Pięćdziesiąt twarzy kapitalizmu. O profilowaniu pojęcia kapitalizm w języku polskim (na podstawie encyklopedii i słowników języka polskiego)

• Authors: Uryszek Kamil

Title variants

EN

Fifty Shades of Capitalism. Shaping of the Concept of Capitalism in Polish (on the Basis of Encyclopedias and Dictionaries of the Polish Language)

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The designations of systemic doctrines are labels and landmarks in the public debate: in relation to them, its participants and observers define their political identity, at the same time projecting ideas about the identity of their opponents. Therefore, their semantic content differs depending on who and for what purpose calls these designations in the public space. This is the main reason why such names have become the subject of attention from researchers interested in language as an element of social life. One of such designations is capitalism – one of the key concepts of the Polish political transformation. However, this designation and the concept behind it were the subject of linguists’ attention to a lesser extent than it might seem. I would like to fill this gap. My aim was to present the shaping of the concept of capitalism in Polish in various historical periods. I analyzed the linguistic material taken from Polish encyclopedias and dictionaries. Being aware that the selection of sources is not representative of the entire Polish language, I treat the results of the analysis as an introduction to further research. I referred to the concept of the linguistic image of the world. Capitalism appears for the first time in Polish encyclopedias and dictionaries at the turn of the 19th and 20th centuries. From that moment on, the scope of definitions and the number of their semantic components constantly increased, and their final number, type and hierarchy differed depending on the historical period in question. The two great turning points in the profiling of the concept of capitalism are the years 1945 and 1989. This allows us to formulate a thesis about the important role of encyclopedias and dictionaries in petrifying a specific resource of knowledge and legitimizing the political regime.

Keywords

EN

Capitalism; lexicographic analysis; linguistic picture of the world; ethnolinguistics

• Publisher: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe
• Journal: Linguistische Treffen in Wrocław
• Year: 2022
• Issue: 21
• Pages: 419-438

Dates

published

2022-07-06

Contributors

author

Uryszek Kamil

• Uniwersytet Wrocławski, Wrocław

References

• Balcerowicz, Leszek. Socjalizm, kapitalizm, transformacja. Szkice z przełomu epok. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. Print.
• Balcerowicz, Leszek. Wolność i rozwój. Ekonomia wolnego rynku. Warszawa: Znak, 1995. Print.
• Bartmiński, Jerzy. „Wartości i ich profile medialne”. Ideologie w słowach i obrazach. Red. Irena Kamińska-Szmaj, Tomasz Piekot i Marcin Poprawa. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008, 23–41. Print.
• Bartmiński, Jerzy. „Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata”. Językowy obraz świata. Red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999, 103–120. Print.
• Bednarek, Joanna. „Akumulacja pierwotna i czasowość kapitalizmu”. Praktyka teoretyczna 2 (2015): 56–77. https://www.researchgate.net/publication/304241403_Akumulacja_ pierwotna_i_czasowosci_kapitalizmu/fulltext/577d936708aed39f598f7c5b/Akumulacjapierwotna-i-czasowosci-kapitalizmu.pdf. 28.8.2021.
• Belmas, Élisabeth i inn. Historia męskości. Tom 1. Od starożytności do oświecenia. Wymyślanie męskości. Gdańsk: Słowo/Obraz/Terytoria, 2019. Print.
• Bocheński, Józef. Sto zabobonów. Krótki filozoficzny słownik zabobonów. Kraków: Philed, 1992. Print.
• Chojnicka, Krystyna i Henryk Olszewski. Historia doktryn politycznych i prawnych. Podręcznik akademicki. Poznań: Ars Boni Et Aequi, 2004. Print.
• Colander, David C. i Harry Landreth. Historia myśli ekonomicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. Print.
• Encyklopedia socjologii. Tom 2. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1999. Print.
• Grabias, Stanisław. Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2001. Print.
• Grala, Dariusz T. Reformy gospodarcze w PRL (1982‒1989). Próba uratowania socjalizmu. Warszawa: Trio, 2005. Print.
• Grzegorczykowa, Renata. „Pojęcie językowego obrazu świata”. Językowy obraz świata. Red. Jerzy Bartmiński. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999, 39–46. Print.
• Heywood, Andrew. Ideologie polityczne. Wprowadzenie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. Print.
• Hobsbawm, Eric. Wiek imperium: 1875–1914. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2015. Print.
• Jaskólski, Michał. Słownik historii doktryn politycznych. Tom III od I do Ł. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2007. Print.
• Jezierski Adam i Cecylia Leszczyńska. Historia gospodarcza Polski. Warszawa: Key Text, 2010. Print.
• Johnson, Paul. Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych. Londyn: Puls, 1992. Print.
• Kieżun, Witold. Patologia transformacji. Warszawa: Poltext, 2012. Print.
• Klein, Naomi. Doktryna szoku. Jak współczesny kapitalizm wykorzystuje klęski żywiołowe i kryzysy społeczne. Warszawa: Muza, 2008. Print.
• Kłoskowska, Antonina. Kultura masowa. Krytyka i obrona. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1983. Print.
• Kundera Ewa i Marek Maciejewski. Leksykon myślicieli politycznych i prawnych. Warszawa: C.H. Beck, 2004. Print.
• Leszczyński, Adam. Skok w nowoczesność. Polityka wzrostu w krajach peryferyjnych 1943– 1980. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2013. Print.
• Luttwak, Edward. Turbokapitalizm. Zwycięzcy i przegrani światowej gospodarki. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2000. Print.
• Pisarek, Walery. Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność. Kraków: Universitas, 2003. Print.
• Podołowska-Rutkowska, Małgorzata i Łukasz Rutkowski. „Współczesny kapitalizm a ochrona środowiska”. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania 41 (2015): 75–83. https://www.bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_i_Prace_Wydzialu_Nauk_Ekonomicznych_i_ Zarzadzania/Studia_i_Prace_Wydzialu_Nauk_Ekonomicznych_i_Zarzadzania-r2015-t41-n2/ Studia_i_Prace_Wydzialu_Nauk_Ekonomicznych_i_Zarzadzania-r2015-t41-n2-s75‒83/ Studia_i_Prace_Wydzialu_Nauk_Ekonomicznych_i_Zarzadzania-r2015-t41-n2-s75‒83.pdf. 4.9.2021.
• Puzynina, Jadwiga. „Ideologia w języku polskim”. Ideologie w słowach i obrazach. Red. Irena Kamińska-Szmaj, Tomasz Piekot i Marcin Poprawa. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008, 14–22. Print.
• Scruton, Roger. Słownik myśli politycznej. Poznań: Zysk i S-ka, 2002. Print.
• Thorne, Tony. Słownik pojęć kultury postmodernistycznej. Mody, kulty, fascynacje. Warszawa: Muza, 1995. Print.
• Warufakis, Janis. Krytyka Polityczna. 5.7.2021. https://krytykapolityczna.pl/gospodarka/ warufakis-technofeudalizm-zastapi-kapitalizm/. 6.8.2021.
• Wawrzonkowski, Krzysztof. „«Koniec Historii» Francisa Fukuyamy z perspektywy dwudziestu lat od ukazania się dzieła”. Studia z historii filozofii 1 (2013): 131–151. https:// repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/1414/szhf.2013.009%2CWawrzonkowski. pdf?sequence=1. 6.8.2021.
• Weber, Max. Etyka protestancka a duch kapitalizmu. Lublin: TEST, 1994. Print. Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kapitalizm. 1.9.2021.
• Bańko, Mirosław. Inny słownik języka polskiego. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. Print. (BŃ 2000)
• Bańko, Mirosław. Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. Print. (BŃ 2005)
• Bralczyk, Jerzy. Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. Print. (BR 2005)
• Britannica. Edycja polska. Tom 19. Poznań: Kurpisz, 2000. Print. (B 2000)
• Dąbrówka Andrzej i Ewa Geller. Słownik antonimów. Warszawa: MCR, 1995. Print. (SA 1995)
• Doroszewski, Witold. Słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1958. Print. (DOR 1958)
• Dubisz, Stanisław. Uniwersalny słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. Print. (DB 2006)
• Dunaj, Bogusław. Słownik współczesnego języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. Print. (DN 1999)
• Encyklopedya. Zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy. Wydanie Macierzy Polskiej. Tom 1. Lwów: Macierz Polska, 1898. Print. (MP 1898)
• Encyklopedyja powszechna S. Orgelbranda. Tom 14. Warszawa: Samuel Orgelbrand, 1863. Print. (O 1863)
• Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego: z wieloma mapami, tablicami i ilustracjami w tekście. Tom 2. Warszawa: Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, 1927. Print. (TEM 1927)
• Karłowicz Jan, Adam Kryński i Władysław Niedźwiedzki. Słownik języka polskiego. Warszawa,1902. Print. (W 1902)
• Kopaliński, Władysław. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Warszawa: MUZA, 2001. Print. (KP 2001)
• Latusek, Arkadiusz i Przemysław Pilarski. Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2008. Print. (WB 2008)
• Linde, Samuel. Słownik języka polskiego. Warszawa: Drukarnia XX. Piiarów, 1807. Print. (L 1807)
• Markowski, Andrzej i Radosław Pawelec. Nowy słownik wyrazów obcych i trudnych, Warszawa: Wilga, 2005. Print.
• Nowa encyklopedia powszechna PWN. Tom 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. Print. (NEP 1995)
• Szymczak, Mirosław. Słownik języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978. Print. (SZM 1978)
• Wielka encyklopedia powszechna PWN. Tom 5. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1965. Print. (WEP 1965)
• Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna. Tom 7. Kraków: Gutenberg, 1930. t. 7. Print. (G 1930)
• Zdanowicz, Aleksander. Słownik języka polskiego. Wilno, 1861. Print. (WL 1861)

Identifiers

DOI

10.23817/lingtreff.21-24