Ad futuram rei memoriam on the fiftieth anniversary of the Museum of the First Piast at Lednica foundation The Historic Monument of the Nation's Culture

• Authors: Wyrwa Andrzej Marek

Title variants

PL

Ad futuram rei memoriam w 50-lecie powstania Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy Pomnika Historii Kultury Narodu

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

PL

W 2019 roku mija 50 lat — złoty jubileusz — Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, jednego z najważniejszych muzeów w Polsce. Misją tej instytucji jest „upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie pierwszych Piastów z uwzględnieniem europejskiego kontekstu kulturowego i cywilizacyjnego oraz kulturze materialnej wczesnośredniowiecznej Polski […]. Promuje […] dziedzictwo kulturowe Wielkopolski jako miejsca kształtowania się polskiej państwowości, a także dziedzictwo historyczne i kulturowe wsi wielkopolskiej […]”. Początki starań o utworzenie nad Lednicą miejsca pamięci, ośrodka tożsamości historycznej i kulturowej dla Polaków, sięgają 2. połowy XIX wieku, czyli czasów, kiedy w wyniku zaborów państwa polskiego nie było na mapach ówczesnej Europy. W 1856 roku przestrzeń Ostrowa Lednickiego z zabytkowymi ruinami pałacu i kaplicy księcia Mieszka I została wykupiona z rąk pruskich przez Albina hrabiego Węsierskiego. W działania popularyzujące znaczenie historyczne i kulturowe Ostrowa na ziemiach polskich i za granicą hrabia angażował najznakomitszych ówczesnych przedstawicieli naukowej elity intelektualnej i artystycznej. Dzięki temu wyspa wraz z okolicą stała się swoistego rodzaju mekką, do której przybywali wszyscy poszukujący rzeczywistych korzeni tożsamości kulturowej i dawnej potęgi Polaków. Starania te kontynuowali następ-nie „spadkobiercy” tej idei. Szczególne zasługi na tym polu ma m.in. ks. Franciszek Wawrzyniak (1884–1941), członek Akademii Umiejętności, proboszcz parafii w Dziekanowicach. Ważnym etapem w dziejach Ostrowa Lednickiego, który dał merytoryczne podstawy przyszłego muzeum, było wpisanie 12 marca 1930 roku ruin palatium i kap a Ostrowie Lednickim do rejestru zabytków (nr rej.: 2404/A), a w 1957 roku — całej wyspy (nr rej.: 73/78/57 z 26.03.1957). W 1945 roku Ostrów Lednicki został przejęty przez Skarb Państwa, a jego pierwszym tymczasowym opiekunem został Józef Kubacki, kierownik szkoły w Lednogórze. Od tego momentu rozpoczął się nowy etap w dziejach tego miejsca. Formalnie początki muzeum wiążą się jednak dopiero z latami 60. XX wieku. Po wstępnych działaniach organizacyjno-prawnych prowadzonych od 1962 roku w związku z organizacją Rezerwatu Archeologicznego na Ostrowie Lednickim oficjalnie placówkę tę pod początkową nazwą Muzeum Początków Państwa Polskiego powołano do życia od 1 stycznia 1969 roku mocą uchwały Powiatowej Rady Narodowej w Gnieźnie z 19 grudnia 1968 roku. W uzasadnieniu tej decyzji stwierdzono, że „Rezerwat Archeologiczny na Ostrowiu [sic] Lednickim jest Pomnikiem Historii Narodu Polskiego dla turystów całego kraju i zwiedzających turystów zagranicznych i dla przeprowadzenia dalszych badań”. W uchwale Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gnieźnie z 11 grudnia 1969 roku muzeum nazwane jest jak wspomniano „Muzeum Początków Państwa Polskiego na Lednicy”. Na mocy tej samej uchwały Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gnieźnie „przekazało” muzeum lednickie pod zarząd Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu. Według uchwały nowa podległość miała obowiązywać od 31 grudnia 1969 roku. W uzasadnieniu tej decyzji napisano m.in., że „[w]artości historyczne Lednicy stwarzają konieczność zorganizowania placówki o szerokim charakterze oddziaływania i znacznym wyeksponowaniu dziejów kształtowania się państwowości polskiej X i XI w.”. Już bowiem w 1966 roku „w uznaniu wybitnej roli, jaką odegrał Ostrów Lednicki w procesie kształtowania się Państwa Polskiego i cywilizacji na naszych ziemiach, Ministerstwo Kultury i Sztuki uznało obiekty na Ostrowie Lednickim [za] Pomnik Historii Kultury Narodu i nadało mu rangę międzynarodową, weryfikując go w klasie «0» zabytków”. W 1970 roku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu uchwałą z 30 stycznia wyraziło zgodę na przejęcie przez Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu od Wydziału Oświaty i Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gnieźnie Muzeum Początków Państwa Polskiego na Lednicy. W 1975 roku zarządzeniem Wojewody Poznańskiego z 14 sierpnia, po powstaniu muzeum w Gnieźnie, pierwotną nazwę muzeum lednickiego zmieniono na Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, nadając placówce nowy statut. W 1988 roku cały zespół kulturowo-osadniczy i przyrodniczy wokół jeziora Lednica wraz z Ostrowem Lednickim oraz innymi wyspami na tym jeziorze został włączony w przestrzeń nowo powołanego Lednickiego Parku Krajobrazowego, którego celem jest „ochrona krajobrazu historycznego, związanego z zabytkami Ostrowa Lednickiego i licznych stanowisk archeologicznych u wybrzeży jeziora Lednica, stanowiących pozostałości dawnej [średniowiecznej] aglomeracji lednickiej”. W 1994 roku Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej Lech Wałęsa nadał Ostrowowi Lednickiemu status Pomnika Historii, czyli wyspa uzyskała „szczególną formę ochrony jako [jeden z] najcenniejszy[ch] zabyt[ków] w Polsce mający duże znaczenie dla dziedzictwa kultury Polski” [Monitor Polski 1994]. W 1999 roku Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy zmieniło organizatora. Na mocy Ustawy o muzeach i Statutu Muzeum nowym organizatorem został Samorząd Województwa Wielkopolskiego, który jest nim do dziś. Również w 1999 roku mocą decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 28 grudnia Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy wpisano do Państwowego Rejestru Muzeów. Dziś Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy jest muzeum wielooddziałowym. Pierwotnie opiekowało się tylko ruinami na wyspie jeziora Lednica („wyspa władców”, „święta wyspa”, „chrzcielnica Polski”), później dołączono do niego całą jego otulinę, a następnie gród z reliktami zabudowy architektonicznej w Gieczu (od 1985 roku), wielki gród w Grzybowie koło Wrześni (od 1997 roku), a ostatnio też grodzisko w Radzimiu koło Murowanej Gośliny (badania muzeum od 2002 roku; pracownia muzeum od 2006 roku). W 1973 roku w strukturach organizacyjnych muzeum stworzono dział etnograficzny, który dał początek powołanemu w 1975 roku Wielkopolskiemu Parkowi Etnograficznemu w Dziekanowicach. Obecnie oprócz tworzonej tam z oryginalnych i rekonstruowanych obiektów ekspozycji wsi wielkopolskiej podlega mu jeszcze kilka pojedynczych przykładów budownictwa ludowego przeniesionych lub chronionych in situ, tj. m.in. obiekty w Lednogórze (Moraczewie), Rybitwach i Rogierówku. Dzięki staraniom kolejnych dyrektorów — Jerzego Łomnickiego (1968–1981), Andrzeja Kaszubkiewicza (1981–2008) i Andrzeja M. Wyrwy (od listopada 2008) — oraz wielu muzealników miejsce to sukcesywnie przybiera coraz szersze ramy organizacyjne, stając się obecnie jednym z najważniejszych muzeów na wolnym powietrzu w Polsce. Jednocześnie jest jednym z najznaczniejszych muzeów historyczno-etnograficznych na ziemiach polskich, a jeśli uwzględnić jego przednormatywne dzieje — jest najstarszym muzeum na wolnym powietrzu w Polsce liczącym w 2019 roku aż 163 lata! To „Korona Piastowska”, która chroni dziedzictwo kulturowe z początków państwa i kultury polskiej. Tomem tym honorujemy też 30. rocznicę — perłowy jubileusz — wydania pierwszego tomu „Studiów Lednickich”, które powołano w 1989 roku. Od 2012 roku to podstawowe czasopismo naukowe Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy ukazuje się jako rocznik mający również oficjalną wersję elektroniczną i stronę internetową (http://studialednickie.pl/).

Keywords

EN

Museum of the First Piasts at Lednica; Museum of the Origins of the Polish State [in Dziekanowice; at Lednica]; Ostrów Lednicki; Giecz; Grzybowo; the 50th anniversary of the First Piasts at Lednica; Historic Monument; Historic Monument of the Nation's Culture

PL

Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy; Muzeum Początków Państwa Polskiego [w Dziekanowicach; na Lednicy]; Ostrów Lednicki; Giecz; Grzybowo; 50-lecie Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy; Pomnik Historii; Pomnik Historii Kultury Narodu

• Publisher: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
• Journal: Studia Lednickie
• Year: 2019
• Volume: 18
• Pages: 13-78

Dates

published

2019

Contributors

author

Wyrwa Andrzej Marek

• Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• XXXV lat. 2010. XXXV lat Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Dziekanowicach, red. A. Pelczyk, A.M. Wyrwa, BSL, t. XIX, seria A, t. 3, Dziekanowice–Lednica.
• Abramowicz A. 2002. Joachim Lelewel o Ostrowie Lednickim [in:] Budownictwo i budowniczowie w przeszłości. Studia dedykowane Profesorowi Tadeuszowi Poklewskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Abramowicz, J. Maik, Łódź, p. 499–506.
• A.Kl. 1939. Wielkie święto proboszcza na Lednicy, „Dziennik Ostrowski”, Rok 7, nr 151, środa, 5 lipca 1939, p. 3.
• Album. [1930?]. Album. Dziekanowice–Waliszewo w powiecie gnieźnieńskim [s. l.].
• Barek R. 2018. Miasteczko wielkopolskie — koncepcja przestrzenno-funkcjonalna na terenie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Dziekanowicach, MPM, t. 5, p. 93–104.
• Biernacki A. 2005. Aleksander Przezdziecki. Życiorys uczonego i mecenasa, Kraków.
• Bitwa. 2014. Bitwa przy Moście Mulwijskim. Konsekwencje, red. Z. Kalinowski, D. Próchniak, seria Wielkopolska kolebką państwa polskiego — 1050. rocznica chrztu Polski, t. 1, Poznań.
• Campana Mesco et Dobraua. 2015. Campana Mesco et Dobraua. Jubileuszowy dzwon na 1050. rocznicę Chrztu Polski na Ostrowie Lednickim, red. A.M. Wyrwa, BSL, t. XXXII, seria A, t. 7, Lednica.
• Ciciora B., Wyrwa A.M. 2013. Zaprowadzenie chrześcijaństwa w Polsce. Krótkie studium obrazu Jana Matejki „Zaprowadzenie chrześcijaństwa R.P. 965”, BSL, t. XXIX, seria A, t. 6, Dziekanowice–Lednica.
• Custodia Memoriae. 2009. Custodia Memoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. XL lat istnienia (1969–2009), red. A.M. Wyrwa, BSL, t. XIV, seria A, t. 1, Lednica.
• Dziennik Poznański. 1874. Lednogóra, 17 lipca, „Dziennik Poznański”, nr 163, R. XVI z 21 lipca 1874 roku.
• Dziennik Poznański. 1938. Wskrzeszony mit o Lednicy, „Dziennik Poznański” z 5 lipca 1938.
• Dzięczkowski A. 1983. Wawrzyniak Franciszek [in:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa– Poznań, p. 801.
• E.B. 1843. Podanie ludu o Lennej górze pod Pobiedziskami, „Przyjaciel Ludu” Nr 10 z 2 września 1843, p. 78.
• Europas mitte um 1000. 2000. Europas mitte um 1000, hrsg. v. A. Wieczorek, H.M. Hinz, Bd. 1–3, Stuttgart.
• Europejskie Dni Dziedzictwa. 2011. Europejskie Dni Dziedzictwa. Kamienie milowe. Ostrów Lednicki, red. A.M. Wyrwa, Dziekanowice–Lednica.
• Fogel J. 1991. Pompeja Polska. Z dziejów archeologii wielkopolskiej XIX wieku: działalność Albina hr. Węsierskiego i Zbigniewa hr. Węsierskiego-Kwileckiego, Poznań.
• Fogel J. 1994. Glosa do najwcześniejszych badań Ostrowa Lednickiego, SL, t. III, p. 343–345.
• Fogel J. 1996. Archeologiczne tropy Józefa Łepkowskiego (1826–1894) w Wielkopolsce, ZN UJ, t. MCXCLVII. Opuscula Musealia, Kraków, z. 8, p. 21–45.
• Fogel J. 1996. Edward hr. Raczyński (1786–1845) o Ostrowie lednickim, SL, t. IV, p. 385 –405.
• Fogel J. 1996. Pomnik Joachima Lelewela i Aleksandra Przeździeckiego na Ostrowie Lednickim — nie zrealizowany zamysł Albina Węsierskiego z lat 1869–1875, SL, t. IV, p. 433–437.
• Fogel J. 2005. Odkrycie planów najwcześniejszych wykopalisk na Ostrowie Lednickim [in:] Lapides viventes. Księga pamiątkowa Profesor Klementyny Żurowskiej, Kraków 2005, p. 287–292.
• Fryza M., Wrzesiński J. 2009. Od zabytkowej ruiny do muzeum przestrzennego [in:] Custodia Memoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. XL lat istnienia (1969–2009), red. A.M. Wyrwa, BSL, t. XIV, seria A, t. 1, Lednica, p. 43–92.
• Górecki J. 1991. Preromańskie pochówki panujących i dostojników w tzw. II kościele na Ostrowie Lednickim, SL, t. II, p. 117–132.
• Górecki J. 2001. Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej, BSL, t. VII, Poznań.
• Górecki J. 2002. Ostrów Lednicki na tle wczesnośredniowiecznej sieci osadniczej rynny Jeziora Lednickiego, SlA 7, 2002, p. 29–41.
• Górecki J. 2011. Ostrów Lednicki. Under the Sky of the Middle Ages. Exhibition, Lednica.
• Górecki J. 2016. Dzieje badań Ostrowa Lednickiego [in:] Ostrów Lednicki rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, red. Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa, Origines Polonorum, t. IX, Warszawa, p. 29–44.
• Górecki J. 2016. Jubileuszowe uroczystości 1050. rocznicy chrztu Polski na Ostrowie Lednickim, SL, t. XV, p. 75–86.
• Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z. 1972. Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. IV, Wrocław, p. 310–321.
• Jezioro Lednica. 2008. Jezioro Lednica. Historyczne i współczesne funkcjonowanie ekosystemu wodnego, red. L. Burchardt, Poznań.
• Kaczmarek J. 1998. Nieznana korespondencja Wilhelma Schwartza w sprawie Ostrowa Lednickiego, SL, t. V, p. 327–341.
• Kara M., Krysztofiak T., Wyrwa A.M. 2016. Gród piastowski w Gieczu. Geneza — funkcja — kontekst, Poznań.
• Kaszubkiewicz A. 1994. Uroczystość 1000-lecia śmierci pierwszego władcy Polski Mieszka I na Ostrowie Lednickim, SL, t. III, p. 377–384.
• Kaszubkiewicz A. 1998. Symbioza zespołu muzealnego z parkiem krajobrazowym na przykładzie Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, OchZ 1(1998), p. 47–50.
• Kaszubkiewicz A., Wrzesiński J., Górecki J., Tabaka A. 2002. Ostrów Lednicki, Bydgoszcz.
• Kaszubkiewicz A., Pelczyk A., Wielgosz Z. 2003. Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach, Bydgoszcz–Dziekanowice.
• Kierski E. 1859. Jezioro Lednogórskie w Wielkim Księstwie Poznańskim, Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych, I półrocze, nr 133, p. 3, 4.
• Kolberg O. 1877. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, serya 11. W. Ks. Poznańskie, część 3, Kraków.
• Kowalczyk A., Skoczyński M., Wyrwa A.M., (red.) 2017. Radzim. Gród i wieś nad Wartą, BSL, t. XXXVI, seria A, t. 8, Dziekanowice 2017.
• Kraszewski J.I. 1876. Stara baśń, Kraków.
• Kraszewski J.I. 1879. Stara baśń. Powieść z dziewiątego wieku. Ilustrował E.M. Andriolli. Jubilee publication with the portrait of an author. Kraków.
• Krężałek M. 2009. Andrzej Kaszubkiewicz — drugi kustosz dziedzictwa Pierwszych Piastów [w:] Custodia Memoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. XL lat istnienia (1969–2009), red. A.M. Wyrwa, BSL, t. XIV, seria A, t. 1, Lednica, p. 241–244.
• Kronika Rodzinna. 1878. Ruiny na Ostrowie Lednickiego jeziora, „Kronika Rodzinna”, t. 6, nr 22, p. 754–755.
• Kurier Poznański. 1938. Widowisko historyczne na Ostrowie Lednickim, „Kurier Poznański”, z 5 lipca 1938, p. 10.
• Kurier Wielkopolski. 1938. Wskrzeszony mit o Lednicy, „Kurier Wielkopolski”, z 5 lipca 1938.
• Kurnatowska Z. 1989. Kierunki badań nad Ostrowem Lednickim i jego regionem osadniczym, SL, t. I, p. 7–16.
• Kurnatowska Z. 1993. Przemiany lokalnych ośrodków władzy w XI–XII wieku w Wielkopolsce [in:] Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI–XII wieku w Europie Środkowo- -Wschodniej, red. S. Moździoch, Wrocław, p. 21–29.
• Kurnatowska Z. 2000. Wielkopolska w X wieku i formowanie się państwa polskiego [in:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków, p. 99–117.
• Kurnatowska Z. 2008. Początki i rozwój państwa [in:] Pradzieje Wielkopolski, Od epoki kamienia do średniowiecza, red. M. Kobusiewicz, Poznań, p. 297–395.
• Kurnatowska Z., Tuszyński M. 2009. Grzybowo pod Wrześnią. Wczesnopiastowski gród na szlaku z Giecza do Gniezna [in:] Custodia Memoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. XL lat istnienia (1969–2009), red. A.M. Wyrwa, BSL, t. XIV, seria A, t. 1, Lednica, p. 141–155.
• Labuda G. 1984. Wyjaśniające się tajemnice Ostrowa Lednickiego [in:] Mente et litteris. O kulturze i społeczeństwie wieków średnich, Poznań, p. 103–110.
• Labuda G. 1989. Pierwsze państwo polskie. Dzieje narodu i państwa polskiego, t. II, Kraków.
• Lech. 1938. Legenda Lednicy, „Lech”, z 5 lipca 1938.
• Lednickie serc pamiątki. 2015. Lednickie serc pamiątki. Legenda i wiersze z połowy XIX wieku, wybór i wstęp A.M. Wyrwa, revised and enriched second edition, Lednica.
• Lednogóra. 1874. Lednogóra, 17 lipca, „Dziennik Poznański”, nr 163, R. XVI z 21 lipca 1874.
• Libelt K. 1978. List do A. Węsierskiego z dnia 15 października 1871 [in:] K. Libelt, Listy, opr. Z. Grot, Warszawa, p. 544–545.
• Linetty J. 2014. Badania archeologiczne i historyczne księdza Ignacego Polkowskiego (1833– 1888) w Wielkopolsce, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki”, nr XXIII, z. 2, 2014, p. 1–47.
• Linetty J. 2016. Aleksander Przezdziecki (1814–1871) [in:] Mediewiści, t. IV, red. J. Strzelczyk, Poznań 2016, p. 213–221.
• Linetty J. 2018. Kształtowanie się podstaw naukowych archeologii w Wielkopolsce do 1918 roku, cz. 1–2, Poznań [a typescript of a doctoral dissertation in the Main Library of Adam Mickiewicz University].
• Linetty J., Pelczyk E. 2019. Via musaei. Mente et labore. 50 lat Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Dziekanowice–Lednica.
• List. 1871. List wg A. Węsierskiego do J. Lelewela w Brukseli, „Sobótka. Tygodnik Belletrystyczny Ilustrowany”, Poznań, Rok III, nr 49, p. 581–582.
• Łomnicki J. 1968. Ostrów Lednicki, Lednica 1 [in:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. III, cz. II, Wrocław, p. 551–554.
• Miejsca chrztów. 2016. Miejsca chrztów, urządzenia baptyzmalne i ceremoniał chrzcielny od starożytności chrześcijańskiej do soboru trydenckiego, red. A.M. Wyrwa, seria: Wielkopolska kolebką państwa polskiego — 1050. rocznica chrztu Polski, t. 3, Poznań–Dziekanowice.
• Młodawska M. 2018. Udział Władysława Łuszczkiewicza w powstaniu monografii opactwa cystersów we wsi Mogiła [in:] Dzieje i kultura cystersów w Polsce 2. Cistercium Mater Nostra. Studia et Documenta, 5, red. M. Starzyński, D. Tabor, Kraków, p. 125–136.
• Młodawska M. 2018. Władysław Łuszczkiewicz studia nad architekturą i sztuką cystersów polskich, NPrz, t. 129, Kraków, p. 225–248.
• Mone F.J. 1822. Geschichte des Heidenthums im nördlichen Europa, von…, Erster Th eil, Leipzig–Darmstadt.
• Moraczewski J., Kierski E. 1852 Lednica (Hasło) [w:] Starożytności Polskie, t. 2, p. 12.
• Nazwy miejscowe Polski. 2005. Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany, red. K. Rymut, Kraków 2005, t. VI (L–Ma), p. 41.
• Ostrów Lednicki. 1993. Ostrów Lednicki, red. K. Żurowska, Kraków, t. 1–2.
• Ostrów Lednicki. 2016. Ostrów Lednicki rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, red. Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa, Origines Polonorum, t. IX, Warszawa 2016.
• Ostrów Lednicki. 2016. Ostrów Lednicki. Wyspa piastowskich władców, red. J. Górecki, W. Kujawa, A.M. Wyrwa, Dziekanowice–Lednica.
• Ostrów Lednicki. 2018. Ostrów Lednicki. Kulturowe dziedzictwo Europy, red. K. Godon, Gdańsk.
• Otevři zahradu rajskou. Benediktini. 2014. Otevři zahradu rajskou. Benediktini v srdci Evropy 800–1300, red.: T. Štemberová, I. Hartmann, ed.: D. Foltyn, J. Klipa, P. Maškova, P. Sommer, V. Vlnas, Praha.
• P.A. 1875. Czem był Ostrów Lednicki? (Nowe przypuszczenia), „Warta. Tygodnik poświęcony nauce, rozrywce i wychowaniu”, Nr 48 z 30 maja 1875, p. 381–383.
• Panowicz T. 2008. Kułacze skrzynie złota, „Reporter Gnieźnieński”, Nr 9(99) z 28 lutego 2008, p. 10.
• Pelczyk A. 2002. Wielkopolski Park Etnograficzny. Między tradycyjną wsią a teorią i praktyką skansenowską, BSL, t. VIII, Poznań.
• Pelczyk A. 2018. 65. lat idei muzealnictwa skansenowskiego w Wielkopolsce, MPM, t. 5, p. 33–74.
• Pelczyk E. 2009. Lista pracowników Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy od 1 stycznia 1969 do 30 czerwca 2009 roku [in:] Custodia Memoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. XL lat istnienia (1969–2009), red. A.M. Wyrwa, BSL, t. XIV, seria A, t. 1, Lednica, p. 247–265.
• Pelczyk E. 2016. Ks. Franciszek Wawrzyniak (1884–1941) — społeczny kustosz Ostrowa Lednickiego, MPM, t. III, p. 137–153.
• Piast. 1889. Kalendarz polski ludowy na rok 1889, ułożył Józef Chociszewski, Rok XII, Poznań.
• Pogodziński P.M. 2018. Ostrów Lednicki, rodowy gród Piastów [in:] Ostrów Lednicki. Kulturowe dziedzictwo Europy, red. K. Godon, Gdańsk, p. 23–36.
• Polkowski I. 1876. Opisy starożytnych ruin na wyspie Jeziora Lednickiego, Gniezno 1876.
• Povondra C.E. 1823.. Über die Altertümer von Gnesen und dessen Umgebungen [in:] Vorzeit und Gegenwart, Bd. 2, Posen, p. 183–187.
• Przeszłość regionu. 1993. Przeszłość regionu Ostrowa Lednickiego i jego perspektywy, red. Z. Kurnatowska, Poznań.
• Przezdziecki A. 1869. Wykopalisko na wyspie jeziora Lednicy pod Gnieznem, Roczniki CK. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, poczet trzeci, t. XVIII (XL), p. 267–296.
• Przezdziecki A. 1869. Wykopalisko na wyspie, na Jeziorze Lednicy, pod Gnieznem, Biblioteka Warszawska, t. 3, Warszawa, p. 253–265.
• Raczyński E. 1843 Wspomnienia Wielkopolski to jest województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego, t. 2, Poznań, s. 375–376 [for reprints from the piece and comments to this information, see also „Przyjaciel Ludu”, R. 10, nr 51, z 17 czerwca 1843, p. 403, 404 (map acc. to E. Raczyński), 405 (figure acc. to E. Raczyński)].
• Rył J., Zientarski W. 1991. „Zamek Chrobrego na Ostrowie przy Gnieźnie” w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie. Komunikat, SL, t. II, p. 361–366.
• Sankiewicz P., Wyrwa A.M. 2018. Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa, BSL, t. XXXVIII, seria B1, t. 1, Lednica.
• Sokołowski M. 1876. Ruiny na Ostrowie Jeziora Lednicy. Studjum nad budownictwem w przedchrześcijańskich i pierwszych chrześcijańskich wiekach w Polsce. Na podstawie badań wspólnie na miejscu odbytych z prof. Władysławem Łuszczkiewiczem, Pamiętnik Akademii Umiejętności w Krakowie. Wydział: Filologiczny i Historyczno-Filozoficzny, t. 3, Kraków, p. 117–277, pl. XII–XIV.
• Staszic F. 1859. Dodatek do wiadomości o Jeziorze Lednogórskim w Wielkim Księstwie Poznańskim, „Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych”, nr. 138, p. 4.
• Studia Lednickie. 1989–2019. Poznań–Lednica, t. I–XVIII; [versions online] http://studialednickie.pl/.
• Szlachta wylegitymowana. 2007. Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836–1861, oprac. E. Sęczys, przygotował do druku S. Górzyński, Warszawa 2007, p. 756–757.
• Szulc K. 1863. Budowle i usypiska Słowian pogańskich, RTPNP, t. 2, p. 339–401.
• Świechowski Z. 1994. U progu chrześcijaństwa w Polsce. Ostrów Lednicki, (recenzja), BHS, R. LVI, nr 4, p. 403–409.
• Świechowski Z. 2000. Architektura romańska w Polsce, Warszawa.
• Świechowski Z. 2001. Architektura romańska w Polsce. Bibliografia, oprac. E. Świechowska, W. Mischke, wstęp Z. Świechowski, Warszawa, p. 90–93.
• Świechowski Z. 2001. Architektura wczesnego średniowiecza w Polsce między rzeczywistością a fantazją [in:] Polska na przełomie I i II tysiąclecia, red. S. Skibiński, Poznań, p. 247–265.
• Teologia. 2015. Teologia i liturgia chrztu od starożytności chrześcijańskiej do czasów nowożytnych, red. A.M. Wyrwa, J. Górecki, seria Wielkopolska kolebką państwa polskiego — 1050. rocznica chrztu Polski, t. 2, Poznań.
• Tomkiewicz S. 1902. Władysław Łuszczkiewicz. Napisał..., „Rocznik Krakowski”, t. 5, 1902, p. 1–46 [together with the list of the published works and writings by Łuszczkiewicz].
• Tomkiewicz S. 1911. Maryan Sokołowski, „Czas”, nr 146, z 30 marca 1911; nr 148, z 31 marca 1911.
• Transit. Brügge–Novgorod. 1997. Transit. Brügge–Novgorod. Eine Straße durch die europäische Geschichte. Katalog, hrgs. von F. Seibt, U. Borsdorf, H.T. Grütter, Essen.
• Turczyński S. 1912. Maryan Sokołowski 1838–1911. Wspomnienie pośmiertne i bibliograficzny spis prac, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, t. 8, 1912, p. 397–412.
• Urbańczyk P. 1995. Ostrów Lednicki — rozwiązanie zagadki?, KH, Rocznik CII, z. 2, p. 97–108.
• Urbańczyk P. 2008. Trudne początki Polski, Wrocław.
• Wasilewski T. 1968. O.L. [Ostrów Lednicki] [in:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. III, cz. II, Wrocław, p. 554.
• Wawrzyniak F. 1936. Ostrów Lednicki. Odczyt wygłoszony w dniu 5 lipca R. 1936 na poświęcenie schroniska Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego na Ostrowie Lednickim, Dziekanowice.
• Ważny T. 2018. Analiza dendrochronologiczna drewnianego spichlerza z Majkowa, SL, t. XVII, p. 227–229.
• Wczesnośredniowieczne mosty 2000. Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. I: Most traktu gnieźnieńskiego, red. Z. Kurnatowska, Lednica–Toruń.
• Wczesnośredniowieczne mosty. 2014. Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. II: Mosty traktu poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych prowadzonych w latach 1986–2003), red. A. Kola, G. Wilke, Kraków.
• Węsierski [A]. Hrabia Belina. 1875. Czem był Ostrów Lednicki, „Warta. Tygodnik poświęcony nauce, rozrywce i wychowaniu”, Nr 43 z 25 kwietnia 1875, p. 427–428.
• Widowisko historyczne. 1938. Widowisko historyczne na Ostrowie Lednickim, „Kurier Poznański”, nr 298, 5 lipca 1938, p. 10.
• Wilke G. 2018. Groty i broń drzewcowa z Ostrowa Lednickiego [in:] Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa, red. P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa, BSL, t. XXXVIII, seria B1, t. 1, Lednica, p. 33–87.
• Wrzesińska A. 2012. Europejskie Dni Dziedzictwa na Ostrowie Lednickim, SL, t. XI, p. 37–43.
• Wrzesiński J. 1993. Topografia Ostrowa Lednickiego [in:] Ostrów Lednicki, red. K. Żurowska, t. 1, Kraków, p. 33–40.
• Wrzesiński J. 1996. Lednicka Arkada, SL, t. IV, p. 429–432.
• Wrzesiński J. 2009. Jerzy Łomnicki — założyciel Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy [in:] Custodia Memoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. XL lat istnienia (1969–2009), red. A.M. Wyrwa, BSL, t. XIV, seria A, t. 1, Lednica, p. 235–239.
• Wrzesiński J. 2015. Olgierd Wojciech Brzeski — muzeum w Grzybowie — spełnienie marzeń?, MPM, t. II, p. 91–93.
• Wrzesiński J. 2018. Przemiany osadnicze w „regionie grzybowskim” — perspektywy badawcze [in:] Archeologia Dawnego Osadnictwa Wielkopolski, red. J. Goszczyńska, H. Machajewski, M. Świtoń, A. Skrzeczyńska, M. Błażejewska, J. Wrzesiński, Poznań, p. 102–117.
• Wrzesiński J., Danielewski M. 2018. Zaplecze osadnicze grodu w Grzybowie, „Historia Slavorum Occidentis, Czasopismo Historyczne = Historický Časopis”, nr 2 (17), Toruń, p. 86–104.
• Wrzesiński J., Wyrwa A.M. 2008. Architektura świecka i sakralna wczesnośredniowiecznej Wielkopolski — nowe odkrycia i interpretacje [in:] Wielkopolska w dziejach. Archeologia o regionie, red. H. Machajewski, Poznań, p. 153–172.
• Wrzosek A. 1961. Zabytki wczesnośredniowieczne z Ostrowa Lednickiego pow. Gniezno, FAP, t. XII, p. 242–280.
• Wskrzeszony mit o Lednicy. 1938. Wskrzeszony mit o Lednicy, „Kurier Wielkopolski”, 5 lipca 1938.
• Wyspiański S. 1902. Bolesław Śmiały. Dramat w trzech aktach, Kraków.
• Wyrwa A.M. 2009. Lednicka Custodia Memoriae. 40-lecie Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Introductio [in:] Custodia Memoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. XL lat istnienia (1969–2009), red. A.M. Wyrwa, BSL, t. XIV, seria A, t. 1, Lednica, p. 21–41.
• Wyrwa A.M. 2012. In die festivitatis monumentorum historiae, SL, t. XI, p. 25–27.
• Wyrwa A.M. 2012. Słowo z lednickiej Custodii w 200. rocznicę urodzin „Ojca powieści polskiej”, „entuzjasty idylli prasłowiańskiej” [in:] Chram boga Nii na Ostrowie Lednickim. Świat wierzeń w Starej baśni J.I. Kraszewskiego. Katalog wystawy, Lednica, p. 5–10.
• Wyrwa A.M. 2013. Ginący głos ludu — czyli o potrzebie ochrony dziedzictwa kulturowego wsi, SL, t. XII, p. 75–93.
• Wyrwa A.M. 2014. Gdecz — Giecz. Scire est reminisci. Krótka historia wydobywania z zapomnienia rezydencji piastowskiej, BSL, t. XXXI, seria D, t. 5, Dziekanowice–Lednica.
• Wyrwa A.M. 2014. „Pomniki Historii” — pomne miejsca naszej przeszłości, MPM, t. 1, p. 79–105.
• Wyrwa A.M. 2016. A.D. 966. Chrzest księcia Mieszka. Dylematy naukowe i znaczenie tego aktu dla przemian kulturowych na ziemiach polskich. Zagadnienia wybrane, SL, t. XV, p. 19–72.
• Wyrwa A.M. 2016. Albinowi hrabiemu Węsierskiemu w hołdzie, SL, t. XV, p. 147–150.
• Wyrwa A.M. 2016. Drogami początków państwa polskiego. Szlak piastowski jego idea i przesłanie, MPM, t. III, p. 87–104.
• Wyrwa A.M. 2016. Ostrów Lednicki. Wprowadzenie [in:] Ostrów Lednicki rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, red. Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa, Origines Polonorum, t. IX, Warszawa, p. 15–28.
• Wyrwa A.M. 2016. W poszukiwaniu zaginionej świetności. Spojrzenia „starożytników” i pierwsze naukowe refleksje nad piastowskim grodem w Gieczu (1810–1924) [in:] Gród piastowski w Gieczu. Geneza — funkcja — kontekst, red. M. Kara, T. Krysztofi ak, A.M. Wyrwa, Poznań, p. 17–57.
• Wyrwa A.M. 2018. Charakter najstarszej zabudowy opactwa w Łeknie w świetle źródeł pisanych i archeologicznych [w:] Cistercium Mater Nostra. Studia et documenta 5. Architektura i Krajobraz, Kraków, s. 43–58 i 571–578.
• Wyrwa A.M. 2018. Dzieło człowieka pod opieką Boga. Wiatrak z Gryżyny: najstarszy zachowany młyn wietrzny w Polsce i jego symboliczne przesłanie. Wprowadzenie do szerszych rozważań, SL, t. XVII, p. 27–62.
• Wyrwa A.M. 2018. Grodowo-sakralny ośrodek w Łeknie. Podsumowanie badań (1982–2015). Komunikat [w:] Badania interdyscyplinarne, red. A. Buko, K. Kollinger, S. Jędrzejewska, Rzeszów, s. 163–182.
• Wyrwa A.M. 2018. Museums in open space — unextinguished traces of the natural and cultural past [in:] Extended Museums in Its Milieu, red. D. Folga-Januszewska, tłum. P. Art, t. 18 serii „Muzeologia”, TAiWPN Universitas, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Kraków, p. 83–94.
• Wyrwa A.M. 2018. Muzea w otwartej przestrzeni — niewygasłe ślady przyrodniczej i kulturowej przeszłości, MPM, t. 5, p. 75–92.
• Zakrzewski Z. 1933. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne i średniowieczne na Ostrowie Lednickim, Sprawozdania PAU 38 (1933), p. 36–39.
• Zakrzewski Z. 1965. The unpublished archaeological and numismatic materials of prof. dr. Zygmunt Zakrzewski, compiled on the basis of his Memoirs from the years 1939/45 by Jadwiga Zakrzewska-Kleczkowska, Kraków, 1965 [a typescript of the compilation i.a. in the Museum of the First Piasts at Lednica], Ostrów Lednicki: p. 194–201.
• Zenkteler. 1874. Ein Beitrag zu den Ausgrabungen in der Provinz Posen [in:] XXIX Programm des Königlichen Gymnasiums zu Ostrowo. Michaelis 1874, Ostrowo 1874, p. 21.
• Zwaliska na ostrowie. 1874. Zwaliska na ostrowie jeziora Lednicy pod Gnieznem (…), „Dziennik Poznański”, nr [?], R. XVI [październik 1874].
• Żurowska K., Rodzińska-Chorąży T. 1996/1997. Odpowiedź na recenzję Zygmunta Świechowskiego, FHA. Seria Nowa, t. 2–3(1996/1997), p. 141–149.

Identifiers

ISSN

0860-7893