Widoki portretowe Krakowa czasów staropolskich w badaniach historii miasta. Obraz, znak, symbol, tekst

• Authors: Komorowski Waldemar

Title variants

EN

Views of Cracow from the Old Polish Times in the Research of the History of the City: Picture, Sign, Symbol, Text

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article constitutes an overview of the most important views of Cracow in the Old Polish times. The keynote is the presentation of specific representations (11 views have been discussed) along with the rules of showing the city and – which is the basic thesis – their subjective interpretation in the social and political context. A view beyond the axiomatic principle of the faithfully portrayed urban space usually carried out interpretations which were more or less visualized (both by their creators and recipients). It should be read as a testimony of the epoch, exploring the circumstances of their creation and possible cultural analysis. The first of the discussed representations is the view in the work of Hartman Schedel of 1493; it is not so much the real image of the city as its sign – it corresponds to the views of the city landscape at that time. The second view, from 1537, probably by Mathias Gerung, despite being generally the faithful reflection of the reality, omits many details or distorts them. However, the first representation which faithfully presents the details is the view of 1581; however, it, in turn, deforms the urban space (which, incidentally, was a conscious choice of the creator). Two views in Civitates orbis terrarum by Georg Braun and Franz Hogenberg, published in 1617, are the most informative views presenting Cracow. The latter is the most beautiful picture of the capital city and it also became the source which was later used by the creators of the next panoramas of Cracow, who changed the prototype more or less uncritically (1619, 1696, the second quarter of the 18th century). A breakthrough in the representation of the city, rooted in modern thinking, was the “rationalist” view of 1785. Iconography, like any historical source, is subject to critical review; it should also be – for verification purposes – confronted with other archival sources. In this process, methods from the area of art history, history of architecture, urban planning and historical landscape architecture are applied. There are mutual relations between iconography and written communication; iconography can be the complement, but it can also be the main source, or even the only one.

Keywords

EN

views of European and Asian cities; iconography; laudatio urbis; the history and culture of Cracow

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2019
• Volume: 84
• Issue: 1
• Pages: 135-167

Dates

published

2019-03-01

Contributors

author

Komorowski Waldemar

• Muzeum Narodowe w Krakowie

References

• Banach, Jerzy. Dawne widoki Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1983.
• Banach, Jerzy. “Die älteste Ansicht der Stadt Krakau aus dem Jahre 1537.” In Die Reisebilder Pfalzgraf Ottheinrichs aus den Jahren 1536/1537 von seinem Ritt von Neuburg a.d. Donau über Prag nach Krakau und zurück über Breslau, Berlin, Wittenberg und Leipzig nach Neuburg. Kommentarband, edited by Angelika Marsch, Josef H. Biller and Frank-Dietrich Jacob, 244–255. Weißenhorn: Anton H. Konrad Verlag, 2001.
• Banach, Jerzy. “Ikonografia.” In Encyklopedia Krakowa, edited by Antoni Henryk Stachowski, 313–316. Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
• Banach, Jerzy. Ikonografia Wawelu, vol. 1. Kraków: Ministerstwo Kultury i Sztuki, 1977.
• Banach, Jerzy. “Kraków stolica Małopolski.” In Magistro et amico amici discipulique, Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, edited by Jerzy Gadomski, 283–292. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2002.
• Banach, Jerzy. “Nieznany widok Krakowa z lat trzydziestych wieku XVI.” In Nobile claret opus. Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlatowi, edited by Lech Kalinowski, Stanisław Mossakowski and Zofia Ostrowska-Kębłowska, 183–194. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998.
• Banach, Jerzy. “Pulchrum et verum. Z meandrów ikonografii Krakowa.” In Curia maior. Studia z dziejów kultury ofiarowane Andrzejowi Ciechanowieckiemu, edited by Danuta Gieysztor-Rosa and Maria Prosińska, 64–70. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie, 1990.
• Banach, Jerzy. “Widok Krakowa z roku 1493 i Konrad Celtis.” Biuletyn Historii Sztuki 19/4 (1957): 355–361.
• Bartkiewicz, Magdalena. Ubiór polski do 1864 roku. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Ossolineum, 1979.
• Battistini, Matilde, Lucia Impelluso and Stefano Zuffi. Historia portretu. Przez sztukę do wieczności. Translated by Hanna Cieśla. Warszawa: Arkady, 2001.
• Białostocki, Jan. “Narodziny nowożytnego pejzażu.” In Jan Białostocki. Refleksje i syntezy ze świata sztuki, 70–79. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
• Bochnak, Adam. Historia sztuki nowożytnej, vol. 1. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
• Deresiewicz, Bogdan, ed. Sarmacja. Hartmann Schedel o europejskiej Sarmacji. Fragment dzieła Liber chronicarum wydrukowanego w Norymberdze przez Antoniego Kobergera w 1493 r. z drzeworytami Michała Wolgemutha i Wilhelma Pleydenwurffa. Londyn: Oficyna Stanisława Gliwy, 1973.
• Essenwein, August Ottmar. Die mittelalterlichen Kunstdenkmale der Stadt Krakau. Nürnberg: Ch. Schneider, 1866.
• Estreicher, Karol. “Emanuela Murraya ‘Opisanie Krakowa’ a literatura o Krakowie i plan Kołłątajowski.” Rocznik Krakowski 48 (1977): 57–157.
• Firlet, Elżbieta Maria. Najstarsza panorama Krakowa. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 1998.
• Fribourg artistique à travers les âges. Album trimestriel. Fribourg: Librairie Josué Labastrou, 1914.
• Füssel, Stephan, ed. Cities of the World. 363 engravings revolutionize the view of the World. Complete edition of the colour plates of 1572–1617. Köln: Taschen, 2008.
• Gruna-Sulisz, Magdalena. “Świątynia jerozolimska jako homogeniczne centrum i model świata.” In Jerozolima w kulturze europejskiej. Materiały z konferencji zorganizowanej w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie w dniach 14–17 maja 1996, edited by Piotr Paszkiewicz and Tadeusz Zadrożny, 357–375. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1997.
• Grzęda, Mateusz. “Wizerunek Władysława Jagiełły na nagrobku w katedrze na Wawelu.” Folia Historiae Artium. Seria Nowa 13 (2015): 52–72.
• Heyduk, Bronisław. Dahlbergh w Polsce. Dzienniki i ryciny szwedzkie z dziejów ‘Potopu’ 1656–1657. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Ossolineum, 1971.
• Kęder, Iwona. “Jerzy Banach (1922–2005).” Biuletyn Historii Sztuki 68/3–4 (2006): 457–465.
• Kęder, Iwona and Waldemar Komorowski. “Z ikonografii Starego Krakowa.” In Urbs celeberrima. Księga z okazji jubileuszu 750-lecia lokacji Krakowa, edited by Andrzej Grzybkowski, Teresa Grzybkowska and Zdzisław Żygulski, 235–277. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2008.
• Knapiński, Ryszard. “Sakralizująca funkcja kościoła w mieście. Tradycja i współczesność.” Anamnesis 11/4 (2005): 96–104.
• Komorowski, Waldemar. “Protestanckie miejsca w Krakowie w XVI wieku – zbory, domy, cmentarze.” In Reformacja w Krakowie (XVI–XVII wiek). Materiały z sesji naukowej 6 maja 2017 roku, edited by Zdzisław Noga, 139–164. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2018.
• Komorowski, Waldemar. “Ratusz miasta Krakowa.” In Urbs celeberrima. Księga z okazji jubileuszu 750-lecia lokacji Krakowa, edited by Andrzej Grzybkowski, Teresa Grzybkowska and Zdzisław Żygulski, 272–201. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2008.
• Komorowski, Waldemar. Średniowieczne domy krakowskie (od lokacji miasta do połowy XVII wieku). Kamienice, pałace miejskie i rezydencje kanonicze. Trwałość gotyckiego modelu w nowożytności. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Muzeum Narodowe, 2014.
• Komorowski, Waldemar and Iwona Kęder. Ikonografia kościoła Dominikanów i ulicy Grodzkiej w Krakowie. Kraków: Universitas, Muzeum Narodowe, 2005.
• Kostecka, Joanna. Krakowskie Komisje ‘Boni Ordinis’. Próby reform miejskich w latach 1750–1789. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2017.
• Krawiec, Adam. “Jerozolima jako środek świata w średniowiecznej geografii kreacyjnej.” Studia Periegetica (2010) issue 5: 85–125.
• Krzywy, Roman. “Deskrypcja Stambułu w ‘Przeważnej legacyi’ Samuela Twardowskiego wobec topiki laudatio urbis.” Pamiętnik Literacki. Czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury Polskiej 102/4 (2011): 41–58.
• Lencznarowicz, Lucyna. “Miasta w grafice.” In Portrety miast. Widoki miast europejskich od starożytności po wiek XIX na monetach, medalach i rycinach. Kraków: Muzeum Narodowe, 2000.
• Manikowska, Halina and Anna Pomierny-Wąsińska. “Główne nurty badań nad przestrzenią miasta średniowiecznego.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 63/2 (2015): 189–199.
• Marsch, Angelika. Bernhard Werner (1690–1776) – śląski rysownik europejskich widoków. Głogów: Towarzystwo Ziemi Głogowskiej, 1998.
• Marsch, Angelika. Friedrich Bernhard Werner 1690–1776. Corpus seiner europäischen Städteansichten, illustrierten Reisemanuskripte und der Topographien von Schlesien und Böhmen-Mähren. Weißenhorn: Anton H. Konrad Verlag 2010.
• Mazurczak, Małgorzata Urszula. Miasto w pejzażu malarskim XV wieku. Niderlandy. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2004.
• Odlanicki-Poczobutt, Michał and Zofia Traczewska-Białek. “Plan Kołłątajowski źródłem informacji o Krakowie.” Rocznik Krakowski 48 (1977): 9–18.
• Ojrzyński, Rafał. Obraz Polski i Polaków w pismach Eneasza Sylwiusza Piccolominiego (papieża Piusa II). Warszawa: Wydawnictwo DiG, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
• Pieradzka, Krystyna. “Kraków w relacjach cudzoziemców X–XVI wieku.” Rocznik Krakowski 28 (1937): 183–224.
• Popłonyk, Urszula. “Panoramy miast według rysunków Friedricha Bernarda Wernera wydane przez oficynę Probstów w Augsburgu.” Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie 30 (1986): 97–163.
• Popłonyk, Urszula. “Widoki miast polskich Friedricha Bernarda Wernera.” Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie 19 (1975): 403–475.
• Pufendorf, Samuel. Siedem ksiąg o czynach Karola Gustawa króla Szwecji. Translated and edited by Wojciech Krawczuk. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2013.
• Rücker, Elisabeth. Hartmann Schedels Weltchronik. Das größte Buchunternehmen der Dürer-Zeit. München: Prestel, 1988.
• Russocki, Stanisław, Stefan K. Kuczyński and Juliusz Willaume. Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów, edited by Bogusław Leśnodorski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1963.
• Sikora, Ludwik. Szwedzi i Siedmiogrodzianie w Krakowie od 1655 do 1657 roku. Kraków: nakł. Towarzystwa Miłośników Historyi i Zabytków Krakowa, 1908.
• Slenczka, Eberhard, ed. Anno quingentesimo libri cronicarum. 500 Jahre ‘Buch der Croniken’. 500 Jahre Schedelsche ‘Weltchronik’, Nuremberga, 12. Juli 1493 – 12. Juli 1993. Begleitheft zur Ausstellung: Nürnberg, Germanisches Nationalmuseum, 13.7.1993–30.12.1993. Nürnberg: Verlag Germanisches Nationalmuseum, 1993.
• Szylin, Anna Maria. “Barbari, Jacopo de.” In Saur Allgemeines Künstler-Lexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, vol. 6, 645–647. München, Leipzig: K. G. Saur Verlag, 1992.
• Tomkowicz, Stanisław. “Kołłątajowski plan Krakowa z roku 1785.” Rocznik Krakowski 9 (1907): 149–176.
• Wartenberg, Imke. “Lorenzetti (Laurati, Laurenti) Ambrogio.” In De Gruyter Allgemeines Künstler-Lexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, vol. 85, edited by Andreas Beyer, Bénédicte Savoy and Wolf Tegethoff, 309–311. Berlin, Boston: Walter de Gruyter GmBH, 2015.
• Wartenberg, Imke. “Martini (Memmi) Simone.” In De Gruyter Allgemeines Künstler-Lexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, vol. 87, edited by Andreas Beyer, Bénédicte Savoy and Wolf Tegethoff, 394–398. Berlin, Boston: Walter de Gruyter GmBH, 2015.
• Waźbiński, Zygmunt. “Pejzaż – narodziny gatunku, 1400–1600. Wstęp.” In Pejzaż – narodziny gatunku 1400–1600. Materiały sesji naukowej 23–24 X 2003, edited by Sebastian Dudziak and Tadeusz J. Żuchowski, 13–24. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2004.
• Widawski, Jarosław. Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973.
• Wilson, Adrian and Joyce Lancaster Wilson. The Making of Nuremberg Chronicle. Amsterdam: Nico Israel, 1976.
• Znamierowski, Alfred and Janusz L. Kaczmarek. Heraldyka i weksylologia. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2017.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2019.06