Тарашкевіца і наркамаўка: ці ёсць граматычнае процістаянне?

• Authors: Рамза Таццяна

Title variants

PL

Taraszkiewica i narkamaǔka: czy istnieje gramatyczna opozycja?

EN

Taraškevica and narkamaǔka: or, is there a grammatical opposition?

• Languages of publication: BE PL EN

Abstracts

PL

W artykule skupiono się na analizie gramatyki Bronisława Taraszkiewicza, jej cech oraz roli jako bodźca do nauki języka białoruskiego dla nowych użytkowników. W tekście rozpatruje się gramatyczne rozbieżności między dwoma wariantami białoruskiego języka literackiego, które mają nieformalne nazwy taraszkiewica i narkamaǔka. Określone i usystematyzowane przez I. Klimowa opozycje gramatyczne są analizowane na tle gramatyk języka białoruskiego publikowanych, poczynając od połowy lat pięćdziesiątych XX wieku. Z jednej strony pozwoliło to zwrócić uwagę na pewną bezpodstawność zaproponowanych opozycji gramatycznych, z drugiej zaś ukazać obecność deskrypcyjnego ujęcia B. Taraszkiewicza w opisie dubletów gramatycznych przez autorów późniejszych gramatyk akademickich.

EN

The article is devoted to B. Tarashkevich’s grammar, its hallmarks and role-stimulus in studying the Belarusian language by “new” speakers of Belarusian. The grammatical norms are considered, under which two versions of Belarusian literary language, that have unofficial names taraškevica and narkamaǔka, are opposed. Grammatical oppositions defined and systematized by I. Klimov are analyzed in the context of the academic grammars of the Belarusian language which have been published since the mid 1950s. This approach has allowed, on the one hand, to indicate a certain inaccuracy in unilaterally opposed grammatical rules; on the other hand, to reveal the succession of B. Tarashkevich’s descriptive approach by the authors of grammars when delivering grammatical variants.

Keywords

PL

taraszkiewica; narkamaǔka; norma gramatyczna; wariant; opozycja gramatyczna

EN

taraškevica; narkamaǔka; grammatical norm; variant; grammatical opposition

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 66
• Pages: 409-432

Contributors

author

Рамза Таццяна

• Кафедра сучаснай беларускай мовы, філалагічны факультэт, Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт

References

• Bergmann Alexandra, 1977, Rzecz o Bronisławie Taraszkiewiczu, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Bieder Hermann (Hrsg.), 2017, Anton Luckevič. Belaruskaja hramatyka. Vil’nja, 1916: in 2 Bde. BIS-Verlag der Carl von Ossietzky Universität, Oldenburg, Bd. 1; Bd. 2 (Studia Slavica Oldenburgensia, 28.1; 28.2).
• Obrębska-Jabłońska Antonina, 1971, Recenzje, „Slavia Orientalis”, R. XX, nr 1, s. 102–104.
• Woo lhiser Curt, 2013, New Speakers of Belarusian: Metalinguistic Discourse, Social Identity, and Language Use, http://www.academia.edu/4611831/New_Speakers_of_Belarusian_Metalinguistic_Discourse_Social_Identity_ and_Language_Use [доступ:15.04.2018]. Беларускі правапіс (проект), 1930, Менск.
• Бергман Аляксандра, 1996, Слова пра Браніслава Тарашкевіча: гістарычны жыццяпіс/Пер. з польск. Я. К асцюка, Мастацкая літаратура, Мінск.
• Вячорка Вінцук, 1986a, Асноўныя графіка-арфаграфічныя асаблівасці мовы перыёдыкі Заходняй Беларусі (1920–1939), „Беларуская лінгвістыка”, Вып. 29, с. 32–39.
• Вячорка Вінцук, 1986b, Асаблівасці лексічнай сістэмы беларускай літаратурнай мовы Заходняй Беларусі, „Беларуская лінгвістыка”, Вып. 30, с. 50–54.
• Вячорка Вінцук, 1991, Правапіс – люстэрка гісторыі, „Спадчына”, № 4, с. 2–10.
• Германовіч Іван, 1994, Тарашкевіч Браніслаў Адамавіч, в: А.Я. Міхневіч, рэд., Беларуская мова: энцыклапедыя, Выдавецтва БелЭн, Мінск, с. 558–559.
• Горбачевич Константин, 1976, Литературно-традиционные нормы и речевой стандарт в литературном русском языке, в: чл.-кор. АН СССР Ф.П. Филин и проф. А.И. Горшков, ред., Проблемы нормы в славянских литературных языках в синхронном и диахронном аспектах: Докл. на IV заседании Междунар. комис. по слав. лит. яз. 22–25 окт. 1974 г., Наука, Москва, с. 149–162.
• Журавский Аркадий, 1976, Истоки вариантных грамматических норм в белорусском литературном языке, в: чл.-кор. АН СССР Ф. П. Филин и проф. А.И. Горшков, ред., Проблемы нормы в славянских литератур- ных языках в синхронном и диахронном аспектах: Докл. на IV заседании Междунар. комис. по слав. лит. яз. 22–25 окт. 1974 г., Наука, Москва, с. 139–148.
• Жураўскі Аркадзь, 1993, Праблема норм беларускай літаратурнай мовы, Навука і тэхніка, Мінск.
• Жураўскі Аркадзь, 1998, Дэструктыўныя ўхілы ў сучаснай беларускай мове, в: М.Р. Прыгодзіч (адк. рэд.) і інш., Беларуская мова ў другой палове ХХ ст.: матэрыялы Міжнар. навук. канф., Мінск, 22–24 кастр. 1997 г., Белдзяржуніверсітэт, Мінск, с. 12–15.
• Запрудскі Сяргей, 1999, Варыянтнасць у беларускай літаратурнай мове, в: IV Летні семінар беларускай мовы, літаратуры і культуры: лекцыі, БДУ, Мінск, с. 20–26.
• Запрудскі Сяргей, 2005, Мова ўтвараецца ўжываннем, „Дзеяслоў”, № 15, с. 221–229.
• Запрудскі Сяргей, 2013, Беларускае мовазнаўства і развіццё беларускай літаратурнай мовы: 1920–1930 гады, БДУ, Мінск. Івашчанка Анатоль, „Дзеясловіца” – кампрамісны правапіс, https://naviny.by/ rubrics/opinion/2008/12/13/ic_articles_410_160331 (доступ: 23.04.2018).
• Клімаў Ігар, 1999, Двухстандартнасць беларускай літаратурнай мовы, в: Л.І. Сямешка, рэд., Мова – Літаратура – Культура: матэрыялы Міжнар. навук. канф., Мінск, 22–23 вер. 1998 г.: у 2 ч., ч. 1, БДУ, Мінск, с. 134–137.
• Клімаў Ігар, 2004a, Гісторыя складвання двух стандартаў у беларускай літаратурнай мове, „Роднае слова”, № 6, с. 41–47.
• Клімаў Ігар, 2004b, Лінгвістычная апазіцыя двух стандартаў беларускай літаратурнай мовы, „Роднае слова”, № 7, с. 14–18.
• Клімаў Ігар, 2012, Да асэнсавання нарматыўнага плюралізму ў беларускай літаратурнай мове, в: М.Р. Прыгодзіч, рэд., Беларуская арфаграфія: здабыткі і перспектывы: матэрыялы рэспубліканскай навук.-практ. канф., прысвечанай 90-годдзю БДУ, Мінск 20–21 кастр. 2011 г., Выдавецкі цэнтр БДУ, Мінск, с. 18–27.
• Лёсік Язэп, 1928, Дзесяцігодьдзе беларускае граматыкі, „Савецкая Беларусія”, 6 мая, № 103, с. 3. Ліс Арсен, 1966, Браніслаў Тарашкевіч, Навука і тэхніка, Мінск.
• Літвіноўская Алеся, Лабадзенка Глеб, 2017, Мова Нанова: 20 крокаў да беларускай мовы, ч. 2, Медыял, Мінск.
• Лукашанец Аляксандр, 2000, Сацыялінгвістычныя аспекты моўных арыентацый білінгваў, в: Л.Н. Чумак (отв. ред.) и др., Язык и социум: материалы ІІ междунар. науч. конф., Минск 4–5 дек. 1998 г., БГУ, Минск, с. 70–73.
• Мечковская Нина, 2002, Языковая ситуация в Беларуси начала ХХІ в. Новые черты. Момент истины о белорусском суверенитете летом 2002 г., „Specimina Philologiae Slavicae”, Bd. 138, c. 126–143.
• Мячкоўская Ніна, 2010, Дывергентныя і канвергентныя працэсы ў беларускай моўнай сітуацыі ХХ ст. і сучасная мадэль нацыянальнага самасцвярджэння, „Беларусіка = Albaruthenica”, кн. 30, с. 140–146.
• Некрашэвіч Сцяпан, 1922, Правапіс спрэчных дзеяслоўных форм, „Адраджэ- ньне”, сш. 1, с. 230–235.
• Некрашэвіч Сцяпан, 1926, Аб пашырэньні аканьня на чужаземныя словы, „Полымя”, № 5, с. 123–130.
• Некрашэвіч Сцяпан, 1927, Садаклад па рэформе беларускага правапісу на Акадэмічнай канферэнцыі 1926, в: А.І. Падлужны, навук. рэд. і аўт. прадм., Выбраныя навуковыя працы акадэміка С. М. Некрашэвіча: Да 120-годдзя з дня нараджэння, Беларус. навука, Мінск, с. 11–22.
• Падлужны Аляксандр, 1998, Праблемы варыянтнасці беларускай літаратур- най мовы, в: М. Р. Прыгодзіч (адк. рэд.) і інш., Беларуская мова ў другой палове ХХ ст.: Матэрыялы Міжнар. навук. канф., Мінск 22–24 кастр. 1997 г., Белдзяржуніверсітэт, Мінск, с. 28–32.
• Правапіс беларускай мовы, 1934, Бел. акад. навук, Ін-т мовазнаўства, Выдавецтва БАН , Менск. Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі, 1959, Акад. навук БССР , Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа, Выдавецтва Акад. навук БССР , Мінск. Р
• агойша Вячаслаў, 1972, З купалазнаўчых росшукаў, в: І.Я. Навуменка, рэд., Народныя песняры: да 90-годдзя з дня нараджэння Я. К упалы і Я. К оласа: зб. артыкулаў, Выдавецтва БДУ, Мінск, с. 253–261.
• Разанаў Алесь, 2010, З апокрыфа ў канон: гутаркі, выступленні, нататкі, І.П. Логвінаў, Мінск.
• Рамза Таццяна, 2017a, Между реальностью и игрой, или „новые” носители белорусского языка и их речь, в: A. Dudziak, J. Orzechowska, рэд., Język i tekst w ujęciu strukturalnym i funkcjonalnym, Uniwersytet Warmińsko- -Mazurski, Olsztyn, s. 359–368.
• Рамза Таццяна, 2017b, «Кампрамісныя» дапаможнікі для самастойнага вывучэння беларускай мовы, іх плюсы і мінусы, в: А.М. Ермакова (гал. рэд.) і інш., Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання: зб. навуковых артыкулаў: у 2 ч., ч. 2, ГДУ, Гомель, с. 149–155.
• Садоўскі Пятро, 2001, Інавацыі 90-х у мове беларускіх недзяржаўных выданняў, в: Г.А. Цыхун (гал. рэд.) і інш., Беларуская мова: шляхі развіцця, кантакты, перспектывы: матэрыялы ІІ Міжнар. кангрэса беларусістаў, Беларус. кнігазбор, Мінск, с. 222–234. С
• омин Антон, 2015, Языковая рефлексия в современной Беларуси сквозь призму комментариев в инрернет-СМИ, Вестник РГГУ, Серия “История. Филология. Культурология. Востоковедение”/Московский лингвистический журнал, т. 17(1), c. 62–86.
• Сомін Антон, 2016, Новы падручнік „Белорусский язык. Самоучитель”: праблемы і рашэнні, в: Мова – Літаратура – Культура: матэрыялы VIII Міжнар. навук. канф., Мінск 15–16 вер., у 2 ч., ч. 2, РІВШ, Мінск, с. 189–193.
• Сомин Антон, 2017, Белорусский язык. Самоучитель, Живой язык, Москва. Сцяцко Павел, 1998, Праблемы нормы, культуры мовы, ГрДУ, Гродна.
• Сцяцко Павел, 2002, Культура мовы, Тэхналогія, Мінск. Сяржук Аляксандраў, Мыцык Галіна, 2008, Гавары са мной па-беларуску: Гутарковая мова ў штодзённым ужытку, Вариант, Масква.
• Тарашкевіч Браніслаў, 1918, Беларуская граматыка для школ, Выданне Беларускага камітэту, Вільня.
• Тарашкевіч Браніслаў, 1929, Беларуская граматыка для школ, Беларуская друкарня імя Фр. Скарыны, Вільня.
• Тарашкевіч Браніслаў, 1943, Беларуская граматыка, Landesdruckerei, Менск. Тройца Вацлаў, 1918, Беларуская граматыка для школ, „Вольная Беларусь”, № 30, ад 29-го верасьня, с. 247–248.
• Шакун Леў, 1994, „Беларуская граматыка для школ” Б.А. Тарашкевіча, в: А.Я. Міхневіч, рэд., Беларуская мова: энцыклапедыя, Выдавецтва БелЭн, Мінск, с. 81–82.
• Юрэвіч Алена, Яновіч Алена, 1968, Паслякастрычніцкі перыяд, в: I. Крамко, A. Юрэвіч, A. Яновіч, Гісторыя беларускай літаратурнай мовы, т. 2, Навука і тэхніка, Мінск, с. 155–332.
• Яновіч Алена, 1982, Б.А. Тарашкевіч-мовавед (да 90-годдзя з дня нараджэння), Выбраныя працы, Медысонт, Мінск, 2011, с. 28–36.