Etniczne i językowe zróżnicowanie osadnictwa na zachodnich obrzeżach Wielkiego Księstwa Litewskiego na podstawie spisu włościan w Inwentarzu starostwa tykocińskiego z 1573 roku

• Authors: Kondriatuk Michał , Filinowicz Alina

Title variants

EN

Ethnic and linguistic differences in settlements on the western Edge of the Grand Duchy of Lithuania, on the basis of the record of the peasantry in the Tykocin District Inventory of 1573

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono zróżnicowany etnicznie i językowo proces osadnictwa zachodniej części dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, dziś województwa podlaskiego, obejmującego ziemie w ramionach rzeki Narwi i jej lewego dopływu – rzeki Śliny. Obszar ten był zasiedlany przez Słowian zachodnich i wschodnich oraz Litwinów. Podstawą opracowania jest rękopis Inwentarza starostwa tykocińskiego z 1573 roku sporządzony przez Łukasza Górnickiego, starostę tykocińskiego, sekretarza, bibliotekarza i pisarza króla Zygmunta Augusta. Na podstawie analizy spisu włościan 18 wsi i folwarków tego starostwa pokazano udział poszczególnych grup etnicznych i językowych w zasiedleniu terenu. Najliczniej zasiedlili ten obszar Słowianie zachodni i wschodni, a w nieco mniejszym stopniu Litwini i Jaćwingowie. Magnaci i namiestnicy litewsko-ruscy podlegający Trokom – Glińscy, Radziwiłłowie i Gasztołdowie – przenosili do dóbr ziemskich i królewskich na Podlasiu Litwinów i Białorusinów ze swoich posiadłości na Litwie i nad Niemnem. Badania nad przynależnością językową i etniczną włościan oparto na analizie ortografii i etymologii antroponimów.

EN

This paper presents the differing ethnic and linguistic character of the settlements of the western part of the former Lithuanian Grand-Duchy, today the Podlaskie Voivodeship, occupying the land between the river Narew and its tributary, the Ślina. The area was settled by Eastern and Western Slavs as well as Lithuanians. The basis of this research is the manuscript The Tykocin District Inventory of 1573, collated by Łukasza Górnicki, Starost of Tykocin, secretary, librarian and scribe to King Zygmunt August. On the basis of analysis of the record of the peasantry in 18 villages and farms of that district, a breakdown of the ethnic and linguistic composition of the area is given. The largest group were the Eastern and Western Slavs, with slightly fewer Lithuanians and Yotvingians. The Lithuanian-Russian governors under the authority of Trakai – the Glińskis, the Radziwiłłs and the Gasztołds – brought Lithuanians and Belarusians from their possessions in Lithuania and on the river Neman to the land and royal properties of Podlasie. Research on the ethnicity and language of the peasants is based on an analysis of the orthography and etymologies of anthroponyms.

Keywords

PL

nazwy osobowe; osadnictwo; etnonimy; Podlasie

EN

personal names; settlement; ethnonyms; Podlasie

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 66
• Pages: 243-254

Contributors

author

Kondriatuk Michał

• Profesor emerytowany, Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej, Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku

author

Filinowicz Alina

• Zakład Kultury Białoruskiej, Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku

References

• Abramowicz Zofia, Citko Lilia, Dacewicz Leonarda, 1997–1998, Słownik historycznych nazw osobowych Białostocczyzny (XV–XVII w.), t. I–II, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
• Baranowski Tadeusz, 1907, Z dziejów feudalizmu na Podlasiu. Rajgrodzko- -Goniądzkie „państwo” Radziwiłłów w pierwszej połowie XVI wieku, „Przegląd Historyczny”, t. IV, z. 1 i 2, s. 158–169.
• Bubak Józef, 1986, Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków.
• Citko Lilia, 2001, Nazewnictwo osobowe północnego Podlasia w XVI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
• Dworakowski Stanisław, 1964, Kultura społeczna ludu wiejskiego na Mazowszu nad Narwią, cz. 1, Zwyczaje doroczne i gospodarskie, Białostockie Towarzystwo Naukowe, Białystok.
• Falk Knut-Olaf, 1963, Ze studiów nad slawizacją litewskich nazw miejscowych i osobowych, „Scando-Slavica”, t. IX, s. 87–103.
• Jabłonowski Aleksander, 1909, Polska XVI wieku pod względem geograficzno- -statystycznym, t. VI: Podlasie (Województwo), cz. II, Skład główny Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Jabłonowski Aleksander, 1910, Polska XVI wieku pod względem geograficzno- statystycznym, t. VI: Podlasie (Województwo), część III, Skład główny Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Kondratiuk Michał, 1985, Baltijskije imena sobstvennyje v slavjanskoj jazykovoj srede, w: XV. Internationaler Kongress für Namenforschung 13.–17. August 1984. Der Eigenname in Sprache und Gesellschaft. V. Vorträge und Mitteilungen in der Sektion 4 – Eigenname und Sprachkontakt, Karl-Marx- Universität, Leipzig, s. 113–117.
• Kondratiuk Michał, 1988, O metodach slawizacji bałtyckich nazw geograficznych na pograniczu polsko-białoruskim i białorusko-litewskim, w: Z polskich studiów slawistycznych. Seria VII. Językoznawstwo. Prace na X Międzynarodowy Kongres Slawistów w Sofii. 14–22 IX 1988 r., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 187–195.
• Nalepa Jerzy, 1981, W sprawie siedzib Jaćwięgów, „Rocznik Białostocki”, t. XIV, s. 118–119.
• Ochmański Jerzy, 1981, Litewska granica etniczna na wschodzie od epoki plemiennej do XVI wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Piscovaja kniga Grodnenskoj ekonomii s pribavlenijami, 1882, cz. II, Izdannaja Vilenskoju Kommissieju dlja razbora drevnich aktov, Wilno.
• Wiśniewski Jerzy, 1977, Osadnictwo wschodniej Białostocczyzny, geneza, rozwój oraz zróżnicowanie i przemiany etniczne, „Acta Baltico-Slavica”, t. XI, s. 7–80.