Reminiscencje szlacheckiej wspólnoty kulturowej w „Psałterzu Dawidowym” Mikołaja Reja

• Authors: Danuta Kowalska

Title variants

EN

Images of the noble cultural community in “David’s Psalter” by Mikołaj Rej

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Psałterz Dawidów Mikołaja Reja to prozatorska parafraza Księgi Psalmów, której głównym celem było uprzystępnienie biblijnego tekstu XVI-wiecznemu odbiorcy. Dążność do konkretyzacji przyczyniła się do nieustannych ingerencji tłumacza w warstwę semantyczno-stylistyczną tekstu, zmianę obrazowania i „wymianę” realiów, co zaowocowało przedostaniem się do polskiego przekładu licznych reminiscencji szlacheckiej wspólnoty kulturowej. Są one obecne zarówno w planie treści: odwoływanie się do wspólnego dla szlacheckiego środowiska systemu wartości (rustykalność, służba ojczyźnie, przekonanie o uprzywilejowanej pozycji stanu szlacheckiego), jak i w planie języka: włączanie do tekstu elementów XVI-wiecznej etykiety językowej, typowej dla socjolektu szlacheckiego, oraz leksyki i frazeologii, znanej z codziennej mowy szlacheckiej wspólnoty.

EN

“David’s Psalter” by Mikołaj Rej is a prose paraphrase of The Book of Psalms whose main aim was to make the biblical text approachable to a 16th-century recipient. The pursuit of the concretization contributed to the continuous interference of the translator in the semantic and stylistic layer of the text, the change in imagery and the ‘exchange’ of reality. This cleared the way for the appearance in the Polish translation numerous images of the noble cultural community. They are present in both the plan of the stylistic layer: references to the system of values common for the nobility (rusticity, national service, the belief of the superiority of the nobility), and in the plan of the language: the inclusion in the text of the elements of 16th-century language etiquette typical of the sociolect of the nobility, as well as the lexicon and the phraseology known from the everyday speech of the nobility.

Keywords

PL

Mikołaj Rej; Psałterz Dawidów; socjolekt szlachecki

EN

Mikołaj Rej; David’s Psalter; sociolect of the nobility

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2014
• Volume: LX (60)
• Pages: 139-152

Dates

published

2014

Contributors

author

Danuta Kowalska

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Historii Języka Polskiego

References

• Brückner Aleksander, 1902, Psałterze polskie do połowy XVI wieku, Akademia Umiejętności, Kraków.
• Czajewski Wiktor, 1885, Mikołaj Rej z Nagłowic na sejmach, Księgarnia Teodora Paprockiego i S-ki, Warszawa.
• Kossowska Maria, 1968, Biblia w języku polskim, t. 1, Księgarnia św. Wojcie¬cha, Poznań.
• Kowalska Danuta, 2013, Sztuka słowa Mikołaja Reja. Studium stylistycznojęzy¬kowe Psałterza Dawidowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Maciuszko Janusz T., 2007, Szlachcic Mikołaj Rej i teologowie, [w:] J. Sokolski,
• M. Cieński, A. Kochan, red., Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia lite¬raturoznawcze, Oficyna wydawnicza ATUT Wrocławskiego Wydawnictwa Oświatowego, Wrocław, s. 48–67.
• Mroczek Katarzyna, 1978, Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako pro¬blem stosunku między nadawcą a odbiorcą, „Pamiętnik Literacki”, 69, z. 2, s.127–148.
• Ostrowska Ewa, 1961, O artyzmie opisów przyrody w Wizerunku Reja, „Język Polski”, 41, z. 4, s. 269–287.
• Rej Mikołaj z Nagłowic, 1901, Psałterz Dawidów, wyd. S. Ptaszycki, Petersburg.
• Rej Mikołaj, 1956, Żywot człowieka poczciwego, oprac. J. Krzyżanowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Rzepka Wojciech Ryszard, Walczak Bogdan, 1992, Socjolekt szlachecki XVII wieku. (Próba ogólnej charakterystyki), [w:] M. Stępień, S. Urbańczyk, red., Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 179–188.
• Sieradzki Andrzej, 2002, „Ciebie jeno samego Panem, krolem i stworzycielem sprawiedliwie wyznawać mamy”. Apostrofy do Boga w Rejowym przekładzie Psałterza, [w:] W. Książek-Bryłowa, H. Duda, red., Język polski. Współ¬czesność – historia, t. 2, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin, s. 169–183.
• Sieradzki Andrzej, 2004, Wpływ cech stylowych modlitwy na kształt Psałterza Dawidowego Mikołaja Reja, [w:] S. Mikołajczak, T. Węcławski, red., Język religijny dawniej i dziś. Materiały z konferencji. Gniezno 15–17 kwietnia 2002, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań.
• Skubalanka Teresa, 1990, O kilku problemach gramatyczno-stylistycznych literatury staropolskiej, „Acta Universitas Lodziensis. Folia Linguistica”, 23, s. 145–157.
• Tazbir Janusz, 2001, Szlachcic w lesie i o lesie, [w:] idem, Prace wybrane, t. 4: Studia nad kulturą staropolską, Universitas, Kraków, s. 221–242.
• Trzecieski Andrzej, Żywot i sprawy […] Mikołaja Reja z Nagłowic, [w:] M. Rej, Żywot człowieka poczciwego, oprac. J. Krzyżanowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1956, s. 645–656.
• Wilkoń Aleksander, 2004, Dzieje języka artystycznego w Polsce. Renesans, Universitas, Katowice.
• Wojtak Maria, 1989, Grzeczność po staropolsku w świetle pamiętników Jana Chryzostoma Paska, „Poradnik Językowy”, 8, s. 528–533.
• Wojtak Maria, 1999, Modlitwa ustalona – podstawowe wyznaczniki gatunku, [w:] J. Adamowski, S. Niebrzegowska, red., W zwierciadle języka i kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 129–138.
• Ziomek Jerzy, 1979, Przekład – rozumienie – interpretacja, [w:] J. Sławiński, J. Święch, red., Zagadnienia literaturoznawczej interpretacji. Studia, Seria: Z dziejów form artystycznych w literaturze polskiej, Instytut Badań Literackich PAN, t. 1, Wrocław.

Identifiers

ISSN

0076-0390