A technical and iconographic analysis of medieval tiles from Lipowiec castle

• Authors: Małocha Joanna

Title variants

PL

Analiza technologiczno-ikonograficzna średniowiecznych kafli z zamku „Lipowiec”

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

EN

Since the turn of the thirteenth and fourteenth centuries the Lipowiec castle (the municipality of Babice, the district of Chrzanów, Lesser Poland Voivodeship) has played an important role in the history of the Church in Krakow and Lesser Poland. In the following centuries it was not only a fortress and residence of the hierarchy, but also a place of retreat for clergy and an episcopal prison. At the present time - preserved in the form of a permanent ruin – the castle serves as one of the most interesting attractions of the region. Professional historical, architectural and archaeological studies of this property were carried out in the second half of the twentieth century but the historical material obtained in the course of the examination has not been a subject of a detailed analysis as yet. The article presents an analysis of an ensemble of medieval tiles discovered during the study in the years 1967-1974 and includes both technological aspects as well as an analysis of iconographic relics. It also presents evidence that was used to determine the chronology of the ensemble - technological and stylistic analogies as well as information resulting from the stratigraphic position of the given finding. An integral part of the article is an array of prints and a catalog of the discussed objects divided plate-like tiles (group I) and pottery and bowl tiles (group II).

PL

Zamek „Lipowiec” (gm. Babice, pow. Chrzanów, woj. małopolskie) od przełomu XIII i XIV stulecia odgrywał istotną rolę w dziejach Małopolski oraz Kościoła krakowskiego. W kolejnych wiekach był on nie tylko warownią i rezydencją hierarchów, ale także miejscem rekolekcji dla duchownych oraz wiezieniem biskupim. Obecnie zaś – zachowany w formie trwałej ruiny – stanowi jedną z ciekawszych atrakcji turystycznych regionu. Profesjonalne badania historyczno-architektoniczno-archeologiczne tego obiektu przeprowadzone zostały jednak dopiero w drugiej połowie XX w., a pozyskany wówczas materiał zabytkowy po dzień dzisiejszy nie doczekał się szczegółowego opracowania. Niniejszy artykuł zawiera propozycję analizy zespołu średniowiecznych kafli lipowieckiej, odkrytych podczas prac badawczych z lat 1967-1974. Omówienie uwzględnia zarówno aspekt technologiczny, jak i analizę ikonograficzną zabytków. Zaprezentowano również przesłanki, które posłużyły do ustalenia chronologii zespołu – analogie technologiczne i stylistyczne oraz informacje, wynikające z pozycji stratygraficznej danego znaleziska. Integralną część artykułu stanowią tablice z rycinami oraz katalog omówionych obiektów z podziałem na kafle płytowe (grupa I ) oraz garnkowe i miskowe (grupa II).

Keywords

EN

the Lipowiec Castle; medieval tiles; iconographic theme of Adam and Eve; St. George and Christ in the well

PL

zamek Lipowiec; kafle średniowieczne; motyw ikonograficzny Adama i Ewy; św. Jerzego i Chrystusa w studni

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Folia Historica Cracoviensia
• Year: 2017
• Volume: 23/2
• Pages: 277-317

Dates

published

2017-12-31

Contributors

author

Małocha Joanna

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

References

• Codex Diplomaticus Poloniae, t. 3, wyd. J. Bartoszewicz, Warszawa 1858
• Długosz J., Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, T. 2: Ecclesiae parochiales, wyd. A. Przeździecki, Cracoviae 1864
• Starowolski S., Polska albo opisanie położenia Królestwa Polskiego, Kraków 1976, Wydawnictwo Literackie
• Abraham W., Sprawa Muskaty, Kraków 1893, nakł. Akademii Umiejętności
• Antoniewicz M., Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Geneza – Funkcje – Konteksty, Kielce 1998, wyd. PAN
• Arnold S., Geografia historyczna Polski, Warszawa 1951, wyd. PAN
• AS/AW [A. Siemaszko, A. Włodarek], Babice, w: T. Mroczko, M. Arszyński (red.), Architektura gotycka w Polsce, T. 2: Katalog zabytków, Warszawa 1995, wyd. PAN, s. 21-22
• Barycz H., Historja[!] Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935, nakł. UJ
• Bogdanowski J., Architektura obronna w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte, wyd. PWN, Warszawa 1996
• Buśko C., Nurt dworski w ikonografii kafli śląskich, w: K. Wachowski (red.), Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. Zamek, Wrocław 19967, Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych, s. 51-60
• Cabalska M., Wczesne średniowiecze, w: B. Ferenc (red.), Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia, Kraków 1969, Wydawnictwo Literackie, s. 134-137
• Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław 2003, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, Wydawnictwo Literackie
• Darnowska – Łukaszewska J., Jacniacka M., Jerzy z Kapadocji. Ikonografia, w: Encyklopedia Katolicka, t. 7, Lublin 1997, kol. 1225-1227
• Dąbrowska M., Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk - Łódź 1987, wyd. Ossolineum
• F.S. [F. Sikora], Lipowiec, w: A Gąsiorowski (red.), Słownik historyczno – geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 3, Kraków 2000, wyd. Ossolineum, s. 670-675
• Forster D., Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990, wyd. PAX
• Fros H., Sowa F., Księgą imion i świętych, t. 3, Kraków 1998, wyd. WAM, kol. 284-288
• Gaczoł A., Zamek Lipowiec, „Spotkania z Zabytkami”, nr 6 (1986), s. 36-38
• Gruszecki A., Zamki i pałace małopolskie w XVI w. Cechy reprezentacyjno-mieszkaniowe i obronne, Warszawa 1986, Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej
• Guerquin B., Zamki śląskie, Warszawa 1957, Wydawnictwo Budownictwo i Architektura
• Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1974, wyd. Arkady
• Inglot S., Stan i rozmieszczenie uposażenia biskupstwa krakowskiego w połowie XV wieku. Próba odtworzenia zaginionej części „Liber Beneficiorum” Długosza, t. 2, Lwów 1925, nakł. Kasy im. Rektora J. Mianowskiego - Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej
• Kajzer L., Z badań nad chronologia i rozplanowaniem zamku w Raciążku, „Ziemia Kujawska”, 7(1985), s. 59-70
• Kajzer L., Zamek w Raciążku na Kujawach w świetle nowszych badań, „Zapiski Kujawsko – Dobrzyńskie”, seria C, Włocławek 1980, s. 9-24
• Kajzer L., Zamek w Raciążku, Łódź 1990, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Kajzer L., Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X – XVIII wieku, Łódź 1993, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Kamińska J., Obronność siedzib rycerskich w świetle archeologii, w: Początki zamków w Polsce, Wrocław 1978, „Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej” t. 12, „Studia i Materiały” nr 5, s. 23-32
• Kołodziejski S., Gabriel Leńczyk – prekursor archeologii średniowiecza i okresu nowożytnego w Polsce, „Teki Krakowskie”, nr 16 (2009), s. 76-81
• Kołodziejski S., Geneza obronnych rezydencji możnowładztwa w Polsce Piastowskiej, w: G. Semânčuk, A. Mâcel'skì (red.), Castrum, urbis et bellum, Baranavičy 2002, s. 232-236
• Kołodziejski S., Obronne siedziby biskupów krakowskich. Zarys problematyki badawczej, w: L. Kajzer (red.), Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej. Kielce 20. IX. 1997, Kielce 1997, wyd. Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Kielcach, s. 17-22
• Kołodziejski S., Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Kraków 1994, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego
• Kołodziejski S., Uwagi o średniowiecznym budownictwie obronnym biskupów krakowskich, „Teki Krakowskie” nr 3 (1996), s. 135-149
• Kopaliński S., Słownik symboli, Warszawa 1990, wyd. Wiedza Powszechna
• Kracik J., Ryś G., Dziesięć wieków diecezji krakowskiej, Kraków 1998, Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej
• Krzyżanowski S., Słownik heraldyczny dla pomocy w poszukiwaniach archeologicznych, Kraków 1870, druk. Wincentego Kirchmayera
• Lasota C., Rozpędowski J., Wczesnogotycki dwór książęcy w Jelczu koło Oławy, „Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej” t. 15, „Studia i Materiały” nr 8, Wrocław 1981
• Leńczyk G., Drugie sprawozdanie z inwentaryzacji i planowania grodzisk w woj. Krakowskiem[!] w r. 1933, Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności, 34(1934), z. 3, s. 28-33
• Leńczyk G., Grodziska i zamczyska w województwie krakowskiem[!], „Z otchłani wieków”, nr 9(1934), s. 47-50
• Lipińska O., Z badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem północnej części Przedgórza Iłżeckiego, w: Materiały z sesji naukowej „Pradzieje w wczesne średniowiecze w dorzeczu Kamiennej” 19-20.10.1986, Ostrowiec Świętokrzyski 1989, Wydawnictwo Muzeum Historyczno-Archeologicznego, s. 66-82
• Ładogórski T., Studia nad zaludnieniem Polski XIV wieku, Wrocław 1958, wyd. Ossolineum
• Łepkowski J., Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa, Księg. G. Gebethnera i R. Wolfa, Warszawa 1863
• Łuszczkiewicz W., Zamek Lipowiec i jego turma, Wydawnictwo Akademji Umiejętności, Kraków 1884
• Małkowska – Holcerowa T., Lipowiec. Dawny zamek biskupów krakowskich, Warszawa 1989, Wydaw. PTTK Kraj
• K. Modzelewski, Między prawem książęcym a władztwem gruntowym, t. 2: Instytucje kasztelanii majątkowych Kościoła w Polsce XII – XIII w., „Przegląd Historyczny”, 71(1980), z. 2, s. 449-480
• K. Modzelewski, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego (X-XIII wiek), Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1975, wyd. Ossolineum
• Motyka J., Kasztelania Chrzanowska, w: Chrzanów. Studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939, Chrzanów 1998, wyd. Muzeum w Chrzanowie, s. 42-57
• Okoński J., Metoda opracowania zbiorów kafli z badań archeologicznych. Przykład zamku w Nowym Wiśniczu, woj. Tarnowskie, Warszawa 1984, wyd. PAN
• Okoński J., Z badań nad typologią i zmiennością dekoracji kafli w Polsce, Warszawa 1988, Wydawnictwa PKZ
• Pauk Marcin Rafał, Funkcjonowanie regale fortyfikacyjnego w Europie Środkowej w średniowieczu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 51(2003), s. 3-16, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
• Pavlík Č., Vitanovský M., Encyklopedie kachlů v Čechách, na Moravĕ a ve Slezsku. Ikonografický atlas reliéfů na kachlích gotiky a renesance, Praha 2004, wyd. LIBRI
• Pierzak J., Średniowieczny Sławków odsłania swoje tajemnice, Katowice 1988, Śląski Instytut Naukowy
• Piskadło A., Grody, zamki, fortece. Budownictwo i architektura obronna do schyłku średniowiecza, wyd. MON, Warszawa 1977
• Przybyszewski B., Zarys dziejów diecezji krakowskiej (do roku 1999), Kraków 2000, Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej
• Rymut K., Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego, Wisła 1968, wyd. Ossolineum
• Smoleńska J., Śląskie kafle średniowieczne w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, nr 19(1975), s. 265-283
• Szydłowska T., Gotyckie i renesansowe kafle w muzeach Górnego Śląska (katalog wystawy), Bytom 1973, wyd. Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
• Świechowska A., Wykopaliska na zamku w Wenecji pod Żninem, „Biuletyn Historii Sztuki”, nr 9(1949)
• Wójcik M.L., Ród Gryfitów do końca XIII wieku. Pochodzenie – genealogia – rozsiedlenie, Wrocław 1993, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 213-232
• Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, red. S. Brzezicki, Ch. Nielsen, Warszawa 2006, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków
• Zagórowski O., Lipowiec zamek biskupi i dom poprawy dla księży, „Nasza Przeszłość”, nr 12(1960), s. 173-220
• Zlat M., Zamek średniowieczny jako problem historii sztuki, w: Początki zamków w Polsce, „Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej” t. 12, „Studia i Materiały” nr 5, Wrocław 1978, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, s. 97-111

Identifiers

DOI

10.15633/fhc.2242

ISSN

0867-8294

URI

http://czasopisma.upjp2.edu.pl/foliahistoricacracoviensia/article/view/2242