O układzie gniazdowym w dawnych słownikach

• Authors: Lenartowicz-Zagrodna Anna

Title variants

EN

On nesting layout in old dictionaries

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł poświęcony został układowi gniazdowemu, stanowiącemu jeden z czterech podstawowych sposobów porządkowania materiału (obok układów: alfabetycznego, rzeczowego i treściowego) w dawnych pracach słownikarskich. Podstawą materiałową uczyniono słowniki przekładowe Jana Mączyńskiego, Mikołaja Volckmara, Łukasza Brzezwickiego, Andrzeja Fabera, Jerzego Koźmińskiego, Celestyna Mrongowiusza oraz ogólny słownik polszczyzny Samuela Bogumiła Lindego. Celem analizy było zbadanie, czym różniły się typy gniazdowania stosowane przez autorów słowników tworzących między XVI a XIX wiekiem. Podjęta została próba odpowiedzi na pytania jak współczesne założenia teoretyczne przekładają się na ówczesną praktykę i co nazywa się układem gniazdowym. Podczas analiz odwoływano się do ustaleń badaczy dawnych leksykonów, niekiedy je weryfikując.

EN

The article presents the nesting layout, which is one of the four basic ways of arranging material (in addition to alphabetical, content and subject orders) in ancient lexicographical works, on the basis of the translation dictionaries of Jan Mączyński, Mikołaj Volckmar, Łukasz Brzezwicki, Andrzej Faber, Jerzy Koźmiński, Celestyn Mrongowiusz and the general dictionary of the Polish Language of Samuel Bogumił Linde. The purpose of the analysis was to find out the differences in nesting used by authors of dictionaries created between the 16th and 19th centuries. The article is an attempt to answer the questions of how the contemporary theoretical assumptions translate into practice of the above mentioned lexicographical works and what the nesting layout was. In the analyses there were many references to what researchers investigating ancient lexicons had established; in some cases their findings were verified.

Keywords

PL

rozwój polskiej leksykografii leksykografia polska XVI–XIX wieku; warsztat leksykografa; porządek gniazdowy

EN

development of Polish lexicography Polish lexicography in the 16th to 19th centuries; lexicographer workshop; nesting layout

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Year: 2018
• Volume: 17
• Pages: 229-241

Contributors

author

Lenartowicz-Zagrodna Anna

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Łódź

References

• Słowniki
• Brzezwicki, Łukasz. Puerilia ex variis onomasticis excerpta et in usum iuventutis Poloniae publicata. Kraków: in Officina Typographica Martini Philipowski, 1632.
• Faber, Andrzej. Celaryusz polski oder nach der Methode. Brzeg: Gottfried Tramp, bdw.
• Koźmiński, Jerzy. Dictionarium Latino-Polonicum ad usum publicarum in regno Poloniae scholarum. Kraków: Typis et impensis Iosephi Zawadzki Universitatis Typographi, 1809.
• Linde, Samuel Bogumił. Słownik języka polskiego. Warszawa: Drukarnia Księży Pijarów, 1807–1814.
• Mączyński, Jan. Lexicon Latino Polonicum ex optimis Latinae linguae Scriptoribus concinnantum. Królewiec: 1564.
• Mrongowiusz, Celestyn. Dokładny niemiecko-polski słownik. Królewiec: 1854.
• Volckmar, Mikołaj. Dictionarium trium linguarum, Latine, Germanice et Polonice. Gdańsk: typis Martini Rhodi, 1605.
• Opracowania
• Barycz, Henryk. „Jan Mączyński, leksykograf polski XVI wieku”. Reformacja w Polsce III (1924): 218–255.
• Gruszczyński, Włodzimierz. „Nie tylko łacina, czyli o językach zestawianych z polszczyzną w słownikach z XVI, XVII i XVIII wieku”. W: Problemy leksykografii. Historia – metodologia – praktyka, red.
• Włodzimierz Gruszczyński, Laura Polkowska, Kraków: Lexis, 2011, 53–72.
• Kędelska, Elżbieta. Łacińsko-polskie słowniki drukowane pierwszej połowy XVI wieku i ich stosunek do źródeł czeskich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986.
• Kędelska, Elżbieta. Studia nad leksykografią polsko-łacińską drugiej połowy XVI wieku. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1995.
• Lenartowicz-Zagrodna, Anna. „O układzie alfabetycznym w dawnych słownikach przekładowych”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 51/2 (2017), 83–98.
• Lenartowicz-Zagrodna, Anna. „Polsko-łacińskie słowniki Łukasza Brzezwickiego. Między Volckmarem a Knapskim”. Język Polski 4 (2017): 91–103.
• Lewandowski, Ignacy. „Koncepcja i wzory Łacińsko-polskiego Leksykonu Jana Mączyńskiego (1564)”. Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 102, (za rok 1985), (1987): 3–7.
• Lewandowski, Ignacy. „Leksykograficzne założenia i wzory Słownika łacińsko-polskiego Jana Mączyńskiego (1564 r.)”. Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae IX (1993): 131–159.
• Lewandowski, Ignacy. „Leksykograficzne założenia i wzory”. W: Leksykon łacińsko-polski Jana Mączyńskiego. Wybór tekstów – opracowanie, oprac. Henryk Barycz, Władysław Kuraszkiewicz, Ignacy Lewandowski. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1996, 91–134.
• Matuszczyk, Bożena. Słownik języka polskiego S.B. Lindego. Warsztat leksykografa. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2006.
• Nowowiejski, Bogusław. Niemiecko-polski słownik Mrongowiusza. Źródło do historii polskiej leksyki i leksykografii. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2011.
• Urbańczyk, Stanisław. Słowniki i encyklopedie: ich rodzaje i użyteczność . Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2000.
• Walczak, Bogdan. „Słownik Murmeliusza na tle leksykografii polskiej XVI wieku”. Rocznik Wieluński 1 (2001): 7–16.
• Walczak, Bogdan. Słownik wileński na tle dziejów polskiej leksykografii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1991.
• Żmigrodzki, Piotr. Wprowadzenie do leksykografii polskiej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2003.

Identifiers

DOI

10.18276/sj.2018.17-14