Grody jako instytucje władzy w monarchii wczesnopiastowskiej (w źródłach pisanych)

• Authors: Dąbrowski Franciszek

Title variants

EN

Strongholds as power institutions in the early-Piast monarchy (in written sources)

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Paper summarizes selected source information concerning strongholds as power institutions of Polish monarchy in 10th–12th c. AD: forged foundation diploma for Mogilno Benedic¬tine abbey (with date 1065), papal bullae for Gniezno, Włocławek, Wrocław and Kraków dioceses, and relevant fragments of Gallus Anonymus and Magister Vincentius chronicles. Author considers the power system in the 10th–12th centuries’ Poland as a concise of rela¬tionships between rulers and commoners, based on the legal status of social groups as milites and peasants, and territorial governance located in strongholds (with fiscal, military and supposedly judicial competences).

Keywords

EN

strongholds; Poland; history; monarchy; 10th–12th c. AD

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Historia Slavorum Occidentis
• Year: 2018
• Issue: 2 (17)
• Pages: 122-155

Contributors

author

Dąbrowski Franciszek

• Wydział Bezpieczeństwa Narodowego, Akademia Sztuki Wojennej, al. Chruściela 103 bl. 25, 00–910 Warszawa-Rembertów
• Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, ul. Wołoska 7, 02–675 Warszawa

References

• Althoff G., Potęga rytuału. Symbolika władzy w średniowieczu, Warszawa 2011.
• Anonim tzw. Gall. Kronika Polska, przeł. R. Grodecki, opr. M. Plezia, Wrocław – Warszawa – Kraków 1996.
• Anonima tzw. Galla kronika czyli dzieje książąt i władców polskich, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952, Monumenta Poloniae Historica Series Nova, t. 2.
• Antonin R., Ideální panovník českého středověku. Kulturně-historická skica z dějin středověkého myšlení, Praha 2013.
• Bagi D., Die Darstellung der Zusammenkunft von Otto III. und Bolesław dem Tapferen in Gnesen im Jahre 1000 beim Gallus Anonymus. Ein Interpretationsversuch, [w:] Die ungarische Staatsbildung und Ostmitteleuropa, hrsg. von F. Glatz, Budapest 2002 [Begegnungen – Schriftenreihe des Europa-Institutes Budapest, Bd. 15], s. 177–188.
• Banaszkiewicz J., Gall jako historyk poważny, czyli dlaczego dzieje i Bolesława Chrobrego, i Bolesława Krzywoustego są prawdziwe i niegroteskowe, [w:] Takie sobie średniowieczne bajeczki, Kraków 2013 (wyd. 2), s. 572–576.
• Banaszkiewicz J., Giecz na Gallowej liście wielkich grodów Bolesława Chrobrego, [w:] Gród piastowski w Gieczu. Geneza – Funkcja – Kontekst, red. M. Kara, T. Krysztofiak, A.M. Wyrwa, Poznań 2016, s. 75–81.
• Banaszkiewicz J., Otto III jedzie do Gniezna. O oprawie ceremonialnej wizyty cesarza w kraju i stolicy Polan, [w:] Trzy po trzy o dziesiątym wieku, Kraków 2014, s. 213–217.
• Banaszkiewicz J., Polskie dzieje bajeczne, Wrocław 2002.
• Banaszkiewicz J., Trzy razy uczta, [w:] Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, t. 5, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1992, s. 95–108.
• Banaszkiewicz K., Podanie o Piaście i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa 1986.
• Barnat R., Siły zbrojne Bolesława Chrobrego w świetle relacji Galla Anonima, Przegląd Historyczny 88 (1997), z. 2, s. 222–235.
• Bieniak J., Jak Wincenty rozumiał i przedstawiał ustrój państwa polskiego, [w:] Onus Athlanteum, s. 43–46.
• Bieniak J., Mistrz Wincenty o współczesnych mu Piastach, [w:] Europa środkowa i wschodnia w polityce Piastów, red. K. Zielińska-Melkowa, Toruń 1997, s. 35–37.
• Bieniak J., Powstanie księstwa opolsko-raciborskiego jako wyraz przekształcania się Polski w dzielnicową poliarchię, [w:] Sacra Silentii Provincia. 800 lat dziedzicznego księstwa opolskiego (1202–2002), red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2003.
• Błogosławiony Wincenty Kadłubek. W 800-lecie sakry biskupiej, pod red. M. Starzyńskiego i M. Zdanka w r. 2, zesz. 2 z 2008 r. (wł. 2009).
• Bogacki M., Przemiany w wojskowości polskiej od połowy X wieku do 1138 roku. Kształt i organizacja armii, Toruń 2007.
• Bogucki A., Komes w polskich źródłach średniowiecznych, Warszawa – Poznań 1972.
• Bogucki A., O żupanach w Polsce piastowskiej, [w:] Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, t. 4, red. S. K. Kuczyński, Warszawa 1990, s. 115–146.
• Bogucki A., Terminologia polityczna w Kronice mistrza Wincentego, Studia Źródłoznawcze-Commentationes 20 (1976), s. 56–63.
• Buczek K., Egzekwowanie świadczeń publicznych w Polsce wczesnofeudalnej, [w:] Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, wyd. W. Bukowski, t. 3, Kraków – Warszawa 2010, s. 234–236.
• Buczek K., Gospodarcze funkcje organizacji grodowej w Polsce wczesnofeudalnej (wiek X–XIII), [w:] Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, wyd. W. Bukowski, t. 3, Kraków – Warszawa 2010, s. 181–182.
• Buczek K., O chłopach w Polsce piastowskiej (część druga), [w:] Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, wyd. W. Bukowski, t. 3, Kraków – Warszawa 2010, s. 64–65 [pierwodruk: Roczn. Hist. 41 (1975)].
• Buczek K., Organizacja służebna w pierwszych wiekach państwa polskiego, [w:] Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, wyd. W. Bukowski, t. 3, Kraków – Warszawa 2010, z. 2.
• Buczek K., Prawo rycerskie i powstanie stanu szlacheckiego w Polsce, [w:] Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, wyd. W. Bukowski, t. 3, Kraków – Warszawa 2010.
• Buczek K., Targi i miasta na prawie polskim (Okres wczesnośredniowieczny), Wrocław – Kraków 1964.
• Buczek K., Z badań nad organizacją gospodarki w Polsce wczesnofeudalnej, [w:] Studia z dziejów ustroju społeczno-gospodarczego Polski piastowskiej, wyd. W. Bukowski, t. 2, Kraków 2006.
• Consensus or violence? Cohesive forces in Early and High Medieval societies (9th–14th c.), ed. S. Moździoch, P. Wiszewski, Wrocław 2013.
• Curta F., Gift-giving and violence in Bulgaria and Poland. A Comparative Approach to Ruling Strategies in the Early Middle Ages, [w:] Consensus or Violence? Cohesive forces in Early and High Medieval societies (9th–14th c.), ed. S. Moździoch, P. Wiszewski, Wrocław 2013.
• Dalewski Z., Polityka, rytuał i tekst, [w:] Źródło. Teksty o kulturze średniowiecza ofiarowane Bronisławowi Geremkowi, red. W. Brojer, Warszawa 2003, s. 17–21.
• Dalewski Z., Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem, Warszawa 2005.
• Dalewski Z., Władza, przestrzeń, ceremoniał. Miejsce i uroczystość inauguracji władcy w Polsce średniowiecznej do końca XIV w., Warszawa 1996.
• Danielewski M., Konary i Kobylniki. Rola i użytkowanie koni we władztwie Piastów, HSO 8 (2015), nr 1.
• Danielewski M., Korabniki, Niewody i Rybitwy z terenu Kujaw jako osady służebne związane z książęcym regale wodnym, RDSiG 71 (2011).
• Deptuła Cz., Galla Anonima mit genezy Polski. Studium z dziejów historiozofii i hermeneutyki symboli dziejopisarstwa średniowiecznego, Lublin 2000.
• Dobosz J., Działalność fundacyjna Kazimierza Sprawiedliwego, Poznań 1995.
• Dobosz J., Monarchia i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań 2002.
• Dygo M., Uczty Bolesława Chrobrego, Kwartalnik Historyczny 112 (2005), nr 3, s. 41–54.
• Fałkowski W., Karolińskie zwierciadło władcy – powstanie gatunku, [w:] Europa barbarica, Europa christiana. Studia mediaevalia Carolo Modzelewski dedicata, red. R. Michałowski, Warszawa 2008, s. 59–74.
• Fokt K., Książęta i namiestnicy. Historycznoustrojowa glossa do Janusza Bieniaka wizji ustroju drugiej monarchii piastowskiej, Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 9 (2016), z. 4, s. 471–486.
• Gąsiorowski A., Castellanus. Przyczynek semazjologiczny, Slavia Antiqua 18 (1971).
• Gieysztor A., Kasztelanowie flandryjscy i polscy. Zagadnienie porównawcze, [w:] Studia historyczne. Księga jubileuszowa S. Arnolda, Warszawa 1965, s. 97–107.
• Ginter T., Działalność fundacyjna księcia Mieszka III Starego, Kraków 2008.
• Graus F., Lebendige Vergangenheit. Überlieferung im Mittelalter und in den Vorstellungen vom Mittelalter, Wien 1975, przekł. J. Dobeš.
• Graus F., Živá minulost. Středověké tradice a představy o středověku, Praha 2017.
• http://www.europainstitut.hu/index.php/publikationen/begegnungen/17-begegnungen/532-begegnungen15bagi, [dost. 31 XII 2017].
• I. Castellaniae Ecclesiae Plocensis. II. Telonea Ecclesiae Plocensis. III. Villae capituli Plocensis, wyd. W. Kętrzyński, Monumenta Poloniae Historica, t. 5, wyd. Lwów 1888, s. 419–443.
• In quibus hęc propriis duximus exprimenda vocabulis: civitates, Castella, villas, curtes et plebes Trecen, Tescin, Gradice Golensicezke, Otemochov, Gradice Barda, Nemechi, Gramolin, Gradicem Ztrigom, Zpini, Valan, Godiuice, Szo¬bolezke, Glogov, Sezezko, Milice.
• Instytucja „wczesnego państwa” w perspektywie wielości i różnorodności kultur, red. J. Banaszkiewicz, M. Kara, H. Mamzer, Poznań 2013.
• Jurek T., Die Entstehung des polnischen Adels, [w:] Studien zum Adel im mittelalterlichen Polen, hrgb. v. E. Mühle, Wiesbaden 2012.
• Jurek T., Geneza szlachty polskiej, [w:] Šlechta, moc a reprezentace ve středověku, wyd. M. Nodl., M. Wihoda, Praha 2007.
• Jurek T., Kim był komes wrocławski Magnus?, [w:] Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedzemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, red. A. Radzimiński, A. Supruniuk, J. Wroniszewski, Toruń 1997, s. 183–184.
• Kałuża Z., Lektury filozoficzne Wincentego Kadłubka. Zbiór studiów, Warszawa 2014.
• Kara M., Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji?, Poznań 2009.
• Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej ś. Wacława, wyd. Fr. Piekosiński, (dalej KKK), Kraków 1874, cz. I, nr 3 (1186).
• Kodeks dyplomatyczny Małopolski (dalej KMp), wyd. Fr. Piekosiński, Kraków 1876, t. I, nr 2.
• Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski obejmujący dokumenta tak już drukowane, jak dotąd nie ogłoszone sięgające do roku 1400, (dalej KdW) t. IV, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1881, nr 3.
• Kodex dyplomatyczny Polski obejmujący przywileje królów polskich, wielkich książąt litewskich, bulle papiezkie..., wyd. L Ryszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1848, t. II, cz. 1, nr 1 (1148).
• Kowalski M.D., Uposażenie krakowskiej kapituły katedralnej w średniowieczu, Kraków 2000.
• Kozłowska-Budkowa Z, Repertorjum polskich dokumentów doby piastowskiej. Zeszyt I do końca wieku XII, Kraków 2006, wyd. 2.
• Kronika Thietmara, tłum., wst. i przyp. M.Z. Jedlicki, posł. K. Ożóg, Kraków 2014.
• Kürbisówna Z, Najstarsze dokumenty opactwa benedyktynów w Mogilnie (XI–XII w.), Studia Źródłoznawcze-Commentationes 13 (1968), s. 27–61.
• Kurtyka J., Hofämter, Landesämter, Staatsämter und ihre Hierarchien in Polen im mitteleuropäischen Vergleich (11.–15. Jh.), [w:] Das Reich und Polen. Parallelen, Interaktionen und Formen der Akkulturation im hohen und späten Mittelalter, hrgb. v. T. Wünsch, Ostfildern 2003, s. 129–213.
• Kwiatkowski S., Pamięć elit jako świadectwo o rozporządzeniu sukcesyjnym Bolesława Krzywoustego z 1138 roku, [w:] Stilo et animo. Prace historyczne ofiarowane Profesorowi Tomaszowi Jasińskiemu w 65 rocznicę urodzin, red. M. Dorna, M. Matla, M. Sosnowski, E. Syska, Poznań 2016.
• Labuda G., Początki klasztoru w świetle źródeł pisanych, [w:] Materiały sprawozdawcze z badań zespołu pobenedyktyńskiego w Mogilnie, zesz. 1, Warszawa 1978, s. 21–59.
• Labuda G., Władysław i Zbigniew. U genezy podziałów dzielnicowych w Polsce w drugiej połowie XI wieku, [w:] Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, t. 6, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1994.
• Lalik T., Organizacja grodowo-prowincjonalna w Polsce XI i początków XII wieku, [w:] Studia średniowieczne, wyb. S. Trawkowski, Warszawa 2006, s. 381–416.
• Łowmiański H., Początki Polski, t. 6, cz. 1, Warszawa 1985.
• Maleczyński K., W sprawie autentyczności bulli gnieźnieńskiej z roku 1136, Wrocław 1947.
• Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek): Kronika Polska, przeł. i opr. B. Kürbis, Wrocław – Warszawa – Kraków 1996, wyd. 2, seria I Biblioteki Narodowej, nr 27.
• Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem Kronika Polska, wyd. M. Plezia, MPH SN t. 11.
• Modzelewski K., Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej, Wrocław 1987.
• Modzelewski K., Comites, principes, nobiles. Struktura klasy panującej w świetle terminologii Anonima Galla, [w:] Cultus et cognitio. Studia z dziejów średniowiecznej kultury, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1976, s. 403–412.
• Modzelewski K., Między prawem książęcym a władztwem gruntowym, cz. I: Z zagadnień początków poddaństwa w Polsce, Przegląd Historyczny 71 (1980), nr 2, s. 209–234.
• Modzelewski K., Między prawem książęcym a władztwem gruntowym, cz. II: Instytucja kasztelanii majątkowych Kościoła, Przegląd Historyczny 71 (1980), nr 3, s. 449–480.
• Modzelewski K., Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego. X–XIII wiek, Poznań 2000.
• Mühle E., Adaptacja antycznego pojęcia „res publica” w Kronice polskiej mistrza Wincentego, [w:] Ecclesia. Regnum. Fontes. Studia z dziejów Średniowiecza. Prace ofiarowane Profesor Marii Koczerskiej, red. S. Gawlas, K. Gołąbek, R. Michałowski, M. Piber-Zbieranowska, P. Węcowski, Warszawa 2015, s. 334–345.
• Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. A. Dąbrówka, W. Wojtowicz, Warszawa 2009.
• Pauk M.R., Lords and Peasants: Polish Society and Economy in Transition, [w:] Writing history, s. 243–266.
• Pauk M.R., Plenariae decimationes św. Wojciecha. O ideowych funkcjach dziesięciny monarszej w Polsce i na Węgrzech w XI–XII wieku, [w:] Gnieźnieńskie koronacje królewskie i ich środkowoeuropejskie konteksty, red. J. Dobosz, M. Matla, L. Wetesko, Gniezno 2011, s. 187–212.
• Pauk M.R., Wółkiewicz E., „Ministri enim altaris ministri curie facti sunt”. Ottońsko-salicki „system” Kościoła Rzeszy i jego oddziaływanie w Europie Środkowej XI–XII wieku, [w:] Kościół w monarchiach Przemyślidów i Piastów. Materiały z konferencji naukowej Gniezno 21–24 września 2006 roku, red. J. Dobosz, Poznań 2009.
• Płocha J., Najdawniejsze dzieje opactwa benedyktynów w Mogilnie, Wrocław 1969.
• Polak W., Gesta Gallowe a kultura oralna, [w:] Tekst. Źródła. Krytyka, Interpretacja, red. B. Trelińska, Warszawa 2005.
• Potestas et communitas. Interdisziplinäre Beiträge zu Wesen und Darstellung von Herrschaftverhältnissen im Mittelalter östlich der Elbe, hrgb. v. A. Paroń, S. Rossignol, B.Sz. Szmoniewski, G. Vercamer, Wrocław – Warszawa 2010.
• Powierski J., Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie Krzyżaków do Polski, Malbork 1996, t. 1.
• Sawicki W., Terminologia prawnicza Anonima Galla w świetle instytucji obcych i rodzimych, Annales UMCS, sectio G – Ius 17 (1970), s. 2–3.
• Schlesisches Urkundenbuch (dalej SUB), bearb. v. H. Appelt, I. Bd., 1. Lieferung: 971–1216, Graz-Köln 1963, nr 28, s. 19–21.
• Skibiński E., Kronika Galla w świetle poetyki. Uwagi wstępne, [w:] Nobis operique favete. Studia nad Gallem Anonimem, red. A. Dąbrówka, E. Skibiński, W. Wojtowicz, Warszawa 2017, s. 238–240.
• Skibiński E., Przemiany władzy. Narracyjna koncepcja Anonima tzw. Galla i jej podstawy, Poznań 2009.
• Skibiński E., The Narrative in Vincentius’s Chronicle, [w:] Writing history, s. 99–117.
• Skibiński E., Walka o władzę w kronice Mistrza Wincentego. Mieszko Stary i Kazimierz Sprawiedliwy, [w:] Onus Athlanteum, s. 49–56.
• Sondel J., W sprawie prawa rzymskiego w „Kronice Polskiej” Wincentego Kadłubka, Kwartalnik Historyczny 85 (1978), nr 1, s. 95–105.
• Tradycje i nowoczesność. Początki państwa polskiego na tle środkowoeuropejskim w badaniach interdyscyplinarnych, red. H. Kóčka-Krenz, M. Matla, M. Danielewski, Poznań 2016.
• Trawkowski S., „Homines ascripticii castellanie de Voybor”. W sprawie genezy kasztelanii kościelnych, [w:] Cracovia-Polonia-Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. W. Bukowski, Kraków 1995, s. 221–227.
• Urbańczyk P., Najdawniejsze stolice państwa piastowskiego, [w:] Polska na przełomie I i II tysiąclecia. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, listopad 2000, red. Sz. Skibiński, Poznań 2001, s. 235–244.
• Vercamer G., Historiographische Strategien, die herrschaftlichen Strukturen in Polen und im Reich im 12. Jahrhundert zu stabilisieren – Ottos/Rahewins Gesta Friderici und Vincentius‘ Chronica Polonorum im Vergleich über den ‚guter Herrscher‘, [w:] Consensus or Violence? Cohesive forces in Early and High Medieval societies (9th–14th c.), ed. Sł. Moździoch, P. Wiszewski, Wrocław 2013, s. 145–180.
• Vetulani A., Prawo kanoniczne i rzymskie w Kronice mistrza Wincentego, Studia Źródłoznawcze-Commentationes 20 (1976), s. 35–45.
• Wasilewski T., Poland’s administrative structure in early Piast Times. Castra ruled by Comites as Centers of Provinces and Territorial Administration, Acta Poloniae Historica 44 (1981), s. 5–31.
• Wasilewski T., Sedes regni principales i sedes regni państwa polskiego jako ośrodki wojskowe, administracyjne i gospodarcze w XI i XII wieku, [w:] Sedes Regni Principales. Materiały z konferencji, s. 57–66.
• Wiszewski P., Domus Bolezlai. W poszukiwaniu tradycji dynastycznej Piastów (do około 1138 roku), Wrocław 2008.
• Wiszewski P., Między obrazem a rzeczywistością. Władza książęca w kronice mistrza Wincentego, [w:] Potestas et societas. Władza w średniowiecznej Europie, red. P. Wiszewski, J. Wojtkowiak, Wrocław 2014, s. 83–109.
• Wójtowicz W., Konstruowanie Galla. Problem oralności jako problem interpretacyjny tekstu, Litteraria Copernicana 19 (2016), nr 3, s. 121–122.
• Writing history in Medieval Poland. Bishop Vincentius of Cracow and the ‘Chronica Polonorum’, ed. D. von Güttner-Sporzyński [Brepols], 2017.
• Wyrozumski J., Kraków jako sedes regni principalis, [w:] Sedes Regni Principales. Materiały z konferencji. Sandomierz 20–21 października 1997 r., red. B. Trelińska, Sandomierz 1999.
• Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd. J.K. Kochanowski, Warszawa 1919, nr 301 (1203).
• Żmudzki P., Vincentius’s Construct of a Nation: Poland as res publica, [w:] Writing history, s. 175–197.
• Żmudzki P., Władca i wojownicy. Narracje o wodzach, drużynie i wojnach w najdawniejszej historiografii Polski i Rusi, Wrocław 2009.