Badania empiryczne nad etyką w rachunkowości – systematyczny przegląd literatury

• Authors: Kamińska-Stańczak Anna , Silska-Gembka Sylwia

Title variants

EN

Empirical research on ethics in accounting – a systematic literature review

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cel: Artykuł ma na celu: podsumowanie i ocenę dotychczasowej aktywności badawczej pol-skich autorów w dziedzinie etyki rachunkowości; wskazanie głównych nurtów badań empi-rycznych i uporządkowanie ustaleń badawczych; ustalenie i ocenę zakresu raportowania poszczególnych elementów procesu badawczego; wyłonienie luk poznawczych, stanowią-cych inspirację do podjęcia dalszych badań. Metodyka/podejście badawcze: Wykorzystano metodę systematycznego przeglądu lite-ratury, w tym analizy bibliometrycznej oraz analizy treści 35 publikacji. Wyniki: Etyka w rachunkowości jako obszar badawczy znajduje się obecnie dopiero na etapie rozwoju. Zauważa się przy tym rozproszenie zainteresowań badawczych. Najczęściej podej-mowanym wątkiem badawczym było zidentyfikowanie motywów i przyczyn nieetycznych zachowań. Wszystkie badania, z wyjątkiem jednego, opierały się na nielosowym doborze próby. Zdecydowana większość badań miała charakter ankietowy, gdzie w połowie przy-padków grupę badawczą stanowili studenci. Sformułowano zalecenia odnośnie do rygoru metodologicznego dalszych badań, ponieważ zauważone braki w tym zakresie uniemożli-wiają replikację tych dotychczasowych. Ponadto dzięki zidentyfikowaniu luk badawczych określono kierunki dalszych dociekań naukowych. Ograniczenia/implikacje badawcze: Ograniczenie przeglądu wyłącznie do czasopism naukowych wynikało z konieczności ujednolicenia źródeł publikacji wyników badań. Oryginalność/wartość: Wnioski z dokonanego przeglądu mogą stanowić inspirację do podejmowania badań w nieeksplorowanych dotąd obszarach, a także być wskazówką do zapewnienia jak najlepszej ich jakości.

EN

Purpose: The purpose of this paper is to summarize and evaluate previous research of Polish authors in the field of accounting ethics; identify the main trends in empirical research and organize the research findings; establish and assess the scope of reporting for individual elements of the research process; identify the research gaps that inspire further research. Methodology/approach: A systematic literature review was conducted, including bibliometric analysis and content analysis of 35 publications. Findings: Ethics in accounting as a research area is currently only at the development stage. At the same time, a variety of research interests is noticeable, the most common of which is to identify the motives and causes of unethical behavior. All studies except one were based on non-random sampling. The vast majority of the research was questionnaire; in half of the cases, the research group consisted of students. Recommendations were made regarding the methodological rigor of further research. The methodological shortcomings make it im-possible to replicate the research conducted so far. Thanks to the identification of research gaps, directions for further scientific research were determined. Research limitations/implications: The review was limited to scientific journals only due to the necessity to standardize the sources of publication of research results. Originality/value: Conclusions from the review may inspire others to undertake research in previously unexplored areas. It may also be a guide to ensure the best possible quality.

Keywords

PL

etyka; rachunkowość; etyczne aspekty rachunkowości; przegląd literatury; badania nad etyką w rachunkowości

EN

ethics; accounting; ethical aspects of accounting; literature review; accounting ethics research

• Publisher: Stowarzyszenie Księgowych w Polsce (SKwP), Zarząd Główny, Rada Naukowa
• Journal: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Year: 2021
• Issue: 45(3)
• Pages: 129-152

Contributors

author

Kamińska-Stańczak Anna

• Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania, Katedra Rachunkowości

author

Silska-Gembka Sylwia

• Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania, Katedra Rachunkowości

References

• Armstrong M.B., Ketz J.E., Owsen D. (2003), Ethics education in accounting: moving toward ethical motivation and ethical behavior, „Journal of Accounting Education”, 21 (1), s. 1–16, DOI: 10.1016/S0748-5751(02)00017-9.
• Bampton R., Cowton C.J. (2013), Taking Stock of Accounting Ethics Scholarship: A Review of the Journal Literature, „Journal of Business Ethics”, 114, s. 549–563, DOI: 10.1007/ s10551-012-1341-3.
• Banaszkiewicz A., Makowska E. (2015), Kodeks zawodowej etyki w rachunkowości w świe-tle badań ankietowych, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 396, s. 9–18, DOI: 10.15611/pn.2015.396.01.
• Chelariu A., Horomnea E., Florentin T. (2014), Education Regarding Ethics in the Accounting Profession – a Literature Review, „European Integration – Realities and Perspectives”, 9, s. 372–380.
• Christensen A.L., Cote, J., Latham C.K. (2016), Insights Regarding the Applicability of the Defining Issues Test to Advance Ethics Research with Accounting Students: A Meta-analytic Review, „Journal of Business Ethics”, 133, s. 141–163, DOI: 10.1007/s10551-014-2349-7.
• Cieślak M. (2010), Kodeks zawodowej etyki w rachunkowości w ocenie księgowych, „Studia i Prace Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie”, 14, s. 124–133.
• Cygańska M., Artienwicz N., Burchart R. (2019), Osądy etyczne polskich studentów rachunkowości w zakresie zarządzania zyskami, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 104 (160), s. 21–36, DOI: 10.5604/01.3001.0013.4354.
• Czakon W. (2011), Metodyka systematycznego przeglądu literatury, „Przegląd Organizacji”, 3 (854), s. 57–61, DOI: 10.33141/po.2011.03.13.
• Czakon W. (2014), Kryteria oceny rygoru metodologicznego badań w naukach o zarządzaniu, „Organizacja i Kierowanie”, 1 (161), s. 51–62.
• Dyhdalewicz A., Gmińska R. (2019), Etyka zawodowa księgowych z perspektywy studentów – prezentacja wyników badań ankietowych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeco-nomica”, 6 (345), s. 27–55, DOI: 10.18778/0208-6018.345.02.
• Endenich C., Trapp R. (2020), Ethical Implications of Management Accounting and Control: A Systematic Review of the Contributions from the Journal of Business Ethics, „Journal of Business Ethics”, 163, s. 309–328, DOI: 10.1007/s10551-018-4034-8.
• Ferrentino A.L., Maliga M.L., Bernardi R.A., Bosco S.M. (2016), Ranking accounting schol-ars publishing ethics research in accounting and business ethics journals, „Research on Professional Responsibility and Ethics in Accounting”, 20, s. 163–215, DOI: 10.1108/ S1574-076520160000020007.
• Fijałkowska J. (2015), Raportowanie CSR a kwestie etyki i odpowiedzialności przedsię-biorstw, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 396, s. 39–47, DOI: 10.15611/pn.2015.396.04.
• Garstka M. (2018), Bank jako sygnatariusz kodeksu zawodowej etyki w rachunkowości, „Studia i Materiały Wydziału Zarządzania i Administracji Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach”, 3, s. 183–194.
• Guragai B., Hunt N.C., Neri M.P., Taylor E.Z. (2017), Accounting information systems and ethics research: review, synthesis, and the future, „Journal of Information Systems”, 31 (2), s. 65–81, DOI: 10.2308/isys-51265.
• Huterski R., Voss G., Huterska A. (2020), Professional Ethics in Accounting as Assessed by Managers of Economic Units, „European Research Studies Journal”, issue special 1, s. 720–731.
• Karmańska A. (2005), Etyka w dydaktyce rachunkowości, „Zeszyty Teoretyczne Rachun-kowości”, 26 (82), s. 138–165.
• Kołodziej S., Maruszewska E.W. (2016), Skłonność do unikania i uchylania się od opodatkowania w świetle teorii moralnego rozwoju Kohlberga – zagadnienia etyczne w praktyce rachunkowości, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 86 (142), s. 35–51, DOI: 10.5604/ 16414381.1199231.
• Majchrzak I., Rydzewska-Włodarczyk M. (2011), Postawy etyczne przedsiębiorców w zakresie przestrzegania prawa bilansowego i podatkowego. Wyniki badań, „Finanse. Rynki Fi-nansowe. Ubezpieczenia”, 32, s. 595–605.
• Maruszewska E.W. (2010), Accounting students’ perception of ethical dillemas in Poland, „General and Professional Education”, 1, s. 49–58.
• Maruszewska E.W. (2011), Ethical education of accounting students in Poland, „General and Professional Education”, 1, s. 26–30.
• Maruszewska E.W. (2012), Reception of supervisors’ pressure to act unethically in account-ing, „AD ALTA Journal of Interdisciplinary Research”, 1, s. 65–68.
• Maruszewska E.W. (2014a), Niedostatki ujęcia etyki zawodowej w regulacjach współczesnej rachunkowości, „Finanse. Rynki Finansowe. Ubezpieczenia”, 71, s. 109–120.
• Maruszewska E.W. (2014b), Współczesna rachunkowość a etyka zawodowa w polskiej literaturze z zakresu rachunkowości finansowej, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, 164, s. 109–120.
• Maruszewska E.W. (2020a), Perception of discretionary accounting for business combina-tions. An ethical approach, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocła-wiu”, 64 (8), s. 83-92, DOI: 10.15611/pn.2020.8.07.
• Maruszewska E.W. (2020b), The effect of agency relationships and individual ethical ideology on decision duplication with regard to questionable accounting policy choice. An experimental study, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 107 (163), s. 159–182, DOI: 10.5604/ 01.3001.0014.2468.
• Maruszewska E.W., Kołodziej S. (2016), Znaczenie podejścia etycznego dla organizacji i funkcjonowania systemu rachunkowości zarządczej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekono-micznego we Wrocławiu”, 440, s. 442–450, DOI: 10.15611/pn.2016.440.42.
• Matejun M. (2016), Metodyka badań ankietowych w naukach o zarządzaniu – ujęcie modelowe, [w:] Lisiński M., Ziębicki B. (red.), Współczesne problemy rozwoju metodologii zarządzania, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków, s. 341–354.
• Matera J., Czapska J. (2014), Zarys metody przeglądu systematycznego w naukach społecznych, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.
• Nowak M. (2016a), Konflikt etyczny w pracy księgowego i biegłego rewidenta. Pomiędzy moralnością ogólną, moralnością roli a interesem własnym, „Prace Naukowe Uniwersy-tetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 440, s. 461-470, DOI: 10.15611/pn.2016.440.44.
• Nowak M. (2016b), Typologia etyki utylitarystycznej a moralność biegłego rewidenta i księgowego, „Finanse. Rynki Finansowe. Ubezpieczenia”, 80 (2), s. 493-500, DOI: 10.18276/ frfu.2016.2.80/2-52.
• Nowak M. (2017), Typology of ethical theories based on the criterion of moral judgement and their applicability in the auditor’s and accountant’s professions, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 474, s. 41–50, DOI: 10.15611/pn.2017.474.04.
• Nowak M. (2018a), Etyka rachunkowości w spojrzeniu polskich badaczy. Metaanaliza monografii krajowych, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 506, s. 93–104, DOI: 10.15611/pn.2018.506.09.
• Nowak M. (2018b), Polish research on accounting ethics. Predominating trends and pioneering approaches, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 515, s. 177–184, DOI: 10.15611/pn.2018.515.14.
• Pasikowski S. (2014), Kultura metodologiczna i raportowanie badań empirycznych publi-kowanych w wiodących czasopismach poświęconych zagadnieniom edukacji, „Kultura i Edukacja”, 2 (102), s. 103–133.
• Piechocka-Kałużna A. (2014), Czy etyka jest panaceum na wiarygodność wyników przedsiębiorstw prezentowanych w sprawozdaniach finansowych?, „Finanse. Rynki Finansowe. Ubezpieczenia”, 66, s. 443–456.
• Robertson C.J. (2008), An Analysis of 10 years of Business Ethics Research in Strategic Management Journal: 1996–2005, „Journal of Business Ethics”, 80, s. 745–753, DOI: 10.1007/s10551-007-9466-5.
• Rzepka A., Wójtowicz P. (2018), Rola Kodeksu etyki zawodowych księgowych IFAC w opinii praktyków i studentów – wyniki wstępnych badań, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 96 (152), s. 123–150, DOI: 10.5604/01.3001.0011.6174.
• Silska-Gembka S., Kamińska-Stańczak A., (2020), Podsumowanie dorobku publikacyjnego z obszaru etycznych aspektów rachunkowości – przegląd czasopism krajowych, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 108 (164), s. 167–190, DOI: 10.5604/01.3001.0014.3601.
• Siłka P., Śleszyński P., Jaworska B. (2016), Cytowania członków komitetów naukowych Polskiej Akademii Nauk według Google Scholar, „Zagadnienia Naukoznawstwa”, 4 (210), s. 529–560.
• Sobańska I., Zarzycka E. (2016), Etyka w zawodzie specjalisty rachunkowości zarządczej w podręcznikach i kształceniu w Polsce, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 87 (143), s. 143–152, DOI: 10.5604/16414381.1207442.
• Stronczek A., Sawicka J. (2017), Postrzeganie zasad etyki przez studentów i czynnych zawodowo przedstawicieli zawodów księgowych, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, 345, s. 98–113.
• Sylwestrzak M., Białek-Jaworska A., Opolski K. (2018), Motywy fałszowania sprawozdań finansowych a zasady etyczne, „Studia i Materiały. Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego”, 27 (1), s. 79–89, DOI 10.7172/1733-9758.2018.27.7.
• Szafran J. (2014), Przestrzeganie kodeksu etyki audytora wewnętrznego w świetle badań ankietowych, „Finanse. Rynki Finansowe. Ubezpieczenia”, 72, s. 195–209.
• Szczepankiewicz E.I. (2018), Audyt wewnętrzny a znaczenie etyki w jednostkach – wyniki badań, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 521, s. 181–193, DOI: 10.15611/pn.2018.521.18.
• Uysal O.O. (2010), Business ethics research with an accounting focus: a bibliometric analysis from 1988 to 2007, „Journal of Business Ethics”, 93, s. 137–160, DOI: 10.1007/ s10551-009-0187-9.
• Uziębło A. (2014), Stosunek do standardów etycznych w biznesie w opiniach pracowników księgowości trójmiejskich przedsiębiorstw, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicz-nego we Wrocławiu”, 329, s. 291–299, DOI: 10.15611/pn.2014.329.31.
• Van Peursem K.A., Julian A. (2006), Ethics research: an accounting educator's perspective, „Australian Ac-counting Review”, 16 (40), s. 13–29, DOI: 10.1111/j.1835-2561.2006. tb00322.x.
• Voss G. (2016), Przestrzeganie zasad etycznych w rachunkowości w ocenie kierowników jednostek, „Studia Oeconomica Posnaniensia”, 4 (11), s. 286-301, DOI: 10.18559/SOEP. 2016.11.21.
• Voss G. (2017a), Certificate of Ethics in Accounting and Professional Independence of Ac-countants, „European Journal of Economics and Business Studies”, 3 (3), s. 212–220.
• Voss G. (2017b), Efekty kształcenia – normy etyczne w rachunkowości, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 479, s. 174–184, DOI: 10.15611/pn.2017.479.15.
• Voss G. (2017c), Ocena norm etycznych w praktyce i dydaktyce według studentów z wybranych województw, „Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis”, 335 (87/2), s. 283–292, DOI: 10.21005/oe.2017.87.2.26.
• Voss G. (2017d), Przestrzeganie zasad etycznych w rachunkowości. Samoocena pracowni-ków działów finansowo-księgowych, „Ekonomiczne Problemy Usług”, 2, s. 333–344, DOI: 10.18276/epu.2017.127-30.
• Voss G. (2018), Professional Ethics in Accounting as Assessed by Managers of Entities, „European Journal of Economics and Business Studies”, 4 (1), s. 167–175, DOI: 10.2478/ejes-2018-0018.
• Weber J. (1992), Scenarios in business ethics research: Review, critical assessment, and recommendations, „Business Ethics Quarterly”, 2 (2), s. 137–160, DOI: 10.2307/3857568.
• Wróblewska L. (2010), Osobowość i wartości etyczne audytora a jakość audytu według badań ankietowych przeprowadzonych w bankach, „Finanse. Rynki Finansowe. Ubezpie-czenia”, 30 (2), s. 55–65.
• Żuraw P. (2012), Profil etyczny menedżerów odpowiedzialnych za finanse i księgowość w organizacji, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, 12, s. 399–408.