Inny Ja. O zabawkach jako bohaterach utworów literackich dla dzieci

• Authors: Ungeheuer-Gołąb Alicja Anna

Title variants

EN

Different Me. About Toys as Characters in Literary Works for Children

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule podjęto zagadnienie występowania bohatera-zabawki w utworach literackich dla dzieci w Polsce. Autorka, wychodząc od teorii Jerzego Cieślikowskiego, który rozumiał literaturę dziecięcą jako „wielką zabawę”, przedstawia rozmaite typy bohatera-zabawki: od przedmiotu codziennego użytku, po postacie człekokształtne. Odnosi się do bohaterów literackich utworów polskich oraz należących do światowej klasyki, a zarazem ważnych dla polskiego czytelnika dziecięcego, takich jak: Dziadek do Orzechów, Pinokio, Kubuś Puchatek, Bohaterski Miś, Kichuś, Plastuś, Miś Uszatek i in. Powołując się na koncepcję Richarda Schechnera oraz myśl Rolanda Barthesa, zwraca uwagę na specyficzną rolę bohatera-zabawki w procesie identyfikowania się dziecka-odbiorcy z postacią literacką. W wyniku podświadomych procesów identyfikowania się z losem bohatera literackiego powstaje konstrukcja nazwana przez autorkę Innym Ja. Pojawia się ona zdaniem badaczki w procesie przeniesienia świadomości odbiorcy dziecięcego podczas odbioru dzieła, podobnie jak się to dzieje w przypadku uczestnictwa w przedstawieniu teatralnym. Koncepcja, choć nie zawiera danych z badań empirycznych, wpisuje się w studia nad odbiorem czytelniczym dzieła literackiego przez dziecko.

EN

The article refers to the subject of a toy-character in literary works for children in Poland. The author begins with the theory of children’s literature as “great fun” by Jerzy Cieślikowski, then she tries to show various types of toy characters, starting from everyday objects and ending with anthropoidal creatures. She refers to both Polish and foreign literature characters important for a child-reader such as: Nutcracker, Pinocchio, Winnie the Pooh, Brave Teddy Bear, “Kichuś”, “Plastuś”, “Miś Uszatek”, etc. The author points to Pichard Schechner’s concept, as well as Roland Barthes’s contemplation, to outline the specific role of a toy character in the process of children identifying themselves with a literary character. As a result of subconscious identification with the character’s adventures, the phenomenon named “Different Me” occurs. According to the author, “Different Me” appears in the process of transferring the child recipient’s identity during the reception of a literary work. The concept, although it does not contain data from empirical research, is a part of the research on the reception of literary works by children.

Keywords

PL

zabawka; literatura dziecięca; bohater literacki-zabawka; odbiór czytelnika; identyfikacja z bohaterem literackim

EN

toy; children’s literatre; literary toy-character; reader’s response; identification with literary character

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie, Instytut Nauk o Wychowaniu, ul. Kopernika 26, 31-501 Krakow, Poland
• Journal: Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
• Year: 2018
• Volume: 13
• Issue: 3(49)
• Pages: 75-93

Contributors

author

Ungeheuer-Gołąb Alicja Anna

References

• Adamczykowa Z., Literatura dla dzieci. Funkcje. Kategorie. Gatunki, Wydawnictwo WSP TWP, Warszawa 2001.
• Andersen H.Ch., Baśnie, t. I i II, przeł. S. Beylin, J. Iwaszkiewicz, PWN, Warszawa 1959.
• Bachelard G., Wstęp do „poetyki przestrzeni”, przeł. W. Błońska, [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, red. H. Markiewicz, t. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.
• Bahdaj A., Przygody srebrnej piłki, il. J. Makowski, Nasza Księgarnia, Warszawa 1958.
• Baluch A., Bohater literacki w funkcji pośrednika, „Wychowanie w Przedszkolu”, 1989, nr 4.
• Baluch A., Od form prostych do arcydzieła. Wykłady, prezentacje, notatki, przemyślenia o literaturze dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2008.
• Barthes R., Mitologie, przeł. A. Dziadek, wstęp K. Kłosiński, KR, Warszawa 2000.
• Bednarek J., Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek (czterech prawych i sześciu lewych), il. D. de Latour, Poradnia K, Warszawa 2015.
• Broniewska J., Historia gałgankowej Balbisi, il. K.M. Sopoćko, Czytelnik, Warszawa 1975.
• Buczek R., Miś, il. A. Rybicka, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2008.
• Bunio J., Miś – zabawka – bohater literacki – wzór wychowawczy, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2013.
• Caillois R., Gry i ludzie, przeł. A. Tatarkiewicz, M. Żurowska, Oficyna Wydawnicza Wolumen, Warszawa 1997.
• Chrobak M., Książka czy zabawka, czyli o nowym rozdziale literatury dla dzieci, [w:] Sezamie, otwórz się! Z nowszych badań nad literaturą dla dzieci i młodzieży w Polsce i za granicą, red. A. Baluch, K. Gajda, Kraków 2001.
• Cieślikowski J., Literatura i podkultura dziecięca (Folklor dziecięcy), [w:] Literatura i podkultura dzieci i młodzieży. Antologia opracowań, red. J. Cieślikowski, R. Waksmund, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983.
• Cieślikowski J., Wielka zabawa. Folklor dziecięcy. Wyobraźnia dziecka. Wiersze dla dzieci, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1985.
• Czechowicz J., Sny szczęśliwe, il. J. Wilkoń, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1984.
• Czernow A.M., Świat na opak. Karnawalizacja w literaturze dla dzieci jako kategoria poznawcza, [w:] Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012.
• Czukowski K., Od dwóch do pięciu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1962.
• Heska-Kwaśniewicz K., O „Pamiętniku Czarnego Noska” Janiny Porazińskiej, „Guliwer”, 1993, nr 6.
• Hoffman E.T.A., Dziadek do Orzechów, przeł. J. Kramsztyk, oprac. K. Kuliczkowska, il. J.M. Szancer, Nasza Księgarnia, Warszawa 1987.
• Krasoń K., Baśniowe odkrywanie znaczeń jako wspomaganie rozwoju dziecka, [w:] Kultura literacka dzieci i młodzieży u progu XXI stulecia, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, CEBID, Warszawa 2002.
• Kruszyńska E., Zabawki i miniaturki jako przewodnicy po świecie dziecka, [w:] tejże, Między zabawą a dydaktyką. Literacka twórczość Adama Bahdaja dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2017.
• Leszczyński G., Lalki w teatrze świata, [w:] tegoż, Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze 2. połowy XIX w. i w XX w., Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006.
• Lewandowicz-Nosal G., Książki zabawki, „Guliwer”, 2007, nr 1.
• Maroń A., Harmonijki, tarcze, klapki i żaluzje – książka zabawka na przestrzeni dziejów, „Bibliotheca Nostra”, 2011, nr 4 (26).
• Mizera A., Książka-zabawka jako nowe zjawisko na rynku księgarskim, „Bytomskie Zeszyty Pedagogiczne”, 2003, nr 7.
• Ostrowicka B., Mój kochany Kotopies, il. I. Cała, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2008.
• Skowera M., Oz – kraina dzieciństwa czy imperium dorosłych? Dokąd prowadzi droga z żółtej kostki w utworach L. Franka Bauma i Gregory’ego Maguire’a, [w:] W. Kostecka, M. Skowera, W kręgu baśni i fantastyki. Studia o literaturze dziecięcej i młodzieżowej, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2017.
• Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka, G. Leszczyński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław – Warszawa – Kraków 2002.
• Smallman S., Brzuchatek, przeł. Z. Naczyńska, il. T. Warners, Egmont, Warszawa 2007.
• Sołtysiewicz A., Książki zabawki – definicje i podział gatunkowy, [w:] Książka, biblioteka, informacja: między podziałami a wspólnotą IV, red. J. Dzieniakowska, M. Olczak-Kardas, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2015.
• Sołtysiewicz A., Książki zabawki jako typ książki dla dzieci, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/36158/soltysiewicz_ksiazki_zabawki_jako_typ_ksiazki_dla_dzieci_2015.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 7.05.2018).
• Sosnowska-Hartwig J., Kubuś Puchatek – wyjście z raju dzieciństwa, [w:] tejże, Wyobraźnia bez granic, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987.
• Steiner M., Geneza teatru w świetle antropologii kulturowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003.
• Szancerowa Z., Przygody Jelonka pyszałka, il. J.M. Szancer, Biuro Wydawnicze „Ruch”, Warszawa 1961.
• Ungeheuer-Gołąb A., Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. O literaturze dziecięcej jako wędrówce, walce, tajemnicy, bezpiecznym miejscu i zabawie, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009.
• Ungerer T., Otto. Autobiografia pluszowego misia, przeł. M. Rusinek, Wydawnictwo Format, Wrocław 2011.
• Zając M., Książki zabawki: długa historia i dzień dzisiejszy, „Poradnik Bibliotekarza”, 2008, nr 3.