Potencjał archidiecezji poznańskiej po zakończeniu kulturkampfu w świetle Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis Jana Korytkowskiego z 1888 r.

• Authors: Łukasz Krucki

Title variants

EN

The Potential of the Archdiocese of Poznan after the End of Kulturkampf. As Depicted in Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis by Jan Korytkowski, Composed in 1888

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis by Jan Korytkowski still remains a valuable resource for research in the organization and the estate structure of the oldest Polish dioceses of Gniezno and Poznań at the time when the Kulturkampf came to an end. The value of Korytkowski’s work lies in the fact that it is not confined to basic data of the sort available from ecclesiastical schematisms. Instead, the work also presents short histories of each parish and with its church, schools, orphanages and ecclesiastical fraternities. Moreover, it lists villages and towns that territorially belonged to each parish. Thanks to the data in Brevis descriptio it can be precisely ascertained that that in 1888, the Archdiocese of Poznan´ comprised 24 deaneries, 342 parishes, 103 filial churches, 31 altarages, 71 oratories and public chapels, 858 parish schools and 99 hospitals. The Archdiocese gathered 761,939 Catholics. Pastoral and central offices were occupied by 394 priests. The analysis of the data included in the schematism allows our deeper insight into the general conditions on the functioning of the Archdiocese of Poznan´. Despite the demise of the Kulturkampf, the diocese suffered from considerable degree of interference of the Prussian government with the matters of the Church when the seat was occupied by Archbishop Julius Dinder. The Prussians wanted to interfere with the processes of educating the ministers, filling the Church offices and governing the Church estate.

Brevis descriptio historico-geographica ecciesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis Jana Korytkowskicgo stanowi cenne źródło do poznania ustroju i stanu posiadania najstarszych polskich diecezji: gnieźnieńskiej i poznańskiej po ustaniu kulturkampfu. Wartość pracy wyraża się w tym, że nic ogranicza się ona tylko do podstawowych danych zamieszczanych w zwyczajowych schematyzmach, ale poszerza je podając krótką historię każdej parafii i jej kościoła, wymienia funkcjonujące szkoły, szpitale i bractwa kościelne, a ponadto podaje spisy miejscowości przynależących do każdej parafii. Dzięki danym zawartym w Brevis descriptio można więc m.in. precyzyjnie określić, iż w 1888 r. archidiecezja poznańska obejmowała 24 dekanaty, 342 parafie, 103 kościoły filialne, 31 altarii, 71 oratoria lub kaplice publiczne, 858 szkół parafialnych i 99 szpitali. Zamieszkiwało ją 761939 katolików. W duszpasterstwie lub w urzędach centralnych pracowało 394 kapłanów. Analiza zawartych w schematyzmie danych pozwala nam szerzej spojrzeć na stan archidiecezji poznańskiej, która mimo zakończenia kulturkampfu nadal musiała zmagać się pod rządami arcybiskupa Juliusza Dindera z ingerencją rządu pruskiego w wewnętrzne sprawy Kościoła, a więc w proces kształcenia duchowieństwa, obsadę stanowisk kościelnych i zarząd majątkiem kościelnym.

Keywords

PL

archidiecezja poznańska; duszpasterstwa; organizacja Kościoła katolickiego; kulturkampf

EN

Archdiocese of Poznań; pastoral duties; organization of the Catholic Church; Kulturkampf

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Teologiczne
• Year: 2014
• Volume: 61
• Issue: 4: Historia Kościoła
• Pages: 91-127

Contributors

author

Łukasz Krucki

References

• Bączkowicz F., Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. 1, Opole 1957.
• Chodyński S., Bractwo, w: Encyklopedia Kościelna, t. 2, red. M. Nowodworski, Warszawa 1873, s. 551-577.
• Gach P., Struktury i działalność duszpasterska zakonów męskich na ziemiach polskich dawnej Rzeczpospolitej i Śląska w latach 1773-1914, Lublin 1999.
• Gigilewicz E., Komendacja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 9, red. B. Migut, Lublin 2002, kol. 439-440.
• Karłowski K., Z dziejów elekcji kapitulnej arcybiskupów gnieźnieńskich i poznańskich w latach 1821-1925, Poznań 2002.
• Karwowski S., Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego, t. 2: 1852-1863 (faktycznie do 1889 r. - Ł.K.), Poznań 1919 (reprint: Warszawa 1981).
• Krucki Ł., Archidiecezja gnieźnieńska i jej granice w dokumentach Stolicy Apostolskiej (od wieku XIX do początku XXI), „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura” 12(2013), s. 87-114.
• Krucki Ł., Stan archidiecezji gnieźnieńskiej w świetle „Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnaniensis” Jana Korytkowskiego z 1888 r., „Roczniki Historii Kościoła” 5(60) 2013, s. 195-218.
• Kufel R. R., Edward Likowski (1836-1915). Sufragan poznański, metropolita gnieźnieński i poznański, Prymas Polski, Zielona Góra [2010].
• Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966-1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 20(1970), s. 253-374.
• Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980.
• Kuźmak K., Bractwo kościelne, konfraternia, w: Encyklopedia Katolicka, t. 2, red. R. Łukaszyk, Lublin 1976, kol. 1013-1020.
• Miasta polskie w tysiącleciu, t. 1-2, red. M. Siuchniński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967.
• Niparko R., Duszpasterstwo, w: Encyklopedia Katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk, Lublin 1983, kol. 390-397.
• Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej w granicach historycznych i jej ustrój, t. 2, Poznań 1964.
• Przekop E., Administrator parafii, w: Encyklopedia Katolicka, t. 1, red. R. Lukaszyk, Lublin 1973, kol. 91.
• Raczkowski W., Juliusz Dinder 1886-1890, w: Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i Poznaniu. Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i w II Rzeczypospolitej, red. F. Lenorta, Poznań 1982, s. 229-242.
• Trzeciakowski L., Model księdza-społecznika. Duchowieństwo archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej doby zaboru, w: 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej, red. J. Strzelczyk, J. Górny, Gniezno 2000, s. 325-339.
• Tymosz S., Prebendarz, w: Encyklopedia Katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 338.
• Tymosz S., Prepozyt, w: Encyklopedia Katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 368.
• Walkusz J., Twórczość literacka duchowieństwa polskiego na ziemiach zaboru pruskiego w XIX-XX wieku (1848-1939), Lublin 2002.
• Warmiński J., Kuracja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 10, red. E. Ziemann, Lublin 2004, kol. 239-240.
• Weiss A., Poznańska diecezja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 170-197.
• Wójcik W., Fundacja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 5, red. L. Bieńkowski, Lublin 1989, kol. 760.
• Zieliński Z., Arcybiskup Juliusz Dinder i zakończenie kulturkampfu w archidiecezjach gnieźnieńskiej i poznańskiej, w: tenże. Kościół i naród w niewoli, Lublin 1995, s. 248-257.
• Zieliński Z., Kulturkampf w archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej 1873- 1887, Poznań 2011.
• Zieliński Z., Źródła rękopiśmienne z archiwów polskich do dziejów kulturkampfu w archidiecezjach gnieźnieńskiej i poznańskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 18(1968), s. 47-64.