Świadomość sprawcy czynu zabronionego jako ontyczna podstawa tzw. subiektywnego przypisania odpowiedzialności karnej

• Authors: Giezek Jacek

Title variants

EN

The Perpetrator’s Consciousness as the Ontic Basis of Subjective Attribution of Criminal Responsibility

Abstracts

PL

Zakładając, że świadomość sprawcy czynu zabronionego – podobnie jak jego strona zewnętrzna – stanowi ontyczną podstawę odpowiedzialności karnej, autor formułuje szereg uwag dotyczących rekonstruowania tejże świadomości w procesie karnym. Rekonstrukcja ta podlega swoistej intersubiektywizacji, bowiem z oczywistych powodów następuje dopiero po popełnieniu czynu zabronionego (czyli ex post), a dokonującym jej podmiotem jest sędzia. Istotne znacznie ma także podział świadomości na diagnostyczną oraz prognostyczną. Rzecz bowiem w tym, że sprawca czynu zabronionego – jak każdy człowiek – nie tylko diagnozuje otaczającą go rzeczywistość, ale jednocześnie ją prognozuje, zwłaszcza wówczas, gdy zmierza do jakiegoś celu (skutku zabronionego zachowania). Odróżnienie diagnozy od prognozy może wpływać na interpretowanie błędu, sytuowanego wśród podstaw wyłączania odpowiedzialności karnej. Rekonstruując stan świadomości sprawcy czynu zabronionego, należy również pamiętać o tym, że nie jest on statyczny, lecz – wraz z odbiorem napływających informacji – podlega mniej lub bardziej dynamicznym zmianom. W chwili podejmowania zamiaru określonego zachowania sprawca wie przecież zazwyczaj znacznie mniej o otaczającej go rzeczywistości, niż na kolejnych etapach jego wykonywania, co w wielu przypadkach nie powinno pozostawać bez wpływu na odpowiedzialność karną. Dla stwierdzenia, czy sprawca popełnił czyn zabroniony, sama rekonstrukcja stanu jego świadomości nie jest jednak wystarczająca, gdyż – przenosząc się na płaszczyznę normatywną – trzeba ją poddać ocenie. Przypisanie zamiaru w obu jego postaciach lub świadomej albo nieświadomej nieumyślności nie ogranicza się wszak do rekonstrukcji stanu jego świadomości, lecz dokonuje się go w oparciu o wypracowane przez prawników kryteria normatywne. Zamiaru ewentualnego oraz świadomej nieumyślności (a także granicy dzielącej obie te formy) nie odkryli bowiem psychologowie, lecz wykreowali prawnicy, kierując się m.in. względami kryminalnopolitycznymi.

EN

Assuming that the perpetrator’s consciousness – as well as his actions – constitute the ontic basis of criminal responsibility the author formulates a number of remarks regarding reconstruction of the aforementioned consciousness in a criminal trial. The Reconstruction consists of some kind of intersubjectivization, since for obvious reasons it can only take place after the deed was committed (i.e. ex post), and the subject performing it is a judge. An important distinction is that between diagnostic and predictive consciousness. This is because the perpetrator – as any human being – is not only diagnosing the surrounding reality, but, particularly when trying to achieve some purpose (the effect of the forbidden behavior), is making predictions simultaneously. Distinguishing between diagnoses and predictions may affect the interpretation of errors, constituting a base for exclusion of criminal responsibility. Reconstructing the state of perpetrator’s consciousness one should also remember it is not static, but, as new information keeps coming in, subject to more or less dynamic changes. At the moment of formulation of intention of particular behavior the perpetrator usually knows far less about the surrounding than at the successive stages of its execution, which in many cases should affect criminal responsibility. To determine whether an agent committed a prohibited deed a reconstruction of his consciousness alone is not sufficient, since – moving now to the normative plane – one should assess it. Attribution of intent in both its forms, as well as conscious or unconscious lack of intent is not limited to reconstruction of the agent’s state of consciousness, but is performed based on normative criteria developed by lawyers. Conceivable intent and conscious lack of thereof (as well as the distinction between the two) have not been discovered by psychologists, but created by lawyers, having, amongst other issues, crime-fighting policies in mind.

Keywords

PL

strona podmiotowa; świadomość sprawcy czynu zabronionego; rekonstrukcja stanu świadomości; diagnoza; prognoza; dynamika stanu świadomości; subiektywne przypisanie; obiektywne przypisanie odpowiedzialności karnej

EN

perpetrator; consciousness; reconstruction of perpetrator’s consciousness; diagnosis; predictions; dynamics of consciousness; subjective attribution; objective attribution

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Acta Iuris Stetinensis
• Year: 2018
• Issue: 21
• Pages: 45-67

Contributors

author

Giezek Jacek

• Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego

References

• Ajdukiewicz K., Subiektywność i niepowtarzalność metody bezpośredniego doświadczenia, w: Język i poznanie, t. II, Warszawa 1985.
• Boudon R., L`analyse mathematique des Fitas sociaux, Paris 1967.
• Carnap R., Wprowadzenie do filozofii nauki, Warszawa 2000.
• Czerwiński Z., Dylematy ekonomiczne, Warszawa 1992.
• Giezek J., Deformacje spostrzegania jako przyczyna przestępstw nieumyślnych, „Nowe Prawo” 1990, nr 4–5.
• Giezek J., Kardas P., O kryteriach obiektywnego oraz subiektywnego przypisania z punktu widzenia podstaw odpowiedzialności karnej – uwagi wprowadzające, w: Obiektywne oraz subiektywne przypisanie odpowiedzialności karnej, red. J. Giezek, P. Kardas, Warszawa 2016.
• Giezek J., Przyczynowość oraz przypisanie skutku w prawie karnym, Wrocław 1994.
• Giezek J., Strona podmiotowa czynu zabronionego a model i kryteria subiektywnego przypisania, w: Obiektywne oraz subiektywne przypisanie odpowiedzialności karnej, red. J. Giezek, P. Kardas, Warszawa 2016.
• Giezek J., Świadomość sprawcy czynu zabronionego, Wrocław 2013.
• Kapusta A., Problem intersubiektywności w świetle współczesnej neurokognitywistyki: od neuronów lustrzanych po narrację, w: „Studia Philosophiae Christianae” 2008, nr 2.
• Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne człowieka, wyd. X, Warszawa 2000.
• Majewski J., Określenie umyślności w projekcie kodeksu karnego na tle obowiązujących przepisów, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1996, nr 1.
• Pohl Ł., Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego w polskim prawie karnym (zagadnienia ogólne), Poznań 2013.
• Wolter W., Funkcja błędu w prawie karnym, Warszawa 1965.
• Zaborowski Z., Teoria treści i form samoświadomości, Warszawa 2000.

Identifiers

DOI

10.18276/ais.2018.21-02