of all surnames of Roman Catholics and 21.9% of all surnames of Orthodox people from Bielsk Podlaski. For surnames ending with -owicz/-ewicz this ratio is 9.4% and 12.1%, respectively, and for surnames ending with -uk/-czuk — 12.3% (Roman Catholics) and 33.7% (Orthodox).

Keywords

PL

językoznawstwo; onomastyka; antroponimia; nazwiska; stereotypy

EN

linguistics; onomastics; anthroponymy; surnames; stereotypes

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2016
• Issue: 30
• Pages: 189-206

Dates

published

2016

Contributors

author

Mordań Michał

• Uniwersytet w Białymstoku, Białystok

References

• Bartmiński J. 1998: Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem — na przykładzie stereotypu matki, [w:] Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.), Język a kultura. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 63–83.
• Bartmiński J. 2009: Stereotypy mieszkają w języku, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bartmiński J., Panasiuk J. 1993: Stereotypy językowe, [w:] Bartmiński J. (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, t. 2, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 363–387.
• Bednarska K. 2009: Frazeologia jako nośnik stereotypu, [w:] Skowronek M. (red.), Stereotypy a Słowiańszczyzna, Łódź: Piktor, 39–44.
• Błuszkowski J. 2003: Stereotypy narodowe w świadomości Polaków: studium socjologiczno-politologiczne, Warszawa: Elipsa.
• Błuszkowski J. 2005: Stereotypy a tożsamość narodowa, Warszawa: Elipsa.
• Bokszański Z. 2001: Stereotypy a kultura, Wrocław: Funna.
• Bogdanowicz E. 2000: Proces kształtowania się nazewnictwa osobowego południowej Białostocczyzny, [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 2. Nazwy własne na pograniczach kulturowych, Białystok: Wydawnictwo UwB, 21–28.
• Bonusiak W. (red.) 2002: Stereotypy narodowościowe na pograniczu, Rzeszów: Wydawnictwo UR.
• Breza E. 1983: Nazwiska typu Kaczorowski : Kaczor, Urbański : Urban na Pomorzu Gdańskim, Gdańskie Studia Językoznawcze III, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 27–74.
• Burszta W. J., Dudziak M. J., Piotrowsk i R. (red.) 2009: Europa — Slavia — Germania. W poszukiwaniu tożsamości, Warszawa–Gorzów Wielkopolski: SOW — PWSZ.
• Bystroń J. S. 1927: Nazwiska polskie, Lwów.
• Cieślikowa A. 1998: Przezwiska, [w:] Rzetelska-Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo IJP PAN, 119–134.
• Cieślikowa A., Malec M. 1999: Kryteria włączania nazwisk z ziem pogranicznych do opracowania antroponimii Polski XVI do XVIII w., [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 1. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Białystok: Wydawnictwo UwB, 68–74.
• Citko L. 2001: Nazewnictwo osobowe północnego Podlasia w XVI w., Białystok: Wydawnictwo UwB.
• Chlebda W. 2000: Ile jest Mławy w Mławie? Pochodne nazw własnych w językowym obrazie świata Polaków, [w:] Dąbrowska A., Anusiewicz J. (red.), Język a kultura. Językowy obraz świata i kultura, t. 13, Wrocław: Wydawnictwo UWr, 247–259.
• Dacewicz L. 2003: Z historii nazwisk na polsko-wschodniosłowiańskim pograniczu kulturowym (wiek XVI–XVIII), [w:] Kaleta Z. (red.), Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, Warszawa: SOW, 11–19.
• Dacewicz L. 2004a: Proces kształtowania się nazwiska szlacheckiego w kontekście pogranicza etniczno-kulturowego (na przykładzie woj. podlaskiego w XVI w.), [w:] Dacewicz L. (red.), Studia slawistyczne 5. Pogranicza. Kontakty kulturowe, literackie, językowe, Białystok: Wydawnictwo UwB, 155–160.
• Dacewicz L. 2004b: Nazwiska szlacheckie w XVII-wiecznych województwach podlaskim, brzesko-litewskim i trockim, [w:] Tichoniuk B., Wilczyński W. (red.), Ze studiów nad językami i literaturami wschodniosłowiańskimi, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ, 129–133.
• Dacewicz L. 2006: Rola sufiksu -uk w kulturze nazewniczej Podlasia, [w:] Manuscula linguistica: in honorem Alexandrae Cieślikowa oblata, Kraków: Wydawnictwo IJP PAN, 157–161.
• Dacewicz L. 2008: Antroponimia Żydów Podlasia w XVI–XVIII wieku, Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.
• Dacewicz L. 2010: Antroponimia Tatarów w Wielkim Księstwie Litewskim w kontekście polskiej i wschod niosłowiańskiej kultury nazewniczej, Studia Wschodniosłowiańskie 10, 63–74.
• Dąbrowska A. 1998: Czy istnieje w podręcznikach języka polskiego dla cudzoziemców wyraźny obraz Polski i Polaków? (Próba znalezienia stereotypów), [w:] Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.), Język a Kultura. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 278–295.
• Dąbrowska-Kamińska A. 2006: Nazwiska Polaków typu: Dilny, Woronienko, Tetera, [w:] Abramowicz Z., Bogdanowicz E. (red.), Onimizacja i apelatywizacja, Białystok: Wydawnictwo UwB, 363–374.
• Dąbrowska-Kamińska A. 2010: Nazwiska Polaków z sufiksem -enko w polskiej antroponimii, [w:] Łobodzińska R. (red.), Nazwy własne a społeczeństwo, t. 1, Łask: Leksem, 363–375.
• Dunaj B. (red.) 2001: Popularny słownik języka polskiego, Warszawa.
• Dzięgiel E. 2013: O losach etnonimów Lach i Mazur na dawnych Kresach południowo-wschodnich, [w:] Dzięgiel E., Korpysz T. (red.), Niejedno ma imię... Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej, t. 4, Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 117–132.
• Engelking A. 2000: Tożsamość „tutejsza” na wielojęzycznym pograniczu. Spostrzeżenia na przykładzie parafii nackiej, [w:] Smułkowa E., Engelking A. (red.), Język a tożsamość na pograniczu kultur, Białystok: Katedra Kultury Białoruskiej UwB, 17–22.
• Glinka S., Obrębska-Jabłońska A., Siatkowski J. (red.) 1980: Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. 1, Wrocław (etc.): Zakład Narodowy im. Ossolińskich —Wydaw nic two Polskiej Akademii Nauk.
• Golachowska E. 2009: Język religii na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim. Postulaty badawcze, [w:] BursztaW. J., Dudziak M. J., Piotrowski R. (red.), Europa — Slavia — Germania. W poszukiwaniu tożsamości, Warszawa–Gorzów Wielkopolski: SOW — PWSZ, 135–146.
• Grzegorczykowa R. 1999: Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] Bartmiński J. (red.), Językowy obraz świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 39–46.
• Jaracz M. 2007: Stereotypy nazwisk polskich a współczesna świadomość językowa, LingVaria 2 (4), 67–77.
• Kaleta Z. 1998: Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa: SOW.
• Klemensiewicz Z., Lehr- Spławiński T., Urbańczyk S. 1964: Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa: PWN.
• Klinkosz M. 2010: Pomorskie odmiejscowe nazwiska na -ski i formanty pochodne pochodzące od różnych typów własności, [w:] Łobodzińska R. (red.), Nazwy własne a społeczeństwo, t. 1, Łask: Leksem, 295–304.
• Kosieradzki H. 1987: Bielsk Podlaski — dzieje miasta, Bielsk Podlaski: Miejska Rada Narodowa.
• Kusek R., Purchla J., Sanetra - Szeliga J. (red.) 2015: Narody & stereotypy 25 lat później: nowe granice, nowe horyzonty, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
• Magda-Czekaj M. 2010: Nazwiska na -owic(z) z wybranych miast Polski od XVI do XVIII wieku, [w:] Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.), Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 187–196.
• Matusiak I. 2006: Nazwiska odmiejscowe na terenie dawnego komornictwa jeziorańskiego na Warmii (XVII–XVIII w.), Onomastica LI, 215–228.
• Matuszewski J. 1975: Polskie nazwisko szlacheckie, Łódź–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Mazuruk K., Fionik D. 2003: Bielsk Podlaski — miasto pogranicza, Bielsk Podlaski–Białystok: Orthdruk.
• Mossakowska B. 1993: Nazwiska mieszkańców Komornictwa Olsztyńskiego, Gdańsk: Wydawnictwo UG.
• Mytnik I. 2013: Imiennictwo szlachty polskiej w dawnej ziemi wołyńskiej, [w:] Dzięgiel E., Korpysz T. (red.), Niejedno ma imię... Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej, t. 4, Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 289–299.
• Nekanda-Trepka W. 1963: Liber generationis plebeanorum („Liber Chamorum”), cz. 1–2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Rospond S. 1966: O nazwiskach na -ski, Poradnik Językowy 1 (236), 1–12.
• Rymut K. 1991: Nazwiska Polaków, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Sajewicz M. 2013: Nazwiska patronimiczne z formantem -uk w powiecie hajnowskim na Białostocczyźnie na tle ogólnopolskim, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Sawaniewska-Mochowa Z., Zielińska A. 2003: Stereotyp drobnej szlachty litewskiej w tekstach literackich, folklorystycznych i gwarowych. Rekonesans, [w:] Engelking A., Huszcza R. (red.), Po granicza języków, pogranicza kultur: studia ofiarowane Elżbiecie Smułkowej, Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 280–287.
• Schaff A. 1981: Stereotypy a działanie ludzkie, Warszawa: Książka i Wiedza.
• Skowronek M. (red.) 2009: Stereotypy a Słowiańszczyzna, Łódź: Piktor.
• Smoczyński P. 1966: O semantycznych i morfologicznych właściwościach sufiksu -ski w nazwiskach polskich, [w:] Adamus M. et al. (red.), Studia językoznawcze poświęcone profesorowi doktorowi Stanisławowi Rospondowi, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 435–443.
• Sosna G., Fionik D. 1995: Dzieje Cerkwi w Bielsku Podlaskim, Białystok: BTH.
• Tichoniuk B. 1996: Sufiks -uk w antroponimii południowej Białostocczyzny, [w:] Tichoniuk B. (red.), Słowiańskie kontakty. Język i literatura, Zielona Góra: Wydawnictwo WSP, 57–62.
• Tichoniuk B. 2004a: O pochodzeniu nazwisk typu: Klimuk — Klimiuk, Kuźmuk — Kuźmiuk, [w:] Kondratiuk M., Siegień B. (red.), Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe, t. VI, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 23–27.
• Tichoniuk B. 2004b: Transformacja nazwisk wschodniosłowiańskich w Polsce na przykładzie niektórych struktur antroponimicznych z sufiksem -uk/-czuk, [w:] Tichoniuk B.,WilczyńskiW. (red.), Ze studiów nad językami i literaturami wschodniosłowiańskimi, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ, 157–162.
• Tokarski R. 1998: Biała brzoza, czarna ziemia, czyli o miejscu stereotypu w opisie języka, [w:] Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.), Język a kultura. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 124–134.
• Tyrpa A. 2006: Apelatywizacja etnonimów, [w:] Abramowicz Z., Bogdanowicz E. (red.), Onimizacja i apelatywizacja, Białystok: Wydawnictwo UwB, 261–269.
• Walczak B. 1988: Z dziejów pewnego stereotypu nazewniczego („szlacheckie” nazwiska na -ski, -cki), [w:] Homa E. (red.), Onomastyka w dydaktyce szkolnej i społecznej, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US, 275–281.
• Walczak B. 2010: Najczęstsze nazwiska wielkopolskie, [w:] Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.), Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 257–267.
• Wiśniewski J. 1977: Osadnictwo wschodniej Białostocczyzny — geneza, rozwój oraz zróżnicowanie i przemiany etniczne, Acta Baltico-Slavica XI, 7–80.
• Wiśniewski J. 1964: Rozwój osadnictwa na pograniczu polsko-rusko-litewskim od końca XIV do połowy XVII w., Acta Baltico-Slavica I, 115–135.
• Wolnicz-Pawłowska E. 1996: Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich, [w:] Wolnicz-Pawłowska E., Duma J. (red.), Antroponimia słowiańska: materiały z IX OKO, Warszawa: SOW, 347–352.
• Wolnicz-Pawłowska E. 2010: Czy istnieje polskie nazwisko mieszczańskie?, [w:] Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.), Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 269–278.
• Wolnicz-Pawłowska E., Szulowska W. 1998: Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich: XV–XIX wiek, Warszawa: SOW.
• Złotkowski P. 1999: Nazwy osobowe szlachty podlaskiej z formantem -icz, -owicz, -ewicz w XV–XVII wieku, [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 1. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Białystok: Wydawnictwo UwB, 343–349.
• Złotkowski P. 2002: Antroponimy historyczne wsi Bujnowo na Podlasiu, [w:] Czyżewski F. (red.), Z dialektologii słowiańskiej. Rozprawy Slawistyczne UMCS, t. 19, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 191–202.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.30.14